Manuscritos Inicio

Facsimilar Paleografía
Documento 382 Manuscrito trilingüe Español, Náhuatl y Otomí

 

 

PROYECTO AMOXCALLI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

APAREJO PARA LOS QUE QUIEREN CONFESAR, ETC.
DOCUMENTO TRILINGÜE, ESPAÑOL, NÁHUATL Y OTOMÍ.

 

 

 

Documento 382 en la colección de manuscritos mexicanos
en la Biblioteca Nacional de París, Francia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

VERSIÓN PALEOGRÁFICA EN OTOMÍ,

CON OBSERVACIONES Y NOTAS DE:

DORIS BARTHOLOMEW EWAN.


Documento 382 Manuscrito trilingüe Español, Náhuatl y Otomí

            Aparejo para los que quieren confesar. Amonestación con que el Sacerdote amonesta al que quiere confesar.

 

 

 

MEXICAIN

Un cahier in 4o de 144 pages.

“Aparejo para los que quieren confesar”

No. 382

 

PROYECTO AMOXCALLI.................................................................................................................................... 1

Documento 382 en la colección de manuscritos mexicanos en la Biblioteca Nacional de París, Francia............ 1

VERSIÓN PALEOGRÁFICA EN OTOMÍ,............................................................................................................. 1

CON OBSERVACIONES Y NOTAS DE:.............................................................................................................. 1

DORIS BARTHOLOMEW EWAN.......................................................................................................................... 1

Documento 382 Manuscrito trilingüe Español, Náhuatl y Otomí............................................................................ 2

“Aparejo para los que quieren confesar”................................................................................................................. 2

Introducción para la versión en otomí..................................................................................................................... 2

Observaciones del texto en otomí........................................................................................................................... 3

Referencias............................................................................................................................................................. 5

Aparejo para los que quiere[n] co[n]fesar............................................................................................................... 7

Aparejo, para los que quieren comulgar............................................................................................................... 51

Aparejo para los que se quieren casar.................................................................................................................. 65

De la manera que an de Baptizar los que tienen cargo........................................................................................ 97

Las fiestas que an de guardar los yndios naturales............................................................................................ 106

Los días que son obligados ayunar los yndios.................................................................................................... 108

Aparejo para los que se quieren morir................................................................................................................ 112

 

Introducción para la versión en otomí.

La introducción general para la Versión paleográfica en español establece las pautas que he seguido para la versión en otomí, empleando los números para los párrafos. Uso el símbolo para párrafo, ¶, en vez del Calderón. En algunas ocasiones en que el párrafo es muy largo, lo subdivido con las letras b, c etc. Las frases en latín se conservan así, pero con cursivas.

Conservé las cortes de foja, pero para mantener el significado completo agrego, entre paréntesis, las palabras que faltan para terminar la frase. En la foja siguiente, entre diagonales, pongo la parte copiada para la página anterior. Las palabras en otomí en el documento 382 son muy largas, agrupando adverbios y proclíticos con la raíz. Yo los separé en palabras apartes para poder leerlas con más facilidad.

Seguí las mismas convenciones para desglosar a las abbreviaturas.

En la columna para el español, al pie, agregué el número de la sección o la primera parte de la siguiente página, que apareció en la columna del otomí en el documento 382.

Hice una columna nueva para mi interpretación fonemica en otomí debido a que muchos fonemas y rasgos fonológicas no están registrados en el texto.

El texto en otomí es una traducción más o menos literal del texto en español. Creo que hay también influencias de la versión en náhuatl, dado que los otomíes eran aliados con los nahuas durante siglos, pero no he hecho ningunas comparaciones todavía por límites de tiempo (y de mis conocimientos del náhuatl).

La sintáxis del otomí coloca el verbo en primer lugar en la oración, seguido de las frases nominales del sujeto y complemento. Se puede anteponer una frase nominal al verbo para darle énfasis, pero en este caso se agrega una marca de enfoque. Esta construcción de enfoque es demasiado frecuente en la traducción al otomí del texto en español.

En cuanto a la ubicación del documento en el tiempo y en el espacio, creo que la parte en otomí puede aportar algunos datos. Todos están de acuerdo de que es del siglo XVI. El lenguaje del otomí es de esa época y parece ser el mismo que se presenta en el Arte breve de la lengua otomí y vocabulario de Urbano (1990), que ha de estar escrito después del Vocabulario en mexicano y castellano de Molina (1555) y antes de la nueva edición en 1571. Según la introducción histórica de René Acuña, el padre Urbano sirvió de prior en varios lugares desde Tulancingo a Tula y aun en Tlaxcala. Predicaba en náhuatl y en otomí por toda la región. Dicen que Jilotepec era “el riñón” del otomí y que de allí salieron otomíes hacia el occidente y norte, a Huichapan y Querétaro. Toda esta franja otomí quedó en la frontera norte del náhuatl central. Los conventos franciscanos (Urbano era esta orden) incluyen: Tulancingo, Zempoala, Tepeapulco, Otumba, Jilotepec, Tula y Querétaro (Ricard 1947, mapa). Me inclino a creer que el documento 382 fue creado en uno de los conventos centrales, como Zempoala o Tepeapulco en que habían poblaciones tanto de nahuas como de otomíes.[1]

Observaciones del texto en otomí.

Las vocales del otomí, además de las del español, tiene cuatro vocales nasales /ä ë ï ü/   vocales centrales, alta /µ/, media /ø/;  vocales bajas abiertas, anterior /æ/,  posterior /å/. Uso estos símbolos en mi interpretación fonémica.

En el Aparejo, las vocales nasales no están simbolizadas excepto en el caso de yä, yë, en que el tide cubre las dos letras. En los demás casos de vocal con tilde, es la abreviatura para Vocal más N.

Las vocales centrales se escriben indistinctivamente con ue, ĕ, o e. La vocal baja posterior a veces se escribe ô, pero mayormente con o. La baja anterior no se distingue de la e.

Las consonantes del otomí moderno son:  oclusivas p,t,ts,k y b,d,z,g; nasales m,n,ñ; sibilante palatal x, vibrante r; semiconsonantes w,y; el saltillo /‘/ y la hache aspirada /h/. Las consonantes pueden combinarse con saltillo o hache, o pueden estar precedidos por una nasal.

Los grupos de oclusivas con saltillo en el Aparejo se indican con letras dobles: tt, ttz, cc, cqu. Los grupos de consonante con hache se escriben con /h/. En la interpretación fonémica uso el símbolo /’/ para el saltillo.

La que hoy en día es la diferencia entre oclusivas sordas y sonoras era para el proto otomí la oposición entre articulación fuerte o débil (Bartholomew 1960). En la variante otomí de la sierra (San Gregorio) la distinción es entre oclusivas preaspiradas y las no aspiradas. Hay también otras variantes del otomí (e.g., Tlaxcala) en que se presentan oclusivas sordas en vez de sonoras (Lastra 1997, 2001). En el siglo XVI y en la región de actividad de los franciscanos, todas las oclusivas fueron percebidas como sordas. Pero hay indicaciones del incipiente cambio de las débiles en sonoras, especialmente en posiciones entre vocales, después de una consonante nasal o en los proclíticos gramaticales. La /g/ se escribe entre vocales en algunas raíces: thogi “pasar”, ‘yägi “esconderse”, hinga “no”. En los grupos consonánticos de saltillo más una nasal, puede desnasalizarse la nasal dando ‘b y ‘d. Hay una partícula enfáctica ‘da que aparece frecuentemente en el Aparejo.

La aspiración de las oclusivas a veces aparece después de la oclusiva, pero muchas veces se escribe al final de la sílaba. La posición posvocálica es común cuando la consonante es c porque evita la confusión con la ch: cah = kha “y”, quanhni = khwänni “confesar”. Es frecuente también con p: pohti = phåti “guardar”, puehti = phµti “empezar”. Y puede occurir con la africada tz: tzehni = tsøni “apresurado”. Con las nasales, también la h puede presentarse después de la vocal: muheh = hmühµ “señor”, nihni es hnini “pueblo”; el sufijo plural escrito eh es -hµ.

El Aparejo (doc. 382) y los Coloquios (doc. 410) pertenecen a la misma época que la gramática de Pedro de Cárceres (1907), el Códice de Huichapan (1992) y el diccionario de Alonso de Urbano (1990). El diccionario de Lawrence Ecker (1938 ms.) cita muchos ejemplos de Cárceres, pero la mayoría de sus datos provienen de los siglos posteriores.

El diccionario de Urbano es muy útil para entender el otomí del Aparejo. Por un lado, provee más información de la fonología. Por otro lado, confirme la existencia de algunos vocablos los cuales no se encuentran en la recopilación de Ecker, por ejemplo.

El padre Urbano hace la diferencia entre las vocales centrales µ y ø; usa una œ con cola para la µ y una œ sencilla para la ø, pero él, o un escribano, no siempre escribe la cola. Ejemplos, am bøbay “escudo”, ma dø “viejo hombre de mucha edad”; kµt’i “entrar” , kµt’a “cinco”.

La vocal baja posterior å, igual que en el 382, se escribe con ô o simplemente o: hôy “tierra”, môkhä “padre, sacerdote”. Hasta que yo sepa, nunca distingue a la baja anterior æ: tati beti “perder”, detta “diez”.

Urbano escribe las vocales nasales con tilde, que aquí lo represento con diéresis: hëtate “aborrecer”, ti ëchäyäte “obedecer”, kü “hermano mayor”, tana thäambëni “acordar”, no ttï “sueño, lo que soñamos”.

He hablado mucho de la ortografía del autor del doc. 382 y la de Urbano porque es indispensable poder reconocer la palabra para poder saber su significado. Aunque los autores sabían muy bien la lengua otomí y conocían las diferencias entre las vocales, tuvieron que luchar con tantas distinciones que a veces las pasaron por alto. En el 382, la letra /e/ puede significar cualquiera de 5 vocales: e, ë, µ, ø, æ. En mi interpretación fonémica intento escribir todos los fonemas. Me apoyo en mis conociemientos de una variante moderna del otomí y algunos conocimientos de mis colegas de otras variantes actuales. También ha sido muy importante contar con el diccionario de Urbano.

Urbano confirme también varios términos lexicos, especialmente palabras compuesta, por ejemplo: ay ximayämahoy “mundo”, tati xøkambënite “rogar”, an hombohokhä “oro en polvo. El diccionario está basado en el del mexicano de Alonso de Molina (1555) y desafortunadamente no tiene índice partiendo de la palabra en otomí. Si lo tuviera, sería aún más útil.

 

Referencias.

Ballesteros García, Victor Manuel, San Andrés de Epazoyucan, Arte agustino del siglo XVI, Universidad Autónoma del Estado de Hidalgo, 1998.

Bartholomew, Doris, “Some revisions of Proto-Otomi consonants”, International Journal of American Linguistics 26, 1960, 317-29.

Cárceres, Pedro de, Arte de la lengua otomí. Editado por Nicolás León.  Boletín del Instituto Bibliográfico Mexicano 6, 1907,39-155. [Manuscrito del siglo XVI]

Códice de Huichapan, El códice de Huichapan, Comentario por Alfonso Caso, México, Telecomunicaciones de México, 1992.

Ecker, Lawrence, “Compendio de gramática otomí. Introducción a un Diccionario Otomí-Español”, Anales del Instituto Nacional de Antropología e Historia 1949-1950. Tomo IV, No. 32 de la Colección Lingüística, 1952, 121-174.

Ecker, Lawrence, Nuevo diccionario otomí-español, modernizando toda la lexicografía de este idioma, con estudios gramaticales y bibliográficos. La Comisión Lingüística Universitaria en el Valle del Mezquital, Edo. de Hidalgo, bajo la dirección del Instituto Mexicano de Investigaciones Lingüísticas, 1938 ms. [Ahora (2004) está en vías de publicación, con el título Diccionario del otomí colonial,  por el Instituto de Investigaciones Antropológicas, UNAM.]

Ecker, Lawrence, Códice de Huichapan. Paleografía y traducción. Yolanda Lastra y Doris Bartholomew, editoras. México: Instituto de Investigaciones Antropológicas, Universidad Nacional Autónoma de México, 2001.

Lastra, Yolanda, El otomí de Ixtenco, Insitituo de Investigaciones Antropológicas, Universidad Nacional Autónoma de México, 1992.

Lastra, Yolanda, Unidad y diversidad de la lengua. Relatos otomíes. Insitituo de Investigaciones Antropológicas, Universidad Nacional Autónoma de México, 2001.

Molina, Alonso de, Vocabulario en lengua castellana y mexicana. 1555.

Ricard, Robert, La conquista espiritual de México, México, Editorial Jus, Editorial Polis, 1947.

Urbano, Alonso de, Arte breve de la lengua otomí y vocabulario trilingüe, René Acuña (ed.), Gramáticas y diccionarios 6, Instituto de Investigaciones Filológicas, Universidad Nacional Autónoma de México, 2000. [Manuscrito del fin del siglo XVI.]

 

 

 

 

:


Aparejo para los que quiere[n] co[n]fesar.

F. [382_01 r]

Español

{Otomí}

Interpretación fonémica y morfológica de DAB

¶ Amonestación, con que
el sacerdote amonesta al que se quiere confessar.

¶ Ana betzote, nocca co naquegue nocca nsacerdote te me tzopoh nocco na nne ti quanhni nmuy.

Ana be ts’ote, nok’a ko nagege nok’a nsacerdote te me tsopho nok’o na n-ne ti khwäni nmµy.

{1} ¶ A.   Agora oye (mi amado hijo). Pues has venido, a manifestarme tus pecados : tu negregura y suziedad, tu hediondez, y podredumbre

{1} ¶ A. Cah noya tame yede, ama maca batzicqui. Da xo co yëhe, co bati nequigui nocque yo ni netzoqui, nocca ni na poqui, ani na nhiacqui, nocca ni na nxa, ani na nya.

{1} ¶ A. Kha noya ta me ‘yøte
(a ma mäka bätsi-k’i).
‘da xo
ko ‘yëhë, ko bati nëgi-gi ni nok’e yo mi ne-ts‘oki, nok’a ni na
poki, a ni nä hyaki, nok’a ni
nä xä, a ni nä ‘ya.

{2}. B. Conviene que te acuerdes que eres pecador : y que sienta tu corazón y tengas entendido muy de veras que en muchas cosas ofendiste a tu dios y señor.

{2}. B. Ti hioni tze qui ti beni da ga noti tzoqui tze ta bati nocca nin muy da tze ma tuntahi nocca que tzonnaba yn muey nok’o ni cah o ni na yä no en Dios.

{2}. B. Ti hyoni tse ki ti mbëni ‘da ga no ti ts’oki tse ta bäti nok’a nin mµy ‘da tse ma tüntani nok’a ke ts’onnaba in mµy nok’o ni
khä o ni na yä no en Dios.

{3} C.  Y que por tus pecados, esta de ti muy enojado, y si agora note confessaras dellos, te echara en el ynfierno : adonde para
siempre avias de padescer
y te avian de castigar los demonios, y te avian de atormentar y afligir, y nu[n]ca
de alla avias de salir.
                                                A. j

{3} C.  Cah nocca quenaguegue nocque ni netzoqui, tze ti puehnacca y cue : cah nobue ta hinna ya nocca xo que quanhni, ayo nïtu ynfierno to que yentacqui nobuecque xe to mana thogui ti tzocca no ĕ to nquihtacca maha nocque yo exquah to gue encca maha hinga hambue co ba puexa maha.

{3} C. kha nowa kenagege nok’e ni ne-ts’oki, ts’e ti phøna-k’a y kwæ : kha no’bµ ta hinna ya nok’a xo ke kwhänni, ayo nïtü infierno to ke ‘yënta-k’i no’bµ k’e xe to-ma-na thogi ti tså-k’a no e khita-k’a mähä nok’e yo ‘µxkhwa to ge ‘ën-k’a mähä hinga ham’bµ (ko ba pøxa-mähä)

 


F. [382_01 v]

Español

{Otomí}

Interpretación DAB

 

/co ba puexamaha./[2]

ko ba pøxa-mähä.

{4} D.  Mas por ser n[uest]ro señor
Dios muy misericorioso y piadoso sobre manera, tiene conpassion de ti que eres pecador, y quiere que parezcas eternalmente ni tampoco quiere que vaya al ynfiernno el que de su voluntad quiere enmendar la vida, y proponer firmeme[n]te la enmie[n]da (conviene a saber) de no tornar a pecar.

{4} D.  Cah nona, nocco ma muheh en Dios da tze oti huecate tze o ti punnabate, ca ti yettaba nya, nocqui ca no ti tzoqui, ttze nan ne ti huega cqui, xi hin na nne to te pa ayo nitu, nocco tecco ym muennate ti puenga ni na yo, nocco tze yti yëti nocco hinto mandan niti tangu ti tzoqui.

{4} D. Kha nonä, nok’o ma hmühµ en Dios ‘da tse o-ti hwëkate tse o-ti pünnabate, ka ti ‘yøt’aba nyä, nok’i ka no ti ts’oki, tse nan ne ti hwëga-k’i, xi hin na n-ne to te pa ayo nïtü, nok’o tek’o i m-mønnate ti pµnga ni na ‘yo, nok’o tse iti ‘yëti nok’o hin to man’da n-niti ta ngü ti ts’oki.

{5}. E. Y para que aya de ti misericordia y para que le aplaques, y para que del todo te alimpie y purifique de tus peccados, con los quales esta
dañada, ennegrecida, suzia hidionda, y podrida tu anima tres cosas te conviene hazer.

{5} E. Cah nocca to te huegacqui, xinmanehe nocca xeca te huegaba yn muey, xinmanehe nocca to te ttaxagacqui quenaguegue nocque ni netzoqui, nocca ata poqui, ata hiaqui, ata xagui, nocca e ya nocca ni anima, e hiu ngayo ti hioni nocque ca ti cah.

{5} E. Kha nok’a to te hwëga-k’i, xin ma ‘nëhë nok’a xeka-te hokaba yn mµy, xin ma ‘nëhë
nok’a to te t’axga-k’i-ke no gege nok’e ni ne-ts’oki, nok’a ata poki, ata hyaki, ata tsagi, nok’a e ‘ya nok’a ni anima, e hyü ngayo ti hyoni nok’e ka ti kha.

{6} ¶ F. La primera, te es muy necesario aparejarte bien
y con todo diligencia acordarte, y buscar y examinar todos tus pecados, y maldades. Y despues,
que los ayas traydo a la memoria, tengas gra[n] pesar, tristeza, y lloro por los aver cometido.

{6} ¶ F. Nocca na da ngayo,
tze ti hioncqui nocca tze ca
te xegue, tze cati damabeni qui hioni, quim nehi nocque cotti yo ni netzoqui, nocque ni mapue ca. Cah nobue co beni tze ti pihta ccambeni, tze ti yeta ccanya ta tu puecca nin muy ti tzontacqui.

{6} ¶ F. Nok’a na ‘da ngayo, ts’e ti hyon-k’i nok’a tse ka te xøge, tse ka ti ‘da ma bëni ki hyoni, ki mnëhi nok’e kåt’i yo ni nets’oki, nok’e ni ma pøka. Kha no’bµ ko bëni ts’e ti phitak’ambëni, ts’e ti ‘yøtak’anya ta tü pøk’a nin mµy ti ts’onta-k’i.

{7} G. Porque no a algun señor te

                                           (rrenal)

{7} G. Que naquegue conhco da a to na yä

{7} G. Ke nagege khonko ‘da a to na yä

 


F. [382_02 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(7 b) terrenal, o alguna persona noble has ofendido y desacatado, y dado de bofetadas en la cara y
messado, mas a tu verdadero dios y señor has desacatado sin algun
temor : y has bien merecido el castigo eterno del infierno, por tus
peccados : y te echara alla en el dicho ynfierno, si agora no te confessaras, y hizieras de
penitencia.

(7 b) guay ximayämahoy,
matza antte muh nocco co
tzocabi nocco co ga yo ani hmi
co ccahnapa ni hmi, co xacaba ni yä : da co tze quegue
nocco ni cah oni na yä nocque ndios co ga yo ani hmi:
tze co yüpi nobuecca ya nitu
nopuecque xe mana thogui no netzobate no ĕ, nocca
gue na guegue nocque ni netzoqui, cah quepue a y[n]fierno
ta ye[n]tacqui nobue hin co gue
qua[n]hna ni nmuy ya, cah nobue
hin co gue tzonma ĕ ya,

(7 b) wa i ximayä-mahåy, matsa ant’e hmü nok’o ko ts’okabi nok’o ko ga yo ani hmi, kok’a hnapa ni hmi, ko xakaba ni yä : ‘da ko tse kege nok’o ni khä o ni na yä nok’e en Dios ko ga yo ani hmi : tse ko yüpi no’bµ k’a ya nïtü no pøk’e xe ma na thogi nonµ tsåbate no ’µ, nok’a gena gege nok’e ni nets’oki, kha kepµ a infierno ta ‘yænt’a-k’i no’bµ hin ko ge khwänni ani nmµy ya, kha no’bµ hin ko ge tsåma‘µ ya.

{8} ¶ H. La segunda, conviene que te confiesses delante el sacerdote, descubriendole todos tus  peccados, conociendo, y confessa[n]do tods las ofensas que cometiste y heziste contra
tu dios y señor : y no encubriras ni esconderas cosa alguna, ni dejaras por verguenza ni por temor alguna cosa : porque delante del mismo dios vienes a dezir y declarar tus pecados el qual sabe muy bien todas las cosas que obrastes y hezistes.

{8} ¶ H. Nocca na yo ngayo, ti hioncqui niti qua[n]hna ni mih nocco Sacerdote, tze cotti nocque hangu yo ni netzoqui cati necabi tze cotti qui thaaqua, tze gui nbeni nocque co cah nocq[ue] no te tzonnaba y[n]muy nocco ni cah oni na yä : hinga xeye qui
yägui, hin ga xoye gati xu[n]mi, xi hin ga xoye gati tzo ma agui : da co tze quegue no en dios co bati ma ani hmi co bati neni, co bati mâ nocq[ue] ni netzoqui, tze cotti ypati nocque tecque co cah.

{8} ¶ H. Nok’a na yoho ngayo,
ti hyon-k’i ni ti khwänna ni mhi nok’o Sacerdote, tse kåt’i nok’e hangu yo ni nets’oki ka ti nëkabi kåt’i ki thaakwa, tse gi nbëni nok’e ko kha nok’e no be ts’onnaba i nmµy nok’o ni khä ‘o ni na yä : hinga xoye ki ‘yägi, hin ga xoye ga ti xümi, xi hin ga xoye ga ti tså ma ’ägi : ‘da ko tse gege no en dios ko bati mä ani hmi ko bati nøni, ko bati mä nok’e ni nets’oki, tse kåt’i y päti nok’e tek’e ko kha.

{9} ¶ I. Y aunque es assi verdad.

{9} ¶ I. Cah yoxi tze ta cotti

{9} ¶ I. Kha yo xi tse ta kåt’i

 


F. [382_02 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(9 b) que sabe dios quantos peccados has cometido y hecho, empero es su voluntad que tu mismo los manifiestes y conozcas aver los cometidos para que te averguencess, y para que te humilles. Pues agora, ninguna cosa encubras, ni escondas : porque si un peccado mortal encubrieres, ninguno dellos te perdonara nuestro señor, más
antes por esto se enojara
mucho contra ti, y tu aores centaras y augme[n]taras tu maldad.

(9 b) y pati nocque co cah nocq[ue] yo ni netzoqui, que na quegue tze y [n]ne co tze ta guecca tzehe gati nequi, gui thaaqua nocca co gate tzo tzehe, xinmanehe nocca tze cate cah ma [n]huehi gati co amahoy. Cah noya, be ta xoye que yägui, be ta xoye gati xümi : da nobue ta nda ano ga hiote e tzoqui qui yägui, guexa hinga xoye ta nda ti punnicqui nocco ma muheh nocq[ue] yo ni netzoqui, que tze cate puehnaba ycue, x[i]n[manehe] q[ue] tze cate tetho nocq[ue] yo ni na pueca.

(9 b) y päti nok’e ko khä nok’e yo ni nets’oki, ke nagege tse y ne ko tse ta gek’a tsæhæ ga ti neki, gi thaakwa nok’a ko ga te tså tsæhæ, xin ma ‘nëhë nok’a tse ka te kha hwëhi
ga ti ko ama håy.Kha noya, be ta xoye ke ‘yägi, be ta xoye ga ti xümi : ‘da nu’bµ ta nda an o ga hyote ets’oki
ki ‘yägi, ge xa hin ga xoye ta nda ti pünni-k’i nok’o ma hmü-hµ nok’o yo ni nets’oki, ke tse ka te phønaba y kwæ, xin ma ’nëhë ke tse ka te tetho nok’e yo ni na pøka.

{10} ¶ K. La tercera, y para q[ue]
n[uest]ro unico dios y se de misericordia contigo, te conviene mucho en mendar la vida : proponiendo firmemente de no tornar otra vez a peccar, porque
no te apartes otra vez de tu dios y señor.

{10} ¶ K. Nocca nahiü ngayo,
nocca te huegacqui nocq[ue] ndios, tze ti hioncqui cati pue[n]ga ni na yo, tze ta ni na pohninate nocca hin to mä da nniti ca ti tzoqui, nocca hin ga te tzocabi nocco ni cah o ni na yä nocque ndios.

{10} ¶ K. Nok’a na hyü ngayo,
nok’a te hwëga-k’i nok’e en dios, ts’e ti hyon-k’i ka ti pµnga ni na ‘yo, tse ta ni na phoninate nok’a hin to man’da nniti ka ti ts’oki, nok’a hinga te ts’okabi nok’o ni khä o ni na yä nok’e en Dios.

{11}. L. Y ay necesidad que restituyas, buelvas y des las cosas agenas, que tomaste, o hurtaste

{11}. L. Xinmanehe ti hioni
ga ti puete, qui ti uni, nocq[ue]
na meti nocque co hiani, nocque co nutzithu, matza co pe na.

{11}. L. Xin ma ‘nëhë ti hyoni
ga ti pøte, ki ti ‘üni, nok’e na mæti nok’e ko hyäni, nok’e ko nu tsithü, matsa ko pë na.

{12}. M. E tambien hagas y cumplas la penitencia, que yo te impusiere.

                                    (E si)

{12}. M. Cah nocca x[i]m[anehe] ga ti cah, nocca te ua ga ta eccaya ga ta ecqui noccä penitencia.

{12}. M. Kha nok’a xin ma ‘nëhë ga ti kha, nok’a te wa ga ta ‘ëk’a ya ga ta ‘ë-k’i nok’ä penitencia.

 


F. [382_03 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{13} N. E si enteramente
cumplieres estas tres cosas,
verdaderamente avra misericordia de ti n[uest]ro señor Dios, porque te perdonara todos tus pecados, y
se gozara mucho y se enriquecera y consolara tu anima.

{13} N. Cah nobue tze ca ti cah na, noya ehiu ngayo ttze ttenmey ti huegacqui nocco ma muheh no en dios, ta cotti ti punnacqui nocque yo ni netzoqui tze ti poho ti cohhya, to hiuy n m[u]ey, nocca
ni anima.

{13} N. Kha no’bµ tse ka ti kha na, noya ehyü ngayo tse ’ëmmëy ti hwëga-k’i nok’o ma hmühµ no en dios, ta kåt’i ti pünna-k’i nok’e yo ni nets’oki ts’e ti påhå ti khohya, to hyü in mµy, nok’a ni anima.

{14} O. Pues (o hijo mio) recibe y entiende bien y ponen tu coraçon
las cosas, que te he dicho,
y declarado.

{14} O. Ma batzicqui, tze ta me hiani, tze ta yede, hiutta mbo nin
muey nocca xo to xicqui nocca xo to petacque.

{14} O. Ma bätsi-k’i, tse ta me hyäni, tse ta ‘yøte, hyüt’a mbo nin mµy nok’a xo to xi-k’i nok’a xo to peta-k’e.

{15} P. Y confiessate de buena gana, y de toda tu voluntad,
para que a lances de ti al demonio.

{15} P. Cah tze ta ni mue[n]nate e qua[n]hni, nocca ga te yentti nocca no ni o nocca no exquah.

{15} P. Kha tse ta ni mønnate e khwäni, nok’a ga te ‘yænt’i
nok’a no ni ‘o nok’a no ‘µxkhwa.

{16} Q. Por que si bien te confessares, librarte has del ynfierno, y recibiras luego la Absolucion bendezirte ha el por quien bivimos, y assi seran perdonados todos tus peccados, y sera purificada tu anima : y seras adoptado en hijo de dios : y quando murieres, yras derecho, a te gozar y alegrar eternalmente en la casa de dios enrequecedor copiosissimo de todos.

                                    A. iij

{16} Q. Cah nobue tze ta ma quahni ga te quah[n]ni, ga ti puepuecca yo nitu ya, gue xa ga ti yüpi noccä absolucio[n] ti cahpacqui nocco ti yoheh ayn yäni, nocca ta cotti tata puni nocque ni netzoqui, nocca xe ta ta ttaxagui nocca ni anima, ta ni maca batzicqui no en dios. Cah nobue ga ta e tu ga te ma nona hettzi, xe y thogui ca ni poho nona ni ngu nocq[ue] ndios no ne xe pi thogui nocca ne poho.

{16} Q. Kha no’bµ tse ta ma khwäni ga te khwäni, ga ti pøpø-k’a yo nïtü ya, ge xa ga ti yüpi nok’ä absolucion ti khäpa-k’i nok’o ti ‘yohµ a in yäni, nok’a ta kåt’i ta ta püni nok’e ni nets’oki, nok’a xe ta ta t’axagi nok’a ni anima, ta ni mäkä bätsi-k’i no en dios. Kha nu’bµ ga ta e tü ga te ma nona hëts’i, xe i thogi ka ni påhå nona ni ngü nok’e en Dios no ne xe pi thogi nok’a ne påhå.

 


F. [382_03 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas, antes de la confession.

¶ Nattonnate, no ya hingui puehti ne qua[n]hna ma muy

¶ Na t’ånnate, no ya hingi phµti ne khwänna ma mµy.

{17} ¶ Dime (hijo mio) haste acordado bien, y buscado todos tus peccados?

{17} ¶ Tame xiqui (ma macaba
tzicqui) va tze xo co thämbeni,
va cotti xo co hioni nocque yo ni netzoqui.

{17} ¶ Ta me xi-ki (ma mäka bätsi-k’i) wa tse xo ko thämbëni, wa kåt’i xo ko hyoni nok’e yo ni nets’oki.

{18} ¶ Hazen te llorar, y pone[n]
te tristeza tus negreguras y suziedades, tus hidiondezes y podredumbres, y todas tus maldades, con las quales ofendiste a tu dios y señor.

{18} ¶ Va tze y ti tzonticqui
ti pihtacca[n]beni nocque ni na nhiaqui ani na poqui, nocca ni na [n]xa ani na [n]ya, ximmanehe nocq[ue] cotti ni na pueca, nocca que tzocabi nocco ni cah oni na yä nocque ndios?

{18} ¶ Wa tse y ti tsonti-k’i
ti phita-k’ä bëni nok’e ni na hyaki a ni na poki, nok’a ni na nxä a ni na n‘ya, xin ma ‘nëhë nok’e kåt’i mi na pøka, nok’a ke ts’oka-bi nok’o ni khä o ni na yä nok’e en dios?

{19} ¶ Propones enterame[n]te,
de no tormar otra vez a pecar?

{19} ¶ Va tze xo que hecaba na
te, nocca hinto manda nniti ga ti tzoqui?

{19} ¶ Wa tse xo ke hæka-ba na
te, nok’a hinto man’da n-niti ga
ti ts’oki?

{20} ¶ Quieres de veras emmendar tu vida, para no offender otra vez a aquel, mediante el qual bivimos.

{20} ¶ Va tze ni na neh nocca
ga te puenga ni nayo, nocca hin to manda nniti ga ti tzocabi nocco ti yoheh ayn yäni?

{20} ¶ Wa tse ni na hne nok’a
ga te pµnga ni na ‘yo, nok’a
hin to man’da n-niti ga ti ts’okabi
nok’o ti ‘yo-hµ a in yäni?

{21} ¶  Eres Baptizado.

                                    (Rece)

{21} ¶  Va xo co xittzandehe ni yä?

{21} ¶  Wa xo ko xits’andehe
ni yä?

 


F. [382_04 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{22} ¶ Recebiste de buena gana el agua de dios, q[ue] se llama
baptismo : o por ventura lo tuviste por cosa de burla o de escarnio?

{22} ¶ Va ttze ni muennate nocca
que yüpi nocca ni dehe nocq[ue]n
dios nocca ni thu baptismo
matza na thottane tho nobue que ga que peti?

{22} ¶ Wa tse ni mønnate nok’a
ke yüpi nok’a ni dehe nok’e en Dios nok’a ni thü baptismo
matsa na thot’ane tho no’bµ
ke ga ke pæti?

{23} ¶ Fuiste compelido, o te llevaron por fuerça y arrastrando, quando te baptizaste?

{23} ¶ Matza pi bematucca tho,
matza pi que hyexiccatho, nobue co me xittzandehe ni yä?

{23} ¶ Matsa pi ‘bænmatü-k’a tho, matsa pi ke hyexi-k’a tho,
no’bµ ko me xits’andehe ni yä?

{24} ¶ Eres por ventura casado, o eres soltero?

{24} ¶ Va xo que nthati, va
ga ni natho?

{24} ¶ Wa xo ke nthäti, wa ga ni ‘natho?

{25} ¶ Que trato o manera de bivir tienes, que officio tienes, con que tratos buscas lo que te es necessario?

{25} ¶ Tecque co në hionni tecque ni bepih : tecque ga ne hioni nocque tecque ti hionca ni xi?

{25} ¶ Tek’e ko ne[1] hyonni tek’e
ni ‘bæphi : tek’e ga ne hyoni
nok’e tek’e ti hyonka ni xi?

{26} ¶ Haste confessado otra
vez, o es esta agora la pri[mer]a
ves que te confiessas?

{26} ¶ Va da nniti xo que qua[n]hni : va cah na henya noya
xo ga te qua[n]hna ya?

{26} ¶ Wa ‘da n-niti xo ke khwäni :
wa kha na hønya noya xo ga te
khwänna ya?

{27} ¶ Quando, o que tanto
tiempo ha, que te confessaste?

{27} ¶ Hambue, xo na ncah
e ma pa ya nobue co me
qua[n]hni?

{27} ¶ Ham’bµ, xo na nkha
e ma pa no’bµ ko me khwäni?

{28} ¶ Quantas vezes te has
confessado?

{28} ¶ Xona ncahma ynniti
xo que qua[n]hna ni muy?

{28} ¶ Xo na nkha’ma y n-niti
xo ke khwäna ni mµy?

{29} ¶ Has incurrido en alguna Excomunio[n]. Como incurriste en ella, o por que causa te comprehendio?

{29} ¶ Va y quacqui nocca nExcomunion? Cah tecca ca
que tzo tecca nocca ne quacqui?

{29} ¶ Wa i kwa-k’i nok’a n
Excomunion? Kha tek’a ka
ke tså tek’a nok’a ne kwa-k’i?

{30} ¶ Quando te confessaste, o viste vergue[nz]a y empacho, o tuviste temor : o encubriste
algun peccado?

                                    A. iiij.

{30} ¶ Nobue co me qua[n]hni, va
ca ti tzo, va na picqui,
va xoye co yägui co queni
nocque yo ni netzoqui?

{30} ¶ No’bµ ko me khwäni, wa
ka ti tså, wa na pi-k’i, wa xoye ko ’yägi ko køni nok’e yo ni ne-ts’oki?

 


F. [382_04 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{31} ¶ Heziste y cumpliste la
penitencia que te impuso el Padre, por tus, peccados?

{31} ¶ Va xo co cah nocca npenitencia, nocca e yecqui
nocca [n]ga mocah nocca queg[ue]
gue nocque yo ni netzoqui?

{31} ¶ Wa xo ko kha nok’a n
penitencia, nok’a e ‘yë-k’i
nok’a [n]ga måkhä nok’a ke gege nok’e yo ni nets’oki?

{32} ¶ O por ventura avias de
restituyr lo ageno, y no lo restituyste o avias de disciplinarte o de ayunar, o rezar tus cuentas o rosario o avias de dar algo a los pobres, y no lo heziste, ni cumpliste : mas lo olvidaste, o de tu voluntad lo dejaste de hacer
por pereza, o no lo cumpliste a sabiendas : disisiendo de dia en dia lo que te fue mandado hazer?

{32} ¶ Matza xoye coque pueta maha nocque ma beti, matza hin co puete cah matza nocquë peh maha da, matza co que pemahada nocque ni thebe, cah matza co que hueca maha da nocque ma huecate matza hin co
cah, matza co punbeni tho matza ni nmuennate, nocca que punbeni. no cca ga na yäntte tho que punbeni tho, matza ga ti
thatza tho, obati thänaba tho nocq[ue] tecque e ttecqui?

{32} ¶ Matsa xoye ko ke pøta-mähä nok’e ma ‘bæti, matsa hin ko pøte kha matsa nok’e phë-mähä ‘da, matsa ko ke pe(te)-mähä ‘da nok’e ni thebe, kha matsa ko ke hwëka mähä ‘da nok’e ma hwëkate matsa hin ko kha, matsa ko pünbëni tho matsa ni nmønnate, nok’a ke pünbëni. nok’a ga na ‘yänt’e-tho ke pümbëni tho, matsa ga ti thätsa tho, o bati thänaba-tho nok’e tek’e e t’ë-k’i?

{33} ¶ Y si dijere el que se confiessa que ya ha cumplido su penitencia, dezirte ha luego el sacerdote

{33} ¶ Nubue ta ma nocco yti
qua[n]hninmuy, da pi cah nocca ne tzonmaĕ que xa ta xipih nocco ga mocah o sacerdote.

{33} ¶ Nu’bµ ta mä nok’o yti
khwäni nmµy, ‘da pi kha nok’a ne tsån-ma-’µ ke xa ta xiphi nok’o
ga måkhä o sacerdote.

{34} ¶ Di el Persignum crucis y la confession general.

{34} ¶ Ta me ma nocca [n]persign
nu[m] crucis, xin ma nehe nocca
ne qua[n]hamamuy nocca ni thu
confession general.

{34} ¶ Ta me mä nok’a [n]persignum crucis, xin ma ‘nëhë nok’a ne khwäna ma mµy nok’a ni thü confession general.

{35} ¶ Yo indigno peccador, me confiesso delante de Nuestro señor dios : y de Sancta Maria y de Sanct

{35} ¶ No gui ta no ti tzoqui ti ti
qua[n]hnamamuy a ni hmi nocco ma muheh en dios, x[i]nmane cco Sancta Maria, x[i]m

{35} ¶ Nogi ta no ti ts’oki ti ti
khwäna ma mµy ani hmi nok’o
ma hmühµ en Dios, xin ma ‘nëhë  k’o Santa Maria, xi ma ‘nëhë

 


F. [382_05 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(35 b) Pedro y de sanct Pablo, Sanct Miguel, y de sanct francisco, y de todos los sanctos y sanctas : y a vos Padre, que pecque, y en comer, en bever, en reyr, en jugar, en escarnecer, en murmurar, en lujuriar, no corregiendo ni e[n]mendando mi vida : y del bien que pudiera hazer, q[ue] no lo hize : y de todo el mal de que me pudiera apartar, que no me aparte :

(35 b) nocco sanct Pedro, o sanct Pablo, o sanct Miguel, o Sanct Francisco, x[i]nmanehe nocque
cotti e Sancto e Sancta : xin manecqui padre, da bue to tzoqui anga tzi, an dehe, na the[n]nate, na ma[n]hnate, na côhnate, nona phethoni, nona yo antteni : hin to pueni nocca [n]ta yo, co cah maha nocco maho hin to cah, co he[n] maha nocca hinge ho hin to hegui, que na tzonca[n]muy ni hmi nocque ndios, etzoqui, ttze ta no ta ti tzoqui.

(35 b) (35 cont) nok’o sanct Pedro, o sanct Pablo, o sanct Miguel, o Sanct Francisco, xin ma ’nëhë nok’e kåt’i e Sancto e Sancta : xin ma ‘nëk’i padre, ‘da‘bµ to ts’oki an ga tsi, an dehe, na thennate, na hmännate, na khånate, no na phæthoni, no na yo an t’ëni : hin to pµni nok’a [n]ta ‘yo, ko kha-mähä nok’o ma-ho hin to kha, ko hæn-mähä nok’a hinge ho hin to
hægi, ke na tsonkämµy ani hmi nok’e en Dios, e ts’oki, tse ta no
ta yi ts’oki.

(35 c) por lo q[ua]l me pesa, y digo delante de n[uest]ro señor Dios mi culpa, mi culpa, mi grande culpa. Y agora reniego del demonio, y doyme del todo a n[uest]ro Señor Dios. Y tambien suplico a Sancta Maria siempre virgen, ella que es abogada de todos, que ruegue por mi. ut Supra.

(35 c) Cah noya qui tze tana henti nocca no exquah. Cah noya ta nne tani ntzequi nocq[ue] ndios, xin tati xecambeni nocco Sancta Maria nocco xe y thogui omuh te nocco ti xecambenibate, nocca conagueque.
Ut Supra.

(35 c) Kha noya ki tse ta-na hënti nok’a no ‘µxkhwa. Kha noya ta n-ne tani ntseki nok’e en dios, xin ta ti xøcambëni nok’o Sancta Maria nok’o xe y thogi o hmüte nok’o ti xøcambëni-ba-te, nok’a ko nageke.
Ut Supra.

¶ Preguntas acerca de las diez mandamientos de Dios.

¶ Nattonnate queguegue nocca nadetta nocca ni na ttete nocque [n]dios.

¶ Na t’ånna-te kegege nok’a na ‘dæt’a nok’a ni na t’ëte nok’e en dios.

Del primero.

Nocca nada.

Nok’a na ‘da.

 


F. [382_05 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{36} ¶ Amado hijo, crees enteramente en n[uest]ro Señor Dios : o por ventura dubdaste acerca de alguna cosa tocante a su fe?

{36} ¶ Ma maca batzicquigue,
va tze cana e[n] mey nocco ma
muheh en dios : matza ga nayo
muytho nocca quenague
gue nocca na ttenmey?

{36} ¶ Ma mäka bätsi-k’i-ge,
wa tse ka na ‘ëmmëy nok’o ma
hmühµ en dios : matsa ga na
yomµy-tho nok’a ke nagege nok’a na t’ëmmëy?

{37} ¶ Daste enteramente a el?

{37} ¶ Va ti da ma yüpi?

{37} ¶ Wa ti ‘da ma-yüpi?

{38} ¶ Tienes en el puesta tu
esperanza?

{38} ¶ Va xe y thogui qui, be ni temi?

{38} ¶ Wa xey thogi ki be ni tø’mi?

{39} ¶ Amasle perfectamente
de todo tu coraçon, y de toda tu anima, y con todas tus fuerças por solo el y por si mismo, porque es el dignissimo de ser amado y de ser honrado, y tenido por Dios?

{39} ¶ Va tze ni mue[n]nate ga
que mati nona ni anima, xin ma nehe nocque cotti ni na [n]tzaqui, nocco co tzegue tzehe co guegue quenague tho da tzoo ma mati, o ga ttenmantzuh, ta [n]epaheh o cah en dios?

{39} ¶ Wa tse ni mønna-te ga
ke mäti nona ni anima, xin ma ‘nëhë nok’e kåt’i ni na [n]tsaki, nok’o ko tse ge tshæhæ ko gege ke nagetho ‘da tså ma mäti, o ga t’ën-ma-ntshü, ta nnøpä-hµ okhä en dios?

{40} ¶ Amastele de todo tu
coraçon, y alabastelo (assi mesmo) con tus palabras, y obedecistelo con tus obras?

{40} ¶ Va tze min mue[n]nate
gaque mati, xinmanehe va ni na hia ga que nenmaho, va ani ta cah ga que mati?

{40} ¶ Wa tse mi n-mønna-te
ga ke mäti, xin ma ‘nëhë wa ni na hyä ga ke nøn-ma nho, wa ani ta kha ga ke mäti?

{41} ¶ Tienes guardada todavia alguna ymagen del demonio, o sabes q[ue] otro alguno la tiene guardada?

{41} ¶ Va xe qui pohti nocca
ne pueteui nocca no exquah,
va ca pati nocco tecco y
pohti, matza ya[n]tho?

{41} ¶ Wa xe ki phåti nok’a
ne pøtewi nok’a no ‘µxkhwa,
wa ka päti nok’o tek’o y
phåti, matsa ‘yän-tho?

{42} ¶ Invocaste o llamaste alguna vez al demonio, o alguno lo invoco dela[n]te de ti, y no lo estoruaste?

{42} ¶ Va ca ntzopoh nocca no
exquah, va xoo ani hmi pi tzopoh, nocca hingue hecabi?

{42} ¶ Wa ka ntsopho nok’a no
‘µxkhwa, wa xo’o ani hmi pi tsopho, nok’a hin ge hækabi?

 


F. [382_06 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{43} ¶ Ofreciste alguna cosa,
o pusistele incienso o cortastele papeles?

{43} ¶ Va xo yĕ co puemi, va
yo quithuni, va co hiega yo hemi?

{43} ¶ Wa xo yĕ ko pø’mi, wa
yo githoni, wa ko hyæka yo hæ’mi?

{44} ¶ Llamaste alguna vez algun hechizero, para que te echaste suertes, o llamastele para que te descubriesse lo q[ue] avias perdido?

{44 ¶ Va ca ntzohni nocca no
yëy nocca te metacque ni
pa :  va que gue tzohni nocca te neguicqui nocque tecque co beti?

{44} ¶ Wa ka ntsohni nok’a no
’yëy nok’a te meta-k’e ni pa:
wa ke ge tsohni nok’a te
nëgi-k’i nok’e tek’e ko ‘bæti?

{45} ¶ Por ventura adevino e[n] agua, mira[n]do enella? Ets[cetera]

{45} ¶ Matza bi muepacca nih
mih no dehe, nocca ca na note?

{45} ¶ Matsa bi møpa-k’a ni
hmi no dehe, nok’a ka na note?

{46} ¶ Comiste alguna vez ofrenda del demonio?

{46} ¶ Va da nniti co tza no na bue [n]yehe no exquah?

{46} ¶ Wa ‘da n-niti ko tsa no na
’bø-‘yëhë no ‘µxkhwa?

{47} ¶ Creyste las suertes, o adevinaciones hechas co[n] cordeles, o no estoruaste al hechizero que adevina con ellos?

{47} ¶ Va ca na enmey nocca na
bete, matza quecca nocca
no nthahi, matza hin co hecabi nocco no ga bete, nocca na
ga men ma thahi?

{47} ¶ Wa ka na ‘ëmmëy nok’a na ‘bete, matsa kek’a nok’a
no nthähi, matsa hin ko hækabi
nok’o no ga ‘bete, nok’a na
ga men ma thähi?

{48} ¶ Creyste en sueños?

{48} ¶ Va ga na enmey no tti?

{48} ¶ Wa ga na ‘ëmmëy no t’ï?

{49} ¶ Creyste o tuviste por aguero al buho, quando llora, o a la lechuza qua[n]do da bozes, o haze ruydo con las uñas, o a cierto escaravajo q[ue] en alguna parte te viste?

{49} ¶ Va ca na enmey matza ga ti yĕ nocca no yĕ, nobue gui mbapih : cah matza ti ttzatta yo xo, matza no quehte na nocca hapue co nû?

{49} ¶ Wa ka na ‘ëmmëy matsa
ga ti yµ nok’a no ‘µ, no’bµ gi
mbaphi : kha matsa ti ts’at’a yo
xå, matsa no khete na nok’a hapµ ko nü?

{50} ¶ En hechizaste a alguno,
o sacaste alguna cosa de su cuerpo con palabras diabolicas?

{50} ¶ Matza xoo co yëhe, ma
tza co no tzithutho, no na
bepa exquahtho a hia tho?

{50} ¶ Matsa xo’o ko ‘yëhë, matsa
ko no tsithü tho, no na
’bæpa ‘µxkhwa tho a hyä tho?

 


F. [382_06 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{51} ¶ Conjuraste los aguaceros
o granizos con palabras
del demonio?

{51} ¶ Matza ga cuy nocque yee,
matza yo nto na, no na exquah
a hia tho que cuy?

{51} ¶ Matsa ga küy nok’e ‘ye,
matsa yo nto ‘nä, no na ‘µxkhwa
a hyä tho ke küy?

{52} ¶ Baptizastete dos vezes, o
recebiste dos vezes la confirmacion : o casastete en dos
o tres partes, y son por ventura bivas todas aquellas con quien te casaste ante la Sancta madre
yglesia?

{52} ¶ Va a yo nniti co xitzadehe ni yä, matza yo nniti xo
co yüpi nocco nconfirmacion : matza a ba yoho a ba
hiu xo que nthati a na cah
ani hmi nocco ma maga meheh o Sancta yglesia?

{52} ¶ Wa a yo n-niti ko xits’a
dehe ni yä, matsa yo n-niti xo
ko yüpi nok’o nconfirmacion : matsa a ba yoho a ba hyü xo ke nthäti a na kha a ni hmi nok’o ma mäkä-mehµ o Sancta yglesia?

{53} ¶ Hazes siempre gracias
a nuestro señor Dios, por todos los beneficios, que te ha hecho : agradesceslo mucho?

{53} ¶ Nubue cotti bue va ga cottza mbeni nocco ma muheh
en dios, nocca que naguegue
nocque cotti e môcqui, va tze
ca ti cahma[n]mati?

{53} ¶ Nu’bµ kåt’i ‘bµ wa ga kots’a mbëni nok’o ma hmühµ en Dios, nok’a ke nagege nok’e kåt’i e må-k’i, wa tse ka ti kha-mä-mäti?

{54} ¶ Quando te quieres acostar, dizes el Pater noster, y el Ave Maria Ets[etera] y qua[n]do te levantas, hincaste de rodillas : hazes oracion, y das gracias a Dios, porque te guardo toda la
noche?

{54} ¶ Nobue xo ga ta ga ahä
va ca ma nocca Paternoster an Auemaria. Ets[etera]. Xinmanehe nubue co que dangui, va ga na [n]tantayämuh, va ca ti xecambeni nocco ma muheh en dios, nocca e mocca nda xuy.

{54} ¶ No’bµ xo ga ta ga ‘ähä
wa ka mä nok’a Paternoster
an Auemaria. Etcétera. Xin ma
’nëhë nu’bµ ko ke nangi, wa ga na ndänta-yähmü, wa ka ti xøgambëni nok’o ma hmühµ en Dios, nok’a e må-k’a n’da xüy.

{55} ¶ Honraste y reverencias el Sanctissimo Sacramento, y a n[uest]ra preciosa madre Sancta Maria Y a los Sanctos?

{55} ¶ Va ca enma[n]tzhu nocca
nSanctissimo Sacramento, xinmanehe nocco ma macä [m]beheh o sancta Maria, xinmanehe nocque sancto?

{55} ¶ Wa ka ‘ën-mä-tshü nok’ô
sanctissimo sacramento, xin ma ‘nëhë nok’o ma-mäcä-me-hµ
o sancta Maria, xin ma ‘nëhë
nok’e sancto?

 


F. [382_07 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas acerca del segu[n]do mandamiento de Dios.

¶ Na ttonnate, queguegue nocca na [n]yoho nocca ni na ttete en Dios.

¶ Na t’ånnate, kegege nok’a na nyoho nok’a ni na t’ëte en Dios.

{56} ¶ Juraste en vano el nombre
Sancto de Dios : y alguna vez
mentiste en el, no diziendo
verdad?

{56} ¶ Va ga nma[n]ga nttenitho
nocca ni thu en dios : va que naguetho co ga pehthoni tho nocca hin ga thati co mä?

{56} ¶ Wa ga nmänga nt’ënitho
nok’a ni thü en Dios : wa ke nagetho ko ga phæthoni tho nok’a hin ga thati ko mä?

{57} ¶ Dixiste alguna vez (mintie[n]
do) he aqui la cruz, sabelo Dios : por dios ets[etera], y quando dijiste esto, por ventura mentiste : no diziendo verdad?

{57} ¶ Va ntzohtitho ga [n]ma y boqua ncruz, y pa[n]nate en Dios:
ttze y pacque ndios? ets[etera]. Nobue co que ma[n]na, matza
ga ne yëntho : matza ntzhotitho co mä?

{57} ¶ Wa ntshotitho ga n-mä y ‘båkwa n cruz, y pänate en Dios : tse y päk’e n dios? Etcétera. No’bµ ko ke mä na, matsa ga ne ‘yëntho : matsa ntshotitho ko mä?

{58} ¶ Escarneciste alguna vez
y burlaste del glorioso no[m]bre de Dios, y del nombre de Sancta Maria, y del nombre de los Sanctos?

{58} ¶ Va ca ti pue[n]ka ttenibi, va
ga nma[n]ka nyäntte nocca ni thuhu en dios, x[in]m[a]nehe
nocca ni thu Sancta M[ari]a ximma nehe nocq[ue] ni thu e Sancto?

{58} ¶ Wa ka ti pønka-t’ëni-bi, wa ga n-mä ka nyänt’µ nok’a
ni thühü en Dios, xin ma ’nëhë
nok’e ni thü Sancta Maria xin ma ‘nëhë nok’e ni thü e Sancto?

{59} ¶ Murmuraste alguna vez de Dios, y de sus amados los Sanctos?

{59} Va ga nmanni nocque [n]
dios, xinmanehe nocque ni ma mati e Sancto?

{59} Wa ga n-männi nok’e en
dios, xin ma ’nëhë nok’e ni ma mäti e Sancto?

{60}¶ Heziste por ventura algun voto a nuestro señor Dios?

{60} ¶ Va ca co tzambeni, co yäh
nobue cca ni nyäni nocque ndios?

{60} ¶ Wa ka ko tsa mbëni, ko hyä no ’bøk’a ni nyäni nok’e en Dios?

{61} ¶ Propusiste alguna vez
firmemente de hazer alguna cosa por amor de Dios, no teniendo despues cuydado della, ni la poniendo

{61} ¶ Va xoye co da ma ma[n]
ani nyäni en dios ga ti cah,
matza hin ga pe[n]matu, ma
tza hin co cah, matza hin co tzenni, matza ni na tan(hieytho)

{61} ¶ Wa xoye ko ‘da ma mä
ani nyäni en Dios ga ti kha,
matsa hin ga pænmatü, ma
tsa hin ko kha, matsa hin ko tsønni, matsa ni na (tan)

 


F. [382_07 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(61 b) en effecto dexando de hazer y cumplir por pereza y negligencia mitiendo delante nuestro Señor dios?

(61 b) /hieytho/ nocca que hiegui, nocca na tzohti tho co ga pehthoni ani nyäni nocco ma muheh n dios?

(61 b) tänhyëy tho nok’a ke hyægi, nok’a na tshotitho ko ga phæthoni ani nyäni nok’o ma hmühµ en Dios?

{62} ¶ Si heziste algun voto, cumplelo sin tardança, y ponlo en obra, y no dejes, por pereza, ni por negligencia : porque no burles o hagas escarnio de tu dios y señor?

{62} ¶ Nobue xoye, co ga yättate ta ntzehtho que cah, q[ue]
tzennibe ca na tanhiey tho,
be ca tzotho, nocca hin tan
cu ga ta nëni nocco ni cah o ni na yä nocque ndios?

{62} ¶ No’bµ xoye ko ga yät’ate tantshe-tho ke kha, ke tsenni be ka na tänhyëy tho, be ka tsotho, nok’a hin tankü ga ta nøni nok’o ni khä o ni na yä nok’e en Dios?

{63} ¶ Abriste por ventura,
alguna carta agena, leyste la carta que a ti no pertenecia o no era para ti?

{63} ¶ Va coh ni hemi co xoqui, co nû, co pete, nucca hinga co ni hemi?

{63} ¶ Wa kho ni hæ'mi ko xoki, ko nü, ko pete, nuk’a hinga ko ni hæ’mi?

¶ Preguntas, acerca del tercero mandamiento de dios.

¶ Na ttonnate, que naquegue nocca na hiu na ttete no en dios.

¶ Na t’ånnate, que na kege nok’a na hyü na t’ëte no en Dios.

{64} ¶ Los domingos y fiestas
de guardar, vees una misma {sic. missa} entera?

{64} ¶ Nobue ndomingo, xinmanehe nobue ne go, va anda missa ga nnû?

{64} ¶ No’bµ ndomingo, xin ma ‘nëhë no’bµ ne ngo, wa an’da missa ga n-nü?

{65} ¶  Y quando vees missa
acuerdate de nuestro Señor dios : daste enteramente a el : y oras a el de todo tu coraçon?

{65} ¶  Cah nobue co que nu nocca [n]missa, va tze ca [n]beni nocco ma muheh en dios,
va ca ti da ma unni nocca ga ne xecambeni?

{65} ¶  Kha no’bµ ko ke nü nok’a nmissa, wa tse ka nbëni nok’o ma hmühµ en Dios, wa ka ti ‘da ma ünni nok’a ga ne xøcambëni?

{66} ¶ Lloras y tienes tristeza

{66} ¶ Va que ga na ca tzoni

{66} ¶ Wa ke ga na ka tsoni

 


F. [382_08 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(66 b) por tus pecados propones
firmemente de no tornar a peccar?

(66 b) q[ue] ga na ca binbeni nocq[ue] yo ni netzoqui : va tze gui he nya nocca hin to ma[n]da [n]niti ga ti tzoqui?

(66 b) ke ga na ka bimbëni nok’e yo ni nets’oki : wa tse gi henya nok’a hin to man‘da n-niti ga ti ts’oki?

{67} ¶ Cometiste algun peccado
mortal en domingo o en alguna fiesta de guardar?

{67} ¶ Matza xoye no ga hiote e
tzoqui co cah nobue ca [n]domingo, cah matza e ne go e môti?

{67} ¶ Matsa xoye no ga hyote e ts’oki ko kha no’bµ ka n domingo, kha matsa e ne ngo e måti?

{68} ¶ Y en la casa de n[uest]ro Señor Dios, estas por ventura desasossegado, o estas burlando con otros, y diziendo chufas, o parlando con algunos : cobdicias alli alguna persona, o estasteles riendo a las mugeres?

{68} ¶ Cah nobue cca ni ngu nocq[ue] ndios, matza hin ga ti da ma no, matza ca ti thotta ne tho
ca no te netho, cah matza qui
tzote tho, matza ca q[ue]gue qui nete tho qui cuntote tho qui thenna tho nocque yo tänxü?

{68} ¶ Kha no’bµ k’a ni ngü nok’e en Dios, matsa hin ga ti ‘da ma no, matsa ka ti thot’a ne tho
ka no te netho, kha matsa ki
ts’ote tho, matsa kakege ki nete tho ki küntote tho ki thenna tho nok’e yo tänxü?

{69} ¶ Dejas por ventura de ocuparte de todo en todo en las cosas divinas, o heziste alguna obra servil labraste la heredad
heziste tu casa, o la agena : carpinteaste, o arrastraste madera?

{69} ¶ Matza hin ga hanya, hin
ga ti da ma nu nocca na cah, matza ga ti petho : matza ga na vahi, ga ti cäh gu, ga na hema-bate ne gu : matza ga ma yaxi : matza ga nägue tza : ga na veti?

{69} ¶ Matsa hin ga hanya, hin
ga ti ‘da-ma-nü nok’a na khä, matsa ga ti pætho : matsa ga na wähi, ga ti kha-ngü, ga na hø’ma-bate ne ngü : matsa ga ma yaxi : matsa ga nange tsa : ga na ‘wæti?

{70} ¶ Por ventura anduviste
jugando todo el dia, o detuviste en los lugares a donde baylavan, o se emborrachavan, o en los combites, menospresia[n]do por esto la missa?

{70} ¶ Matza tze anda pa tho co
gan ëni, matza que puecq[ue]
na [n]nehy, matza que puecque
na nttzi, nobuecque nan tzehnate nobuecq[ue] co ga tzay, no an que hietho an missa?

{70} ¶ Matsa tse an’da pa tho ko
ga n‘ëni, matsa ke pøk’e
na [n]hnëy, matsa que pøk’e
na nts’i, no’bµ k’e na ntshenate no’bµ k’e ko ga tsay, no an ke hyætho an missa?

¶ Preguntas para la muger.

¶ Ne ttonni nocca ntanxu.

¶ Ne t’ånni nok’a ntänxü.

{71} ¶ Por ventura trabajas

{71} ¶ Cah matza ga ti pephi /no/

{71} ¶ Kha matsa ga ti pæphi

 


F. [382_08 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(71 b) Los domingos y fiestas : hylas, texes, coses : o lavas la ropa?

(71 b) (no)bue e domingo, ximmanehe nobue ne go, matza ga na hetti, ca na pe, ca na veti, ga na peni?

(71 b) no’bµ e domingo, xim-ma ’nëhë no’bµ ne ngo, matsa ga na hët’i, ka na pe, ka na ‘wæti, ga na peni?

{72} ¶ Bañastete con los hombres
en los baños calientes, o cometiste alli algun peccado?

{72} ¶ Matza ayo nyäni no nyohµ ga ti ta, matza xoye a netsoqui
co cah puecque?

{72} ¶ Matsa ayo nyäni no ‘nyohµ ga tita, matsa xoye a nets’oki ko kha pøk’e?

¶ Preguntas para los principales

Ne ttoni nocque muh

Ne t’oni nok’e hmü

{73} ¶ Los domingos y fiestas
de guardar, tienes cuydado
y hazes las diligencias devidas
para que se ayu[n]ten los macehuales, y vean missa, y para que oyan el sermon?

{73} ¶ Nobue ndomingo nobue
ne go, va ca pe[n]matu, va gue
ga na ca yä nocca te monttzi no
cco betipepih, nocca te nu nocca nmissa, xinmanehe nocca te yete nocca na tzohnabate an sermon?

{73} ¶ No’bµ ndomingo no’bµ
ne ngo, wa ka pëmatu, wa ge
ga na ka yä nok’a te monts’i nok’o ‘bæti-pephi, nok’a te nü nok’a nmissa, xin ma ‘nëhë nok’a te ‘yøte nok’a na tshånabate an sermon?

{74} ¶ Por ventura mandaste a los
macehuales que labrassen
tierras o edificasen casas,
y que fuessen al monte?

{74} ¶ Va ga ti mepi nocco beti-pepih, nocca ta vahi nocca te cah [n]gu, nocca te yĕtte noquecq[ue]
a yo xanttehe?

{74} ¶ Wa ga ti ‘mæpi nok’o ‘bæti-pephi, nok’a ta wähi nok’a te kha-ngü, nok’a te ‘yøt’e no pµ k’e a yo xänt’øhø?

{75} ¶ Mandasteles alguna cosa que no convenia hazerse en domingo ni en dia de fiesta?

{75} ¶ Va xoye ga ti mepi, nocca
hin hion ma ho ta ta cah nobue [n]domingo, ximmanehe nobue ne go?

{75} ¶ Wa xoye ga ti ‘mæpi, nok’a hin hyon-ma-ho ta ta kha no’bµ ndomingo, xin ma ’nëhë no’bµ ne ngo?

{76} ¶ Tuviste cuidado de
estoruarles y mandarles que
no se emborrachassen ni se amancebassen? Ets[etera].

                                    (Pregunta)

{76} ¶ Va ga ti hecabi, va ka eti nocca hin te tzi nocca no tshey, nocca hin ta yo a[n] tteni, nocca hin ta yo xahi? Ets[etera].

{76} ¶ Wa ga ti hækabi, wa ka ‘ëti nok’a hin te tsi nok’a no tshëy, nok’a hin ta ‘yo an t’ëni, nok’a hin ta ‘yo xähi? Ets[etera].

                                   

 


F. [382_09 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas acerca del quarto ma[n]damiento de dios.

¶ Na ttonnate, nocca na que [n]gayo nocca na ttete no en dios.

¶ Na t’ånnate, nok’a na kµ ngayo nok’a na t’ëte no en Dios.

{77} ¶ Amas a tu padre y a tu madre : obedeceslos, qua[n]do te manda hazer alguna cosa buena y justa?

{77} ¶ Nocca ni ta ni nmê, va ga ti mati, va ga ecahyäy, nobue ma ho na vtacqui, cah ne yëcqui?

{77} ¶ Nok’a ni ta ni nmê, wa ga ti mäti, wa ga ‘ëkhäyäy, no’bµ ma ho na ütak’i, kha ne yëk’i?

{78} ¶ Quando estan pobres, dasles lo que ha[n] menester, y quando estan enfermos, tienes cuydado de ellos, hazesles misericordia, y consuelaslos, favoreceslos, para que sanen y convalezcan?

{78} ¶ Nobue qui nbe huecate ni micahyäyvi, va xoye ga ti vnni nocque ti hionga y xi, cah matza que bue qui hie[n]ni, va ga penmatu ga ti huequi, ga ti hocaba nya : va que ga na tzo, nocca ha ta ca nyäni?

{78} ¶ No’bµ ki nbe hwëkate ni mi-khä’yäy-wi, wa xoye ga ti ünni nok’e ti hyonga y xi, kha matsa ke bµ ki hyëni, wa ga penmatu ga ti hwëki, ga ti hokaba nya : wa ke ga na tså, nok’a hata ka nyäni?

{79} ¶ Dijiste por ventura alguna vez mal de ellos : aborrecistelos resistelos, maltratastelos, o hezisteles algun mal?

{79} ¶ Matza ga na ma[n]nate, ga na he[n]tate, matza ga tzey ga na hote : matza xoye nocque ga ne yettaba nya?

{79} ¶ Matsa ga na mänate, ga na hentate, matsa ga tse y ga na hote : matsa xoye nok’e ga ne ‘yøt’aba nyä?

{80} ¶ Y quando murieron, dejaste de hazer con toda presteza y brevedad lo que te dejaron encomendado y mandado, y todo aquello que ordenaron en su testamento?

                                                B. j.

{80} ¶ Nobue me tu matza hin ga ntshentho co cah, matza hin co pe[n]matu nocca tecca e ttecqui nocca pi tzogacqui nocca ca y guatti nocca tecca pi hiuy nobue ma ta cah nocca [n]testame[n]to?

{80} ¶ No’bµ me tü matsa hin ga ntshøntho ko kha, matsa hin ko pëmatu nok’a tecca ‘ët’ë-k’i nok’a pi tsoga-k’i nok’a ka y gwat’i nok’a tecca pi hyüy no’bµ ma ta kha nocca [n]testamento?

 

 


F. [382_09 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas pa[ra] los casados.

¶ Ne ttonni nocco ma metinthati.

¶ Ne t’ånni nok’o ma metinthäti.

{81} ¶ Amas a tu muger. Ayudasla, y fauorecesla e[n] los trabajos, y en procurar ambos lo necessario a la vida y en el pagar v[uest]ros tributos?

{81} ¶ Va ga ti mati, nocca ni nenthativi? va ca pohtzi : va ga tin ccattavi nocca quen hio[n]nivi, xinma nehe nocca tecca ani ne npohtzivi?

{81} ¶ Wa ga ti mäti, nok’a ni ne-nthäti-wi? wa ka phå’tsi : wa ga ti nk’ät’a-wi nok’a ke nhyonni-wi, xin ma ‘nëhë nok’a tek’a ani ne nphå’tsi-wi?

{82} ¶ Consuelas la, quando esta pobre y afligida, triste y desconsolada?

{82} ¶ Va ga huttaba ni nmµy nobue gui nhuecate, nobue q[ue] npinbeni, nobue ga ta thëti?

{82} ¶ wa ga hüt’aba ni nmµy no’bµ gi nhwëkate, no’bµ ke mpimbëni, no’bµ ga ta thëti?

{83} ¶ Y quando estas enojado, por ventura la maltratas y afliges sin razon, y la entristeces?

{83} ¶ Cah nobue qui pueni cue, matza an tzohtitho ga na hote, ga ti yettaba nya, ga ti pihtaba mbeni?

{83} ¶ Kha no’bµ ki pøni-kwæ, matsa an tshotitho ga na ho-te, ga ti ‘yøt’aba nyä, ga ti phitaba mbëni?

{84} ¶ Fuiste negligente en el cuydado que devia tener de los de tu casa y de tus hijos, y de proveer los de lo necessario a sus animas y a sus cuerpos : o no los coregiste ni les fuiste a la mano quando ofendieron a su dios y señor haziendo alguna cosa no licita?

{84} ¶ Cah nocque ni me[n]gu, xin ma nehe nocque ni batzi matza hin ga penmatubi nocca naquegue nocca ni a[n]i[m]a, xinmanehe nocca ni hon cahyäy : matza hin ga ti hecabi nobue xoye e tzocabi  matza tecque no na pueca nocque ti cah nocca e tzocabi nocco ni cah o ni na yä?

{84} ¶ Kha nok’e ni mëngu, xin ma ‘nëhë nok’e ni bätsi matsa hin ga penmatü-bi nok’a nakege nok’a ni anima, xin ma ‘nëhë nok’a ni honkhä’yäy : matsa hin ga ti hæka-bi no’bµ xoye e ts’oka-bi  matsa tek’i no na pøka nok’e ti kha nok’a e ts’oka-bi nok’o ni khä o ni na yä?

{85} ¶ Han rescebido el

                                    (Baptis)

{85} ¶ Va pi xittandehe ni yä?

{85} ¶ Wa pi xit’andehe ni yä?

 


F. [382_10 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(85 b) Baptismo y el sacramento de la confirmación?

(85 b) va pi yüpi nocca nbaptismo, xin ma nehe nocca nconfirmacio[n]?

(85 b) wa pi yüpi nok’a nbaptismo, xin  ma ‘nëhë nok’a confirmacion?

{86} ¶ Saben la doctina christiana?

{86} ¶ Va na pati nocca ndoctrina
christiana?
{ Nota marginal : no cäh ca hiä}

{86} ¶ Wa na päti nok’a nDoctrina Christiana?
(khähyä ?, “responsa” en SC)

{87} Y quando alguno murmurava dellos, oyste de buena gana su murmuracion, su menosprecio e ynfamia?

{87} ¶ Cah nobue xoo qui nmannate, va ga en ma nquahni nocca ne mahni nocca ne puenca ntteni?

{87} ¶ Kha no’bµ xo’o ki nmännate, wa ga ‘ø(de) nma nkhwäni nok’a ne hmäni nok’a ne pønka nt’æni?

{88} ¶ Mumuraste y detrayste de tus padres [e]sp[irit]uales (que son los sacerdotes) o disfamastelos en algun negocio?

{88} Va ga manni nocca na cah e ni ta (e ga mocah) matza xoyĕ nocca que puenga ntteni?

{88} Wa ga männi nok’a na kha e ni ta (e ga måkhä) matsa xo yĕ nok’a ke pønga nt’ëni?

{89} ¶ Echaste (por ventura) a la peor parte sus palabras y obras sospechando mal dellos con liviandad e sin porque, trabajando de disfama[r]llos?

{89} Matza hin que ho ana hia nocca co yüti, xinmanehe nocca ni ta cah, matza ntzohtitho co ga cunttey, nocca que puenga ntteni?

{89} Matsa hin ke ho a na hyä nok’a ko yüti, xin ma ‘nëhë nok’a ni ta kha, matsa ntsohtitho ko ga künttëy, nok’a ke pønga nt’æni?

¶ Preguntas acerca del quinto mandamiento de Dios.

¶ Na ttonnate gueg[ue]gue nocca na quetta nocca ni na ttete nocque [n]dios.

¶ Na t’ånnate gegege nok’a na kµt’a nok’a ni na t’ëte nok’e en Dios.

{90} ¶ Mataste a alguno, o otros le mataron por tu mandado?

{90} ¶ Va xoo pi tu ani ye, matza co ni na hia co go ma nocca e tho?  {Nota marginal : na tò muerte}

{90} ¶ Wa xo’o pi tü ani ‘yæ, matsa ko ni na hyä ko go mä nok’a e tho?

{91} ¶ Desseaste alguna vez la muerte?

{91} ¶ Va an da nniti ga tziya nocca ga te tu?

{91} ¶ Wa an‘da n-niti ga tsiya nok’a ga te tü?

{92} ¶ Desseastele la muerte a alguno?

{92} ¶ Va xoo ga tziyabi nocca na tu, ga nnepa ni na tu?

{92} ¶ Wa xo’o ga tsiyabi nok’a na tü, ga n-nepa ni na tü?

{93} ¶ Maltrataste a alguno, distele de palos quebrastele el braço quebrastele la cabeça, o distele,

                                    B. ij.

{93} ¶ Va xoo co hio no pehy, co to ta pe ni ye, co tze na pa ni yä, ca yacaba ni yä, co te ta pa ni yä, matza co pehmaba ni yä?

{93} ¶ Wa xo’o ko hyo no phæy, ko to ta pæ ni ‘yæ, ko tse na pa ni yä, ka yakaba ni yä, ko te ta pa ni yä, matsa ko phø’maba ni yä?


F. [382_10 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(93 b) Con algo en la cabeça o distele de coscorrones, o de cabeçadas, hendistele la cabeça?

(93 b) ga ti ccahnaba yo cohtti ni yä matza ga ti pe[n]hmapa ni yä matza co pehttaba ni yä?

(93 b) ga ti k’ahnaba yo khot’i ni yä matsa ga ti phæ’mapa ni yä matsa ko phættaba ni yä?

{94} ¶ Enfermo quiça por esto o murio. Mira que te es necessario satifacer el daño y agravio que le heziste.

{94} ¶ Matza pa tan ĕni, matza que e tu? Da ti hioni ga ti puetabe nocca tecca que ĕni?

{94} ¶ Matsa pa ta n-‘µni, matsa ke e tü? ‘Da ti hyoni ga ti pøtabi nok’a tek’a ke ‘µni?

{95} ¶ Fuiste causa que encarcelassen a alguno, y que fuesse injustamente maltratado? Convienete satisfacerle el daño que recibio?

{95} ¶ Matza co naquecca tho, nocca e cohtta ccoda, nocca na tzohtitho te tzo ta no ĕ? Ti hioni ga ti puetabe nocca na tzohtitho nocca no te ĕni?

{95} ¶ Matsa ko nakek’a tho, nok’a e khot’a k’o’da, nok’a na tshotitho te tså ta no ‘µ? Ti hyoni ga ti pøtabe nok’a na tshotitho nok’a no te ‘µni?

{96} ¶ Sacaste a alguno de la yglesia, o heristelo en ella?

{96} ¶ Matza coh teo co pue[n] pue a[n] nicah, matza ca co pehy?

{96} ¶ Matsa kho te’o ko pøn pµ ke nïkhä, matsa ka ko phæy?

{97} ¶ Tienes rencor con alguno aborrecimiento miraslo con enojo?

{97} Va ga na ĕtzote, va ga na hentate, va ga ti puehnabate ni cue?

{97} Wa ga na ‘µtså-te, wa ga na hëntate, wa ga ti phønabate ni kwæ?

{98} ¶ Desseastele la muerte, y a esta causa beviste algunos benedizos mortiferos?

{98} ¶ Va ga tziya nocca ga te tu, matza que que tzi nocca tecca no na tu nocca ne yëthi?

{98} ¶ Wa ga tsiya nok’a ga te tü, matsa ke ke tsi nok’a tek’a no na tü nok’a ne ‘yëthi?

{99} ¶ Entraste en algun lugar peligroso, o en el cosso a donde lidian los toros?

{99} ¶ Va xopue xo nhey nopue co quetti, matza ga quepuecque no ti e[n]ni nocq[ue] yo pahni?

{99} ¶ Wa xopµ xo nhëy nopµ ko kµt’i, matsa ga kepµk’e no ti ‘ëni nok’e yo phani?

{100} ¶ Quieres que muera alguno o que empobrezca o enferme?

{100} ¶ V[a] ga nne ta xa o ta tu, tin me yetta ya, ta totta nquehey?

{100} ¶ Wa ga n-ne ta xa’o ta tü, tin me yet’aya, ta tåt’ä nkëhëy?

{101} ¶ Por ventura dijiste dentro de ti : muera aquel y perezca, tomele una enfermedad?

                                    (Quiça)

{101} ¶ Matza pi nyä ni nmuey ga ena ta tu, ta to beti, ta totta no quehey? Ets[etera]. /Cah noya matza xe qui/

{101} ¶ Matsa pi nyä ni nmµy ga ‘ënä ta tü, ta to ‘bæti, ta tåt’a no këhëy? Ets[etera].

 

 


F. [382_11 r]

 

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(101 b) Quiça agora todavia le aborrescer{s} : y no quieres hablar, ni le tienes amor?

(101 b) (Cah noya matza xe qui)  tzey, matza hin ga nne qui ntzopoh, matza hin ga ti mati?

(101 b) Kha noya matsa xe ki tsey, matsa hin ga n-ne ki ntsopho, matsa hin ga ti mäti?

{102} ¶ Compeliste alguno a que peccasse mortalme[n]te : pusolo por obra, cometio por ventura algun peccado?

{102} ¶ Va coh ga pe[n]matu nocca no ga hiote e tzoqui, matza tze pi cah na, cah matza pi tzoqui?

{102} ¶ Wa kha ga pëmatu nok’a no ga hyote e ts’oki, matsa tse pi kha na, kha matsa pi ts’oki?

{103} ¶ Hazes misericordia a los pobres y huerfanos, tienes piedad dellos, quando padescen hambre y sed, o por ventura no les das limosna?

{103} ¶ Va ga ti huequi ga ti yettaba nya nocco be huecate nocque be yetta ya : (nobue que tu ma thuhu, na tu tehe) matza hin ga xoyĕ nocque ga ti vnni?

{103} ¶ Wa ga ti hwëki ga ti ‘yøt’aba nyä nok’o be-hwëkate nok’e be-‘yµtta-ya : (no’bµ ke tü- ma-thühü, na tü-tehe) matsa hin ga xo yĕ nok’e ga ti ‘ünni?

{104} ¶ Echaste en verguença a alguno, o afrentaste lo : mofaste del : llamaste alguno de sometico o con enojo le llamaste de diablo, as levantado testimonio a alguna persona?

{104} ¶ Va ga na pote ma quete, va ga na tzo ntzo pohte, ga ti pueca nttenibate, matza xoo gan ne[n]to cue, ga [n]nepa no exquah, matza xoo co pehthoni, nocca hin ga thati?

{104} ¶ Wa ga na po-te ma kete, wa ga na tså ntsophote, ga ti pøka nttenibate, matsa xo’o ga nnøn to kwæ, ga n-nøpa no ‘µxkhwa, matsa xo’o ko phæthoni, nok’a hin ga thäti?

{105} ¶ Diste a bever ponçoña a alguno, y a esta causa adolecio, y llego muy alcabo o por ventura murio dello?

{105} ¶ Va xoo co tziti nocca ne yëthi nocca no ne tu matza que e totta no quehey, que e tzoye, matza gue e tu na?

{105} ¶ Wa xo’o ko tsiti nok’a ne ‘yëthi nok’a no ne tü matsa ke e tåt’ä no këhëy, ke e tsoye, matsa ke e tü nä?

{106} ¶ Diste bevedizos a algunna preñada, para que echase la criatura y para que muriesse el niño que tenia en el vientre?

{106} ¶ Matza an tanxu xo ga ma yĕ nocca co tzita ne yëthi nocca e yoxagui nocca ni batzi nocca que e tu?

{106} ¶ Matsa an tänxü xo ga ma ‘yµ nok’a ko tsita ne ‘yëthi nok’a e ‘yåxagi nok’a ni bätsi nok’a ke e tü?

¶ Preguntas para la muger

                                    B iij.

¶ Te ttonni nocca ntanxu

¶ Te t’ånni nok’a ntänxü

 


F. [382_11 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{107} ¶ Has tomado bevedizos para echar la criatura, o mataste a tu hijo : dandole adrede a mamar, de tal manera q[ue] le lastimaste la boca, y no pudo mas mamar. O durmiendo le mataste echandote sobre el. O por ventura , por aver tomado aquellos bevedizos (con los quales querias echar la criatura te succedio alguna enfermedad?

{107} ¶ Va co tzi nocca na tu ano ne yëthi nocca que yoxagui nocca ni batzi, nocca gue que hiotho nocca ni batzi, matza co hecaba ni ba nocca ga ne ĕtzo tho? Va ga hio ma aha, co toma ma aha nocca ni batzi? Cah nocca naquegue nocca que tzi nocca ne yëthi (nocca ga te yoxaga maha matza q[ue] e to cca no q[ue]hey?

{107} ¶ Wa ko tsi nok’a na tü ano ne ‘yëthi nok’a ke ‘yåxagi nok’a ni bätsi, nok’a ge ke hyotho nok’a ni bätsi, matsa ko hæcaba ni ‘ba nok’a ga ne ‘µtzå tho? Wa ga hyo ma ähä, ko to’ma ma ‘ähä nok’a ni bätsi? Kha nok’a nakege nok’a ke tsi nok’a ne ‘yëthi (nok’a ga te ‘yåxaga mähä matsa ke e to k’a no këhëy?

{108} ¶ Tomaste acuestas alguna cosa grande y pesado, o moliste mucho, por donde veniste a mover?

{108} ¶ Matza a ma noho, ma hie nocca co tutzi, matza ta e co ga queni nocca e yäni nocca ni batzi?

{108} ¶ Matsa a ma noho, ma hyµ nok’a ko tütsi, matsa ta e ko ga kµni nok’a e ‘yäni nok’a ni bätsi?

{109} ¶ Beviste algun brevaje, para no engendrar, ni aver mas hijos?

{109} ¶ Va xoye co tzi ne yëthi, nocca hin to ma nda niiti ga ti e[n]nate ga ti cah yete?

{109} ¶ Wa xoye ko tsi ne ‘yëthi, nok’a hin to man’da n-niti ga ti ‘ønnate ga ti kha ‘yøte?

{110} ¶ Y tu que eres medica, has aprendido bien la medicina y arte de curar : o finges que eres medica, y no conoces las medicinas las yervas y rayzes q[ue] diste al enfermo, por lo qual crecio mas su enfermedad, acabo la vida el e[n]fermo, que querias curar?

{110} ¶ Cah nocqui ga no yëy, va tze co xoti nocca no na yëy, nocco na ttete, matza ga ti heyëy tho, matza hin ga pati, nocca ne yëthi, nocque ni xi, nocque ni ye, nocque ga ti vni, nocca que tze e tzoyetho, cah matza que e tu na nocca que ën maha?

{110} ¶ Kha nok’i ga no ‘yëy, wa tse ko xåti nok’a no na ‘yëy, nok’o na t’ëte, matsa ga ti hø’yëy tho, matsa hin ga päti, nok’a ne ‘yëthi, nok’e ni xi, nok’e ni ‘yµ, nok’e ga ti ‘üni, nok’a ke tse e tsoye-tho, kha matsa que e tü na nok’a ke ‘øn mähä?

{111} ¶ Estava dañada la medicina o purga que diste al enfermo? Ets[etera].

{111} ¶ Matza ba ta tzoqui nocca ni ne yëthi nocca ga ti tzita-te nocca ga na ĕte?

{111} ¶ Matsa ba ta ts’oki nok’a ni ne ‘yëthi nok’a ga ti tsita-te nok’a ga na ‘øte?

 


F. [382_12 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{112} ¶ Quiça no sabes bien sangrar?

{112} ¶ Matza hin ga ntequi nocca na bite?

{112} ¶ Matsa hin ga nteki nok’a na ‘bite?

{113} ¶ Antes q[ue] comiences la cura del enfermo, dizeste primero que se confiesse delante del sacerdote?

{113} ¶ Cah nobue hingui ti puehti nocca na ttete, va nmetto ca xipih nocca ntotta quehey nocca te qua[n]hna ni hmi nocca sacerdote?

{113} ¶ Kha no’bµ hin gi ti phµti nok’a na t’øthe, wa n’met’o ka xiphi nok’a ntot’a këhëy nok’a te khwäna ni hmi nok’a sacerdote?

¶ Preguntas acerca del sexto mandamiento de dios.

¶ Na ttonnate queguegue nocca na dato nocca ni na ttete no en Dios.

¶ Na t’ånnate kegege nok’a na ‘dato nok’a ni na t’ëte no en Dios.

{114} ¶ Cobdiciaste alguna muger o echastete con ella?

{114} ¶ Va xoo ga tziya no tänxu, matza tze co yopivi na?

{114} ¶ Wa xo’o ga tsiya no tänxü, matsa tse ko ‘yopi-wi na?

{115} ¶ Con quantas mugeres has tenido parte?

{115} ¶ Hancah o yo tanxu co tze nga yo nyäni?

{115} ¶ Hankha o yo tänxü ko tze nga ‘yo nyäni?

{116} ¶ Es tu parienta, o tienes algun deudo con ella, o es muger agena?

{116} ¶ Va ni meni, va hi ga na ncahvi, matza o ma meti nthati?

{116} ¶ Wa ni mëni, wa hin ga na nkhawi, matza o ma metinthäti?

{117} ¶ Cobdiciaste la muger de otro, o era por ventura soltera?

{117} ¶ Va cah o ma metinthati nocca co tziya, va hin co ti nthati?

{117} ¶ Wa kha o ma metinthäti nok’a ko tsiya, wa hin ko ti nthäti?

{118} ¶ Era virgen aquella con quien tuviste parte, corru[n]pistela, llevastele su viginidad?

{118} ¶ Va ttze an muhte nocca co tzenga yo nyäni, va co thotaba ni na batzi, va co hiannaba na muhte?

{118} ¶ Wa tse an hmüte nok’a ko tse nga ‘yo nyäni, wa ko thotaba ni na bätsi, wa ko hyännaba na hmüte?

{119} ¶ Era por ventura biuda aquella con quien tuviste parte, o persona religiosa, o beata : era tu comadre o tu cuñada?

{119} ¶ Va an danxu, nocca pi tuntanme co tzenga yo [n]yäni, matza ana cah ga yo o beata, cah matza ni comadre, matza ni na mepo na?

{119} ¶ Wa an ‘danxü, nok’a pi tü ntänme ko tsenga yo nyäni, matsa ana kha ga yo o beata, kha matsa ni comadre, matsa ni na ‘mæpo na?

{120} ¶ Quantas vezes peccaste con ella?

                                    B iiij.

{120} ¶ Cahma yn niti co tzoca yo nyäni?

{120} ¶ Kha’mµ in niti ko ts’oka ‘yo nyäni?

 


F. [382_12 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{121} ¶ Burlaste a alguna pobre muger, diziendole, mira, q[ue] seras mi muger, yo me casare contigo por la yglesia, y despues que la oviste, la dejaste y no te casaste con ellas, mas la burlaste, y engañaste.

{121} ¶ Va xoo a tanxu co ga neni, matza ga embi ta ma tanxucqui ana cah ga ti thatavi, cah ma [n]bepahtho co tze[n]ga yo [n]yäni, ma [n]bepahtho hin pa ti yüpi, hin ga nne ga ti nthatavi co ga entho co pehthoni tho?

{121} ¶ Wa xo’o a tänxü ko ga neni, matza ga ‘ëmbi ta ma tänxü-k’i ana kha ga ti thäta-wi, kha ma n’bæpha-tho ko tsenga yo nyäni, ma n’bepha-tho hin pa ti yüpi, hin ga n-ne ga ti nthäta-wi ko ga ‘ëntho ko phæthoni-tho?

{122} ¶ Besaste alguna muger, o abraçastela, o asistelas de las tetas, o retocastela?

{122} ¶ Va xoo ga tzettzi a no tanxu matza co tapih, matza ga thantzaba yo ba, matza ga ti enni?

{122} ¶ Wa xo’o ga tsµts’i a no tänxü matsa ko taphi, matsa ga thäntsaba yo ‘ba, matsa ga ti ‘ënni?

{123} ¶ Quando tuviste accesso della, quiça te resistia, y tu la forçaste?

{123} ¶ Nobue co me tze[n]ga yo [n]yäni, matza ti hegacca maha cah nocqui co penmatu tho?

{123} ¶ No’bµ ko me tsenga yo nyäni, matsa ti hægak’a mähä kha nok’i ko penmatü tho?

{124} ¶ Has tenido parte con algun varon, o el contigo, persuadistelo tu y provocastelo?

{124} ¶ Va coh co cahpa ni na poho, matza co queque, matza co co puehti co que penmatu?

{124} ¶ Wa kha ko khapa ni na pho, matsa ko keke, matsa ko ko phµti ko ke penmatü?

{125} ¶ Heziste en las manos, o tu a otro, u otro alguno a ti. Veniste por esto a caer en polucion derramando tu simiente?

{125} ¶ Va ni ye que cah, matza coh teo pi cah,, va que e puehe nocca ni na nyohe, nocca ni muhto cahyäy, ni qui cahyäy?

{125} ¶ Wa ni ‘yæ ke kha, matsa kho te’o pi kha, wa ke e pøhø nok’a ni na n’yohµ, nok’a ni hmüto khä’yäy, ni khi khä’yäy?

{126} ¶ Tuviste parte con alguna perra, oveja, o gallina?

{126} ¶ Va co tzenga yo nyäni nocco no yo, matza no tetati, matza no ĕni?

{126} ¶ Wa ko tsenga yo nyäni nok’o no ‘yo, matsa no tætati, matsa no ‘øni?

{127} ¶ Tu con otros compañeros tuyos, tuviste juntam[en]te parte con alguna muger?

                                    (Qua[n]tas)

{127} ¶ Va anda nniti ca hu no tzibi que ga ne ca hu nocca no tza?

{127} ¶ Wa an’da n-niti ka hü no tsibi kega ne ka hü nok’a no tsa?

 


F. [382_13 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{128} ¶ Quantas vezes te viene a la memoria el suzio deleyte desechas de ti con toda presteza el tal pensamie[n]to, refrenaste y tornas luego sobre ti, o detuviste mucho en el pensamiento de aquella vella queria, y por esto se te altero el mie[m]bro voluntaria-mente, y salio tu simiente derrama[n]do en vano aquella materia?

{128} ¶ Nocca ncahma yn niti ga mbeni nocca ni na pueca, va an tzhentho ga ti beni ga ti tzemi, va ga ti hecabi, matza ga co tzo nocca ni na pehni, nocca ni na pueca, matza queque dangui nocca ni ntze, nocca que e puehe nocca ni muhto cahyäy nocca na tzohti tho yni pohni nocca ni muhto cahyäy?

{128} ¶ Nok’a nkhä’mä yn niti ga mbëni nok’a ni na pøka, wa an tshøntho ga ti bëni ga ti tsø’mi, wa ga ti hækabi, matsa ga ko tso nok’a ni na phëni, nok’a ni na pøka, matsa keke dängi nok’a ni nts’µ, nok’a ke e pøhø nok’a ni hmüto khä’yäy nok’a na tshåti tho yni phåni nok’a ni hmüto khä’yäy?

{129} ¶ Quando duermes, y sueñas que tienes parte con alguna muger, despues q[ue] has despertado y te acuerdas de tu sueño plazete dello? porque si tomas plazer del suzio deleyte que soñaste cometes peccado mortal : y si dello tuvieres pesar y tristeza, no se inputara a peccado, por quanto estavas durmiendo.

{129} ¶ Cah nobue qui âha nobue co ga vi, matza coh qui tze[n]ga yo [n]yäni nopue q[ue] ma[n]cah nobue co ga nuhu, cah xo qui mbeni nocca nitti, va que ga ne poho? Cah nobue ga te poho, nocca xo co vi dano ga hiote e tzoqui no puega co tzo : cah nobue que te tucca ni mmµy hin ga netzoqui ga ti cah bue q[ue] na guegue qui âha?

{129} ¶ Kha no’bµ ki ähä no’bµ ko ga ‘wï, matsa khoki tsenga yo nyäni nopµ ke mä kha no’bµ ko ga nühü, kha xo ki mbëni nok’a ni t’ï, wa ke ga ne påhå? Kha no’bµ ga te påhå, nok’a xo ko ‘wï ‘da no ga hyote e ts’oki no pøga ko tso : kha no’bµ ke te tük’a ni mmµy hin ga nets’oki ga ti kha ‘bµ kenagege ki ähä?

{130} ¶ En la casa de n[uest]ro señor Dios estas (por ventura) pensando algun peccado, o heziste alli alguna cosa e[n] que se ofendio n[uest]ro señor Dios?

{130} ¶ Nobue cque ni ngu no e[n] dios, matza xoye netzoqui qui mbeni, matza xoyĕ co cah an nicah nocque ni na tzo[n]ma muy no en dios?

{130} ¶ No’bµ k’e ni ngü no en dios, matsa xoye nets’oki ki mbëni, matsa xoyø ko kha an nïkha nok’e ni na ts’on ma mµy no en dios?

{131} ¶ Fuiste alcahuete, llama[n]do a alguna con cautela?

{131} ¶ Va go ca ntzipate (vel) co ga e mate?

{131} ¶ Wa go ka ntsipate (vel) ko ga e mäte?

 


F. [382_13 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{132} ¶ Sonreystete a algu[n]a muger, o dijistele algu[n]os donayres, o heziste alguna cosa por donde te cobdiciasse, o dijiste dentro de ti, o si me cobdiciasse aquella? O dijiste, o si me parte con ella dessease y pudiesse yo tener parte con ella? Porque si determinadame[n]te tuviste intento de tener parte con ella (avida oportunidad) cayste en peccado mortal?

{132} ¶ Va xoo ca thenni, matza ca ti yäntte nocca no tanxu, matza ca ti cahpa ni tenya, matza na yäni ni muy matza ca ena te ne que ta tziyaqui, matzxa a ni mue[n]nate ca nma, matza ca obe? Cha nobue tze co mä nocca ga te yobivi (nobue ta tzocqui, nobue tze ta ta cahcqui) nocca tecca pi nyä nopuecca nin muy da tze ca co tzo nocca no ga hiote e tzoqui?

{132} ¶ Wa xo’o ka thënni, matsa ka ti yänte nok’a no tänxü, matsa ka ti khapa ni tenya, matsa na yäni ni mµy matsa ka ëna te ne ke ta tsiya-ki, matsa a ni mønnate ka nmä, matsa ka ‘obe? Kha no’bµ tse ko mä nok’a ga te ‘yobiwi (no’bµ ta ts’ok’i, no’bµ tse ta ta khak’i) nok’a tek’a pi nyä nopµk’a nin mµy ‘da tse ka ko tso nok’a no ga hyote e ts’oki?

¶ Pregntas para la muger.

¶ Ne ttonni noccan tanxu.

¶ Ne t’ånni nok’an tänxü.

{133} ¶ Palpaste las partes vergonçosas de algun varon. Cayste por esto en polucion?

{133} ¶ Va xoo no [n]yohe ca thotaba ni ma nyohe, co mipi? Va que e puehe nocca ni na tanxu?

{133} ¶ Wa xo’o no n’yohµ ka thåtaba ni ma n’yohµ, ko mipi? Wa ke e pøhø nok’a ni na tänxü?

{134} ¶ Has cometido el peccado contra natura con otra muger como tu?

{134} ¶ Va xoo anda no tanxu no nin min-tanxüvi ga titza o a xivi?

{134} ¶ Wa xo’o an’da no tänxü no nin min-tänxüwi ga ti tsa o a xiwi?

{135} ¶ Afeytastete, adornandote y poniendo alguna cosa en el rostro, para q[ue] te cobdiciassen?

{135} ¶ Va ga vn ca ne hueheh no ca ni hmi tze cah hoqui, va xoye ga vni nocca ni hmi nocca te nehcque?

{135} ¶ Wa ga ‘ün ka ne hwehµ no ka ni hmi tse kha hoki, wa xoye ga ‘üni nok’a ni hmi nok’a te hnek’e?

 

                                                                                                                 


F. [382_14 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas para los casados, y primeramente para el varon casado.

¶ O ma metinthati nocca te ttonni, am betto ta guegue nocca no [n]yohe no ti thati.

¶ O ma metinthäti nok’a te t’ånni, am ‘bet’o ta gege nok’a no n’yohµ no ti thäti.

{136} ¶ Quando te casaste velaronte (diziendo sobre ti la missa) recebiste las bendiciones tu y tu muger juntamente?

{136} ¶ Nobue co menthati, va pi mähpacqui nocca [n]missa, va co yüpaheh noccan bendiciones, co yo hmi nocca ni nethativi?

{136} ¶ No’bµ ko menthäti, wa pi hmäpak’i nok’a nmissa, wa ko yüpahµ nok’an bendiciones, ko yo hmi nok’a ni nethätiwi?

{137} ¶ Tuviste parte con ella, antes que os oviese casado, y tomado las manos el sacerdote?

{137} ¶ Va ambetto co tzen ga yonyäni, noya hin qui ti pihtza cca ni yevi nocco sacerdote?

{137} ¶ Wa am’bet’o ko tsen ga ‘yo nyäni, noya hin ki ti phïtsa k’a ni ‘yæwi nok’o sacerdote?

{138} ¶ Es tu parienta la que tomaste por muger, que parentesco le has?

{138} ¶ Va ni meni nocca co nthatavi, ha caq[ue] tzopoh cah te ga na [n]cahvi?

{138} ¶ Wa ni mëni nok’a ko nthätawi, ha ka ke ntsopho kha te ga na nkhawi?

{139} ¶ Por ser ambos pobres, y necessitados, o por tener algun enojo con tu muger, o por alguna otra causa, aveys ambos estorvado e impedido la generacion?

{139} ¶ Va ani ma nhuehivi, matza que na guegue nocca ga ne puehnaba ni cuevi nocca ni tanxu, matza me da ngayo no que na guegue nocca q[ue] tzocavi nocca ni ne ĕnnatevi?

{139} ¶ Wa ani ma nhwëhiwi, matsa ke nagege nok’a ga ne phønaba ni kwæwi nok’a ni tänxü, matsa me ‘da ngayo no ke nagege nok’a ke ts’okawi nok’a ni ne ‘ønnatewi?

{140} ¶ Empreñaste alguna muger casada, y piensa agora su marido, que es suyo aquel hijo?

{140} ¶ Va xoo no metithati no tanxu co ĕnaba ni batzi, cah nocca ni ne[n]thativi no pueca [n]ma va tze ni batzi?

{140} ¶ Wa xo’o no metithäti no tänxü ko ‘ønaba ni bätsi, kha nok’a ni nenthätiwi no pøka nmä wa tse ni bätsi?

 


F. [382_14 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{141} ¶ Quiça no bivis juntos tu y tu muger : ha largo tiempo que la dejaste, y te partaste della, o por ventura sin causa alguna la desechaste y la envbiaste por ay?

{141}  ¶ Matza hin ga na buepivi nocca na cah a ni ne[n]thativi, matza ya bue co tzoqui an tzohti tho nocca ga ne tzey, cah nocca ca ne cuy?

{141}  ¶ Matsa hin ga na ‘bµpiwi nok’a na kha a ni nenthätiwi, matsa ya’bµ ko ts’oki an tsoti tho nok’a ga ne tsey, kha nok’a ka ne küy?

¶ Preguntas para la muger casada.

¶ Ne ttonni nocca [n]tanxu ma metinthati.

¶ Ne t’ånni nok’a ntänxü ma metinthäti.

{142} Ha tenido parte contigo otro varon, por esto te enpreñaste : y piensa tu marido, que es su hijo natural el que oviste de otro?

{142} ¶ Va xoo da pi tze[n]ca ni nyäni, matza quegue ĕnga ni batzi, cah nocca ni täme matza na ena tze ma batzi cah nocqui da nyothopi gacqui nocca ni batzi?

{142} ¶ Wa xo’o ‘da pi tsønka ni nyäni, matza kege ‘ønga ni bätsi, kha nok’a ni täme matsa na ‘ënä tse ma bätsi kha nok’i da nyothopi gak’i nok’a ni bätsi?

{143} ¶ Peccaste dentro de la iglesia?

{143} ¶ Va an nicah nopuecque co tzoqui?

{143} ¶ Wa an nïkhä nopµk’e ko ts’oki?

{144} ¶ Quando tienes tu costumbre, provocas e yncitas a tu marido a q[ue] tenga parte contigo?

{144} ¶ Nobue co que tzo yo quih nobue quepue cca yo quih va quecque ga penmatu nocca ni ne[n]thätivi te tze[n]ga ni nyäni.

{144} ¶ No’bµ ko ke tso yo khi no’bµ kepµ k’a yo khi wa kek’e ga pænmatü nok’a ni nenthätiwi te tsønga ni nyäni.

{145} ¶ Tuvo parte contigo por detras, (conviene a saber), en el vaso acostumbrado?

{145} ¶ Va co tu xethatavi, matza ani xetha tho nobuecque ga ncobacqui?

{145} ¶ Wa ko tu xµthatawi, matsa ani xµtha tho no’bµk’e ga nkobak’i?

 


F. [382_15 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{146} ¶ Tuvo parte contigo algun deudo o parientye tuyo, o de tu marido, o tu compadre?

{146} ¶ Va xo bi cobacqui ni meni, matza co ni meni nocca a ni ne[n]thativi, matza ni compadre na?

{146} ¶ Wa xo’o bi kobak’i ni mëni, matsa ko ni mëni nok’a a ni nenthätiwi, matsa ni compadre na?

{147} ¶ Quantas vezes hezistes esto assi?

{147} ¶ Hancah ma yn niti occa ngu co cahvi?

{147} ¶ Hankha ma yn niti nok’a ngü ko khawi?

Preguntas para el varon

Ne ttonni nocca no nyohe.

Ne t’ånni nok’a no n’yohµ.

{148} ¶ Tuviste parte con alguna pariente de tu muger?

{148} ¶ Va xoo co yopivi nocca ani meni nocca a ni nenthativi?

{148} ¶ Wa xo’o ko ‘yopiwi nok’a ani mëni nok’a ani nenthätiwi?

{149} ¶ Quando esta tu muger con su costumbre, tienes parte con ella?

{149} ¶ Nobue qui tzo yo ttzoqui pue yo quih nocca ni ne[n]thativi, va co tze [n]gayo [n]yäni?

{149} ¶ No’bµ ki tso yo ts’oki pµ yo khi nok’a ni nenthätiwi, wa ko tsønga yo nyäni?

{150} ¶ Quando tienes accesso a ella, es de otro modo que el acostumbrado, (co[n]viene a saber) por detras, invase? O por ventura tuviste en aquel acto otros modos desonestos, los quales aqui no se declaran? Acuerdate pues de todos ellos, para los confessar.

{150} ¶ Nobue que tze[n]ga ni nyäni nobue co que npihxavi nocca ni tanxu matza ga ti tu xithatavi? Cah matza xoye na nda ngayo ca ti cahvi, nocca hin gui ti nengua? Cotti ta meni, cotti ta me hioni nopue ambo nin muy nocca xe ca te qua[n]hna ni muy.

{150} ¶ No’bµ ke tsønga ni nyäni no’bµ ko ke nphixawi nok’a ni tänxü matsa ga ti tu xµthatawi? Kha matsa xoye na’nda ngayo ka ti khawi, nok’a hin gi ti nøngwa? Kåt’i ta mëni, kåt’i ta me hyoni nopµ ambo nin mµy nok’a xø ka te khwäna ni mµy.

 


F. [382_15 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas, hacerca del septimo ma[n]damiento de Dios.

¶ Ne ttonnate, nocca q[ue] na guegue nocca na yoto ani na ttete no en dios.

¶ Ne t’ånnate, nok’a ke nagege nok’a na yoto ani na t’ëte no en dios.

{151} ¶ Hurtaste alguna cosa agena : assi como manta, oro, plata, piedras preciosas, plumas ricas : o maçorcas o mayz desgranado, maçorcas verdes, calabaças, axi, frijoles, bledos, gallinas, ovejas, o cavallos? Ets[etera].

{Fuera del renglón, a la izquierda de la primera columna:}
chile (para aclarar axi)

{151} ¶ Va xoye co pe e ma meti : matza e quahmi, matza e ga ccaxtti, cah e ga ttaxi, e ccanga nto, e bettzi : matza e tha, e detha, e manxa, e mu, matza e may, e thexe, eccu, e queh, e temü, matza e ĕni, na yo, an tetadi, cah an pahni? Ets[etera].

{Fuera del renglón, a la izquierda de la primera columna:}
eni “gallina”; deti “oveja” {como en el Valle del Mezquital}

{151} ¶ Wa xoye ko pë e ma mæti : matsa e kwahmï, matza e ga k’axt’i, kha e ga t’axi, e k’angan to, e bets’i : matsa e thä, e dæthä, e mänxa, e mü, matsa e ma ‘i, e thøxe, e k’ü, e khµ, e tëmü, matsa e ‘øni, na ‘yo, an tætadi, kha an phani? Ets[etera].

 

{152} ¶ Acortaste madera en montes agenos, o tomaste dellos leña?

{152} ¶ Matza co ha ni xanttehe nobuecque co ga tze tza, matza ca co ga xĕ?

{152} ¶ Matsa ko ha ni xänt’øhø no’bµk’e ko ga tsæ tsa, matsa ca ko ga xµ?

{153} ¶ Tomaste a alguno su heredad, acogiste mayz al de otro. O tomaste alguna casa agena?

{153} ¶ Va coh ga the[n]nba ni huahi : matza co hio xopa ni huahi, matza coh co thennaba ni ngu?

{153} ¶ Wa kho ga thænnaba ni hwähi : matsa ko hyo xopa ni hwähi, matsa kho ko thænnaba ni ngü?

{154} ¶ Quando vendes alguna cosa, o co[m]pras algo, o truecas, o cambalachas alguna cosa, engañas y burlas a tus projimos?

{154} ¶ Nobue co ga tzoti toy, matza co ye ga toy, cah matza tecque qui toy, va ga na ennate, va ga ti catho ma ga nentho?

{154} ¶ No’bµ ko ga tsoti tåy, matsa ko ye ga tåy, kha matsa tek’e ki tåy, wa ga na ‘ënnate, wa ga ti katho ma ga nentho?

{155} ¶ Compeliste a alguno, a q[ue] ambos hurtassedes alguna cosa?

{155} ¶ Va xoo co penmatu nocca ta ga yohmi nocca ga ta ca pevi?

{155} ¶ Wa xo’o ko pænmatü nok’a ta ga yohmi nok’a ga ta ka pëwi?

 


F. [382_16 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{156} ¶ Ayudaste a hurtar a algun ladron, de manera que ambos hurtaste juntamente?

{156} ¶ Va xoo no ga pe co pohttzi, nocca ta ga yohmi noua ga ta ca no tzithuvi, nocca ga ta ca pevi?

{156} ¶ Wa xo’o no ga pë ko phåts’i, nok’a ta ga yohmi nowa ga ta ka no tsithuwi, nok’a ga ta ka pëwi?

{157} ¶ Pagaste a tus aquilados su trabajo, (depues q[ue] concluyeron tu obra)?

{157} ¶ Nocque ni mihqui nobue que mepacqui, va ga cuhtti?

{157} ¶ Nok’e ni hmiki no’bµ ke mæpak’i, wa ga khütti?

{158} ¶ Perdiste algo al juego, o ganaste a otro?

{158} ¶ Va anda nniti pi thacqui, va co ca ga tate?

{158} ¶ Wa an’da n-niti pi thäk’i, wa ko ka ga täte?

{159} ¶ Era tuyo o de otro, lo que perdiste en el juego, (conviene a saber,) lo que te ganaro[n]?

{159} ¶ Va nin meti, matza coh ni meti, nocque na thacqui, nocque xo thacqui?

{159} ¶ Wa nin mæti, matsa kho ni mæti, nok’e na thäk’i, nok’e xo thäk’i?

{160} ¶ Era pobre aquel, a quie[n] ganaste?

{160} ¶ Matza am be huecate, be yetta ya nocca co taha?

{160} ¶ Matsa am be hwëkate, be ‘yøt’a ya nok’a ko tähä?

{161} ¶ Y quando jugaste a los dados o naypes, o a la pelota (con las nalgas) o a los bolos heziste algun engaño, mentiste a los otros, y engañosamente les ganaste?

{161} ¶ Nobue ga na hemapate, matza ga ti pâttzi, nocca no qui tze hy, ga ti tunnaba tza, va ga na ca entho va ga pehthonitho an tzohtitho co taha?

{161} ¶ No’bµ ga na hømapate, matsa ga ti pants’i, nok’a no ki tshëy, ga ti tunnaba tsa, wa ga na ka ‘ëntho wa ga phæthonitho an tshotitho ko tähä?

{162} ¶ Compraste alguna vez cosa hurtada?

{162} ¶ Matza xo bue ga ton ca yo peh?

{162} ¶ Matsa xo ‘bµ ga tånka yo phë?

{163} ¶ Hallaste alguna cosa perdida la qual dejaste de dar al que la perdio o a cuya era : quiça no la mostraste luego, ni dijiste como avias hallado los tomines, y mantas agenas, ets[etera], quiça no se hizieron pregones en la plaça, o en la yglesia?

{163} ¶ Matza xoye co ttzentzi, matza hin co vnni nocca ma menmeti nocca pi meti, matza que xa hin co yüti matza hin co ga xite nocca tecca co tzontzi nocque tomin, matza e quahmi? Matza hin gan mahpih, nobue cq[ue] ne toy, cah an nicah?

{163} ¶ Matsa xoye ko ts’øntsi, matsa hin ko ‘ünni nok’a ma mënmæti nok’a pi ‘mæti, matsa ke xa hin ko ‘yüti matsa hin ko ga xite nok’a tek’a ko tsontsi nok’e tomin, matsa e kwahmi? Matsa hin gan hmaphi, no’bµ k’e  ne tåy, kha an nïkhä?

 


F. [382_16 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{164} ¶ Diste algo a logro o usura?

{164} ¶ Va ma tuntahi ga o ti nocque ga po?

{164} ¶ Wa ma tüntahi ga ‘åti nok’e ga på?

{165} ¶ Diste algo prestado, para que te diessen depues mucho mas de lo que tu prestaste?

{165} ¶ Va xoye ga ti mihpate, nocque tze ta ntunthi nocque to ti dacqui nocca na guetho nocque ga ti mihpate?

{165} ¶ Wa xoye ga ti hmipate, nok’e tse ta ntünthi nok’e to ti ‘dak’i nok’a nagetho nok’e ga ti hmipate?

{166} ¶ Escreviste alguna carta, o escriptura, en nombre de otro con engaño, burlando a alguno?

{166} ¶ Va an tzohtitho co yopoh nocca ma hemi nocco danyo co co[n]hni que ga ne quentho na ga netetho?

{166} ¶ Wa an tshotitho ko ‘yopho nok’a ma hæ’mi nok’o ‘dan’yo ko khonni que ga ne kentho na ga netetho?

{167} ¶ Fiastez alguno, y favoreciste al que no era digno de ser favorecido ni ayudado?

{167} ¶ Va xoo co pohtzi nocca ga nyäni o nocca hin ga nenyätti : hin ga ne nvnni nocca te môttzi?

{167} ¶ Wa xo’o ko phå’tsi nok’a ga nyäni o nok’a hin ga ne n’yätti : hin ga ne n’ünni nok’a te måts’i?

{168} ¶ Diste alguna sentencia ynjusta?

{168} ¶ Va xo bue an ttaqui tho ga na xecabate na hia?

{168} ¶ Wa xo ‘bµ an t’akitho ga na xekabate na hyä?

{169} ¶ Recebiste cosas agenas, quando te las presentaron, sabiendo tu, que no erande aquel que te las dava, mas que las avia robado o hurtado a otros?

{169} ¶ Va go ca ni nocca pi thecque nocca hin ga nin meti, nocca can pä maha hin ga co ni meti nocca na hecque nocca pi no tzithu tho, nocca pi pepate tho?

{169} ¶ Wa go ka ni nok’a pi thek’e nok’a hin ga nin mæti, nok’a ka n pä mähä hin ga ko ni mæti nok’a na hek’e nok’a pi no tsithu tho, nok’a pi pëpate tho?

¶ Preguntas para los que goviernan, y para los ma[n]dones, que recoge[n] el tributo.

¶ Ne ttonni nocque ga ntute nocco y yäccam bepih nocca ti munttzi nocque ma yĕtti.

¶ Ne t’ånni nok’e ga ntüte nok’o y yäk’a mbæphi nok’a ti münts’i nok’e ma yµt’i.

{170} ¶ Tomaste alguna vez algo a los macehuales que tienes a cargo : demandaste les mantas o gallinas,

                                    (mayz)

{170} ¶ Va xoye ga opi cah ga hänabi nocco betipepih nocque ni ga thutzi, va ga opi nocque quahmi, e ĕni,

{170} ¶ Wa xoye ga ‘åpi kha ga hänabi nok’o bætipæphi nok’e ni ga thütsi, wa ga ‘åpi nok’e kwahmi, e ‘øni,

 


F. [382_17 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(170 b) mayz, frijoles, chian, esteras, cañutos de sahumerios, flores, tributo de comida, o de cacao?

(170 b) /e ĕni,/ e tetha, e queh, e thexe, e xipih, e ye xithi, e deni, matza e ga ttzi, ma yetti, cah e tequeh?

(170 b) e tæthä, e khµ, e thexe, e xïphi, e ye xithi, e døni, matsa e ga ts’i, ma yµt’i, kha e tækhµ?

{171} ¶ Pedisteles algunas cosas : diziendo que eran para el ministro de la yglesia, o para algun principal o señor?

{171} ¶ Matza xoye ga oti matza que ca na yä nocque ga mocah, matza coh te o an tte muh, matza e na yä?

{171} ¶ Matsa xoye ga ‘åti matsa ke ka na yä nok’e ga måkhä, matsa kho te o ant’e hmü, matsa e na yä?

{172} ¶ Augmentastes, y acrecentastes su tributo?

{172} ¶ Va ga ti tetabe ga ti hettzabi nocque ni nyetti o betipepih?

{172} ¶ Wa ga ti tetabe ga ti hëts’abi nok’e ni nyµtti o bætipæphi?

{173} ¶ Quando se recoge el tributo, las sobras que queda[n] del dicho tributo, reparten las entre si los principales? A donde gastan, o e[n] que se emplean : quiça no se gastan ni emplean en cosas justas?

{173} ¶ Nobue co te munttzi nocque ma yetti, matza e ttettzi nocque ga ti hecaheh nocque ga exaheh nocque ti heguenocque muh? Hapue ta puni, hapue cque ti hioni : matza hin ga na yĕtti  nobue cq[ue] na quetti nobue cque ta puni?

{173} ¶ No’bµ ko te munts’i nok’e ma yµt’i, matsa e t’ëts’i nok’e ga ti hekahµ nok’e ga ‘ëxahµ nok’e ti hege nok’e hmü? Hapµ ta püni, hapµ k’e ti hyoni : matsa hin ga na yµt’i  no’bµ k’e na kµt’i no’bµ k’e ta püni?

{174} ¶ Y quando llevan los macehuales algunas cargas a los españoles quiça no les das la paga de su trabajo, mas la tomas y recibes tu, aplicando a tu persona?

{174} ¶ Cah nobue que [n]micate nocque yo npuehe nocque xo yĕta thutzapi, nocca ni ne [n]cuhttivi matza hin ga ti vnni matza ga ne peta ni xi, ga da ttatho hin ga ti vnni?

{174} ¶ Kha no’bµ ke nmikate nok’e yo npøhø nok’e xo ‘yøta thütsapi, nok’a ni ne nkhüt’iwi matsa hin ga ti ‘ünni matsa ga ne peta ni xi, ga dat’atho hin ga ti ‘ünni?

¶ Preguntas acerca del octavo ma[n]damiento de Dios.

¶ Na ttonnate, noq[ue] na guegue nocca na hiato ani na ttete no en Dios.

¶ Na t’ånnate, nok’e nagege nok’a na hyäto ani na t’ëte no en Dios.

{175} ¶Perseguiste a alguno,

                                    C. j.

{175} ¶ Va ga na [n]cottapate

{175} ¶ Wa ga na nküt’apate

 

 


F. [382_17 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(175 b) avisa[n]do a otros pa que le maltratassen : o levantaste falso testimonio a otro, o dijiste q[ue] avia cometido algun peccado, no lo aviendo cometido?

(175 b) va ga na xotapate : ga na mannate va an tzohtitho ga na côhnate nocque yo netzoqui, nocque hin ga thati co nû?

(175 b) wa ga na xotapate : ga na männate wa an tshotitho ga na khånnate nok’e yo nets’ok’i, nok’e hin ga thäti ko nü?

{176} ¶ Afrentaste delante de otros a alguna persona  : quiça dijiste,aquel que esta alli, es un ladron, borracho, y ha cometido adulterio? Ets[etera].

{176} ¶ Matza coh te o ga ti tzon tzapoh a mihte, matza ga ena, cah nocca y buepue cque ttze no ga pe, ttze no ta ti, cah ttze no ga metzotti? Ets[etera}?

{176} ¶ Matsa kho te o ga ti tson tsapho a hmite, matsa ga ‘ëna, kha nok’a y ‘bµpµ k’e tse no ga bë, tse no ta tï, kha tse no ga mets’ot’i? Ets[etera}?

{177} ¶ Entregaste a alguno en manos de la justicia, por lo qual sin alguna razon fue encarcelado y atormentado? Coviene que le satisfagas. Y que te desdigas de lo que dijiste, y que tambien le pidas perdon, al que assi levantaste testimonio, e infamaste, afrentaste y ofendiste (desacatandole y maltratando a su persona) Y has de rogar a aquellos delante los quales lo afrentaste, q[ue] te perdone[n] desdiziendote delante dellos diziendo assi. No es verdad ni pasa asi lo que os dije, porque yo fingi e invente, por tanto no lo creais.

                                    (Has)

{177} ¶ Matza  coh co yetta ye te nobue cque an justicia, nocca na tzohtitho nocca o te tzota no ĕ. Da ti hioni que cuhtti? Xinmanehe ti hioni ga ti cohi nocca ni na hia, tze ca ti xecambeni nocca co xo ta batho, nocca co pue nga ntteni, nocca co ga neni co ga yo nobue cque ani hmi ay nyäni. Cah nocco ani himi nobue cque co ga po te ma q[ue] te, cah hioni ani hmi ga ti puenga na hia qui yêmbi. Hin ga thati, hin ga maquahni nocca to xiccaheh to pehthonccaheh ta ne yëntho nocca tecca to xiccaheh, me ca na e[n]meyheh.

{177} ¶ Matsa  kho ko ‘yët’a’yæte no’bµ k’e an justicia, nok’a na tshotitho nok’a o te tsåta no ‘µ? ‘da ti hyoni ke khüt’i. Xinma’nëhë ti hyoni ga ti kohi nok’a ni na hyä, tse ka ti xøgambëni nok’a ko xotabatho, nok’a ko pønga nt’ëni, nok’a ko ga neni ko ga ‘yo no’bµ k’e ani hmi ay nyäni. Kha nok’o ani hmi no’bµ k’e ko ga pote ma kete, kha hyoni ani hmi ga ti pµnga na hyä ki ‘yëmbi. Hin ga thäti, hin ga makhwäni nok’a to xik’ahµ to phæthonk’ahµ ta ne ‘yëntho nok’a tek’a to xik’ahµ, me ka na ‘ëmmëyhµ.

 


F. [382_18 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{178} ¶ Has hallado en algun lugar caydo o echado algun libelo infamatorio, o alguna carta disfamatoria, mostrastela, a otros o leistesela? Porque a la ora, la avias de romper, para que nadie la viera?

{178} ¶ Va xo pue gannû y muenga yo hoy nocca no nepote ma que da ma hemi nocque tecque ca ani quatti va do ga vtate, matza co ga petabate? Da nobue co me na quexta ntzehni co que xê maha nocca côh te nû?

{178} ¶ Wa xo pµ ga n-nü y ‘mønga yo håy nok’a no nepote ma ke ‘da ma hæ’mi nok’e tek’e ka ani kwat’i wa do ga ‘ütate, matsa co ga petabate? ‘da no’bµ ko me na kµxta ntshæni ko ke xæ mähä nok’a kho’o te nü?

{179} ¶ Oyste de buena gana murmurar de otro, o mofaste de alguna persona, o dixiste delante de otros los peccados de alguno q[ue] eran secretos?

{179} ¶ Va ga ĕn ma nquahni nocca ma mâhnate : matza gan manca yäntte, matza a mihte gan ma nocque yo netzoqui, nocque hin na pahti?

{179} ¶ Wa ga øn ma nkhwäni nok’a ma hmännate : matsa gan mänka yänt’e, matsa a hmite gan mä nok’e yo nets’oki, nok’e hin na phäti?

{180} ¶ Las preguntas acerca del noveno mandamiento de nuestro señor Dios, estan ya puestas en el sexto mandamiento.

{180} ¶ Nocca na ttonnate nocca na quegue nocca na queto no nocca ni na ttete nocco ma muheh en Dios, cah xo ba thuy nobuecque na dato a na ttete.

{180} ¶ Nok’a na t’ånnate nok’a na kege nok’a na kµto no nok’a ni na t’ëte nok’o ma hmühµ en Dios, kha xo ba thüy no’bµ k’e na ‘dato ana t’ëte.

{181| ¶ Las preguntas acerca del decimo mandamie[n]to de nuestro señor, estan ya puestas en el septimo mandamiento.

{181} ¶ Nocca na ttonnate nocca na quegue nocca na detta na ttete en Dios, ca bi thuy nobue cque na yoto ngayo nocca na ttete.

{181} ¶ Nok’a na t’ånnate nok’a na kege nok’a na ‘dæt’a na t’ëte en Dios, ka bi thüy no’bµ k’e na yoto ngayo nok’a na t’ëte.

¶ Preguntas acerca de los siete peccados mortales.

¶ Na ttonnate, nocca na quegue nocca na yoto nocca no ga hiote e tzoqui.

¶ Na t’ånnate, nok’a na kege nok’a na yoto nok’a no ga hyote e ts’oki.

¶ De la sobervia.

                                    C. ij.

¶ No ne pete.

¶ No ne pete.

 


F. [382_18 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{182} ¶ Por razon de la hazie[n]da que tienes y de tus curiosos vestidos, haste ensobervecido y tenido presumpcion, has desseado ser estimado, y de parecer delante otros?

{182} ¶ Nocca na quegue nocque ni nmeti, ximmanehe nocca nâ ho nocque ni quahmi, va quegue ga nepete, va quegue ne yëttzi, nocca tette nma ntzu hoqui na quetho nocque ni he te tzucqui?

{182} ¶ Nok’a na kege nok’e ni nmæti, xin ma ‘nëhë nok’a nan ho nok’e ni kwahmi, wa kege ga ne pete, wa kege ne ‘yëts’i, nok’a tët’e nma ntsü hoki na ketho nok’e ni he te tsük’i?

{183} Alabaste, o loaste a ti mismo delante de otros : gloriastete vaname[n]te, con gra[n] presumpcion y altivez?

{183} ¶ Va ga ti nen manho tzehe, ga ti hoca tzehe a mihte, matza ttze ca ti yëttzi; ga ti tzuhcaba tzehe?

{183} ¶ Wa ga ti nøn man ho tshæhæ, ga ti hoka tshæhæ a hmite, matsa tse ka ti ‘yëts’i; ga ti tshükaba tshæhæ?

{184} ¶ Heziste oracion alguna vez publicame[n]te o otra qualquier obra buena, solame[n]te por ser estimado, loado y alabado de los otros, y por q[ue] todos dijesse[n] bien de ti, y fuesses afamado?

{184} ¶ Va a mihte nobuecque ga ti cah, matza an da ngayo ga ti cah maha a ma ho mahanocca ta quecque to be tzuhtoqui, nocca tze tette nma ntzuhcqui, tette cahyäy cqui ga que má?

{184} ¶ Wa a hmite no’bµk’e ga ti kha, matsa an‘da ngayo ga ti kha mähä a ma ho mähä nok’a ta kek’e to be tshüthoki, nok’a tse t’ët’e nma ntshük’i, tet’e khä’yäy k’i ga ke mä?

{185} ¶ Enojaste y tuviste embidia de tu projimo (qua[n]do el era muy honrado de los otros mucho mas que no tu)?

{185} ¶ Matza coh ga exa ma tzeya ay nyäni, nocq[ue] ni mi-cahyäyvi, (nobue tze q[ue] tten ma ntzu nocca hin ga ncu ga tten ma ntzuh cqui)?

{185} ¶ Matsa ko ga ‘ëxa ma tsæya ay nyäni, nok’e ni mi-khä’yäywi, (no’bµ tse ke t’ën ma ntshü nok’a hin ga nkü ga t’ën ma ntshü k’i)?

{186} ¶ Quiça por tu sobervia, juzgaste dentro de ti a alguno (no derechamente) teniendolo por malo, y a ti por mejor, y por mas virtuoso que a el?

{186} ¶ Matza an que petetho an que yëtzitho co xecaba na hia, ga entzithutho : nocca ma ho maha ti cah nocca hin ga ma quahni ga ti ccah na ĕn ma muy tho?

{186} ¶ Matsa an ke petetho an ke ‘yëtsitho ko xøkaba na hyä, ga ‘ëntsithü tho : nok’a ma ho mähä ti kha nok’a hin ga ma khwäni ga ti kha na ‘µn ma mµy tho?

{187} ¶ Quiça por tu gran sobervia y presumpcio[n] no fuiste

                                    (obedie[n])

{187} ¶ Matza que na quegue nocca tze ca ne pete nocca

{187} ¶ Matsa ke na kege nok’a tse ka ne pete (nok’a)

 


F. [382_19 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(187 b) obediente a nuestro señor Dios : menospreciando sus diez mandamientos y los cinco mandamie[n]tos de la Sancta madre yglesia, no teniendo en nada a los que tiene[n] cargo de la justicia ni a los ancianos y ancianas.

(187 b) nocca hin ga ne yë cahyäy nocco ma muheh en Dios, nocca que ĕtzo tho nocca [n]detta ma ttete, xin ma nehe nocca na quetta nocca ni na ttete nocco ma macä meheh no o Sancta ygl[es]ia, xinnanehe hin ga en ma [n]tzuh nocca justicia, matza e ma de ĕ, e tatzu?

(187 b) nok’a hin ga ne yë khä’yäy nok’o ma hmühµ en Dios, nok’a ke ‘µtså tho nok’a n’dæt’a ma t’ëte, xin ma ‘nëhë nok’a na kµt’a nok’a ni na t’ëte nok’o ma mäkä mehµ no o Sancta yglesia, xin ma ‘nëhë hin ga ‘ën ma ntshü nok’a justicia, matsa e mädø ’µ, e täntsü?

¶ Preguntas acerca de la Avaricia.

¶ Na ttonnate nocca na quegue nocca na yĕya.

¶ Na t’ånnate nok’a na kege nok’a na ‘yµya.

{188} ¶ Eres por ventura mezquino, o dejas de tener piedad y misericordia con los pobres y huerfanos que no tienen hazienda alguna, y que con trabajo y dificultad hallan de que se sustentar?

{188} ¶ Va tze ca na yĕya matza hin ga ti huequi, matza hin ga ti yĕttaba nya nocco be huecate, nocque hin ga ni nmeti hin gä xoye y pohti, nocque ti hionga y xi, nocca tze beti nequi nocca ta â ha ta tecca nda pa?

{188} ¶ Wa tse ka na ‘yµya matsa hin ga ti hwëki, matsa hin ga ti ‘yøt’aba nyä nok’o be hwëkate, nok’e hin ga ni nmæti hin gä xoye y phåti, nok’e ti hyonga y xi, nok’a tse ‘bæti nëgi nok’a ta â ha ta tek’a n’da pa?

{189} ¶ Quiça por tu avaricia y por ser apretado, escaso y cobdicioso, aflijiste malame[n]te y maltrataste los pobres que en este mu[n]do padecen necessidad?

{189} ¶ Matza que guegue nocca ni na yĕya nocca ni na mähmeti, nocca ga ne tzeya nocque tecq[ue] ca ti vni tze ca ti huequi nocco xo nĕ a ni cutti nogua y ximayämahoy?

{189} ¶ Matsa ke gege nok’a ni na ‘yµya nok’a ni na hmämæti, nok’a ga ne tsæya nok’e tek’e ka ti ‘üni tse ka ti hwëki nok’o xo nµ ani kut’i nogwa y ximayä-mahåy?

{190} Las preguntas acerca de la yra, estan ya puestas en el quinto mandamiento de nuestro señor Dios.

                                    C iij.

{190} ¶ Na ttonnate, nocca na q[ue]gue nocca na puecue ga pi quatti nocca na dato ani na ttete nocque nDios.

{190} ¶ Na t’ånnate, nok’a na kege nok’a na pøkwæ ga pi kwat’i nok’a na ‘dato ani na t’ëte nok’e en Dios.

 


F. [382_19 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Preguntas hacerca de la Gula.

¶ Na ttonnate, que quegue nocca no ne natha.

¶ Na t’ånnate, ke kege nok’a no ne ‘nathä.

{191} ¶ Comiste demasiado, o enborrachaste, y a esta causa echaste, o lançaste la comida?

{191} ¶ Va co natha, va tze pa ta tincqui pa ta puncqui, va que tze que tzoti, co natha?

{191} ¶ Wa ko ‘nathä, wa tse pa ta tïnk’i pa ta pünk’i, wa ke tse ke tsoti, ko ‘nathä?

{192} ¶ Quiça no hazes todo el dia y la noche otra cosa sino comer y bever, y servir a la gula y golosina?

{192} ¶ Va ga na te an da pa an da xuy ga ta yüni, ca na tzi ga ti peccanba yüni,  matza ttze ca ti tennate?

{192} ¶ Wa ga na te an‘da pa an‘da xüy ga ta yüni, ka na tsi ga ti pæk’anba yüni,  matsa tse ka ti tænnate?

{193} ¶ En tiempo de ayuno, o en los viernes y vigilias,y en las quatro temporas, comiste carne, quiça no ayunaste con los otros? Quantas vezes no ayunaste con los que ayunavan? Y quantas vezes comiste carne quando todos se abstenian della?

{193} ¶ Nobue, ne behe, ximmanehe nobue vigilia, ximmanehe nobue quatro tempora, va co tza no ngue, matza hin ga necqui ga ti behe? Cah ma yn niti nocca xi hin que behe? Ha cah ma yn niti nocca co ga tza ma gue nobue que thegui nocque yo ngue?

{193} ¶ No’bµ, ne bëhë, xin ma ’nëhë no’bµ vigilia, xin ma ’nëhë no’bµ quatro tempora, wa ko tsa no ngø, matsa hin ga nek’i ga ti bëhë? Kha’mä yn niti nok’a xi hin ke bëhë? Ha kha’mä yn niti nok’a ko ga tsa ma ngø no’bµ ke thægi nok’e yo ngø?

{194} ¶ Comiste de unos honguillos que hazen perder el juyzio, o saliste totalme[n]te de ti? Desfallecio del todo en todo tu coraçon, murio de todo tu coraço[n] y perdiste la tierra : o por ventura a esta causa cometiste algun peccado?

                                    (Comiste)

{194} ¶ Va co tza nocque ne ti ma muy nocque yo coh. Va que tze a ta puncqui : Va que ata puni nocca ni nmuy, va que tze e tu ni nmuy, va tze co meti nocca ma hoy tze hin ga mbeni; matza xoye no ga hiote tzoqui nocca co cah?

{194} ¶ Wa ko tsa nok’e ne tï ma mµy nok’e yo kho. Wa ke tse a ta pünk’i : Wa ke ata püni nok’a ni nmµy, wa ke tse e tü ni nmµy, wa tse ko ‘mæti nok’a ma håy tse hin ga mbëni; matsa xo ‘yø no ga hyote ts’oki nok’a ko kha?

 


F. [382_20 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{195} ¶ Comiste alguna vez carne humana, para te venga de tus enemigos?

{195} ¶ Va xo bue co tza nocca ma gue cahyäy, nocca ga ne puetabe nocque ni o?

{195} ¶ Wa xo ‘bµ ko tsa nok’a ma ngø khä’yäy, nok’a ga ne pøtabi nok’e ni ‘o?

{196} ¶ Las preguntas acerca de la embidia, estan ya puestas en el quinto mandamiento de nuestro señor Dios.

{196} Nocca na ttonnate, nocca na quegue nocca no ne ĕn ma muy, ca pi quatti nocca na quetta ani na ttete nocco ma muheh en dios.

{196} Nok’a na t’ånnate, nok’a na kege nok’a no ne ‘µnmamuy, ka pi kwat’i nok’a na kµt’a ani na t’ëte nok’o ma hmühµ en dios.

¶ Preguntas acerca de la Pereza.

¶ Na ttonnate, nocca na quegue nocca na tanhiey.

¶ Na t’ånnate, nok’a na kege nok’a na tänhyëy.

{197} ¶ Andas siempre lleno de pereza, no te ocupes en alguna cosa, quiça se te passa el dia y la noche en balde, pierdes por ventura el t[iem]po sin algun provecho, y duermes mucho, no en tiendo sino en jugar?

{197} ¶ Va xe y thogui ga na tanhie tho, va hin ga xoye ca pepih : matza an thohti tho ga na te anda pa anda xuy, matza ga ti puenga ntteni tho nocca nda pa, matza ga na te ta nttaha, matza ga na entho?

{197} ¶ Wa xe y thogi ga na tänhyëy tho, wa hin ga xoye ka pæphi : matsa an thohti tho ga na te an’da pa an’da xüy, matsa ga ti pønga nt’ëni tho nok’a n’da pa, matsa ga na te ta nt’ähä, matsa ga na ‘ëntho?

{198} Quiça de mala gana hazes oracion a Dios : y dejas de hazer por pereza todas las cosas que tocan a su servicio y benplacito, por andar perdido, y no querer hazer nada?

{198} ¶ Matza hinga ni nmuy nobue ca que xecambeni, nocque en dios. matza cotti bue ga na tzeta ya tho noua a ni na bepate ani na nêh ma ho te no en dios, nocca na tzohtitho ga ni yotho, nocca  hin ga xoye ga ti cah?

{198} ¶ Matsa hinga ni nmµy no’bµ ka ke xøgambëni, nok’e en dios. matsa kåt’i ‘bµ ga na tse ta ya tho nowa a ni na ‘bæpate ani na hnønmanho te no en dios, nok’a na tshotitho ga ni ‘yo tho, nok’a  hin ga xoye ga ti kha?

{199} ¶ Quiça eres muy negligente y perezoso en venir a la casa e yglesia de dios?

                                    C. iiij.

{199} ¶ Matza ta xuhnata cca nya, nocca ga te yëhe nobue cque ani ngu nocque ndios?

{199} ¶ Matsa ta xühnatak’a nyä, nok’a ga te ‘yëhe no’bµ k’e ani ngü nok’e en Dios?

 


F. [382_20 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{200} ¶ Por tu pereza has dejado de hazer muchas buenas obras, las quales pudieras poner en effecto si quixieras?

 {200} ¶ Va ani na tanhiey tho nocca que hie tho nocque [n]cah ma y ngayo ma ho nocque que cah maha nobue co que ne coq[ue] cah maha?

 {200} ¶ Wa ani na tänhyëy tho nok’a ke hyætho nok’e nkha’ma y ngayo ma ho nok’e ke kha mähä no’bµ ko ke ne ko ke kha mähä?

¶ Amonestacion, con que el sacerdote ha de amonestar al que se oviere confessado (depues que aya conclydo su confession)

¶ Na be tzote, nocca co na quegue nocco sacerdote nocca te me tzopoh nocca xo pi qua[n]hni nmuy. (nobue xo nquati nocca ni ne qua[n]hna ma muy.[)]

¶ Na be ts’ote, nok’a ko na kege nok’o sacerdote nok’a te me ntsopho nok’a xo pi khwäni nmµy. (no’bµ xo nkwati nok’a ni ne khwäna ma mµy)

{201} ¶ Agora (amado hijo) si te has confessado de buena voluntad , y si tu confession ha sido recta, y si no has encubierto y escondido alguno de tus peccados, y si has tenido gra[n] pesar y tristeza de aver ofendido a tu dios y señor : y juntamente de no le ofender otra vez, n[uest]ro Señor Dios te ha hecho gran merced, poque mediante tu confession han sido perdonados  todos tus peccados,  toda tu negregura y suziedad.

{201} ¶ Cah noya (ma maca batzi cqui), nobue tze ta ni muennate nocca que qua[n]hni, nobue ta ma qua[n]hni que qua[n]hna ni muy, nobue hin ga xoye co yägui, co xümi nocque yo ni netzoqui, xin ma nehe nobue [n]tze pi tzontacqui bi pihta cca mbeni, nocca q[ue] tzonnaba yn muy nocco ni cah o ni na yä en dios. X[i]mmanehe nobue co da ma ma nocca hin to manda nniti ga ti tzonnaba ni nmuy, tze pi huegacqui no en dios : cah da ni ne qua[n]hna ma muy nocca ta puni nocque cotti yo ni netzoqui, nocque hangu ani na poqui ani na [n]hiaqui.

{201} ¶ Kha noya (ma mäkä bätsi k’i), no’bµ tse ta ni mønnate nok’a ke khwäni, no’bµ ta ma khwäni ke khwäna ni mµy, no’bµ hin ga xoye ko ‘yägi, ko xümi nok’e yo ni nets’oki, xin ma ’nëhë no’bµ ntse pi tsontak’i bi phita k’a mbeni, nok’a ke ts’onnaba yn mµy nok’o ni khä o ni na yä en dios. Xin ma ’nëhë no’bµ ko ‘da ma mä nok’a hin to man’da n-niti ga ti ts’onnaba ni nmµy, tse pi hwëgak’i no en dios : kha ‘da ni ne khwäna ma mµy nok’a ta püni nok’e kåt’i yo ni nets’oki, nok’e hangü ani na poki ani na nhyaki.

 


F. [382_21 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{202} O quien podra dezir en que manera aya purificado y a limpiado n[uest]ro Señor Dios tu anima? O quien pudiesse declarar y dar a entender, en que manera te aya enriquecido, y en que manera aya tenido piedad y compassion de ti aquel a par del qual esta el ser de todas las cosas, y el como te aya adoptado en hijo, y ayuntado asi? Quien podra explicar, y dezir, en como eres ya hecho familiar y amigo de Diosy de todos sus Sanctos? Quien podra declarar, e[n] que manera tienes ya accion al reyno de los cielos, y en como ayas sido librado del ynfierno, y en como de aqui adelante no tendras en nada a todos tus enemigos los demonios?

{202} Yyu tecco tze ta ma nocca e ttaxagacqui nocco ma muheh en Dios nocca ni anima? Yyu tecco tze ta xicqui, tecco tze ti ĕtacque tecco tze ti qua[n]hnacqui, nocca tengu tze ne cohhianate ne pohonate nocca e no ma [n]huecqui nocco ta ni yoheh ay nyäni, nocca ten que necca ni batzicqui, ay [n]yäni pi quacqui; tecco tze ti pueni, nocca teangu nocca xo que tte cca ya nocque [n]dios, xinmanehe nocque cotti e ni Sancto? Tecco tze ti qua[n]hni nocca tengu nocca xo nepe ani xi nocca na [n]yä no na ma hetzi, ximmanehe nocca tengu ote puecca yo ni tu : xinmanehe nocca tenguhin ga hi ga te neni pocque co eti yo nio nocque yo exquah.

{202} Yyu tek’o tse ta mä nok’a e t’axagak’i nok’o ma hmühµ en Dios nok’a ni anima? Yyu tek’o tse ta xik’i, tek’o ts’e ti ‘øtak’e tek’o ts’e ti khwänak’i, nok’a tengu tse ne khohyanate ne påhånate nok’a e no ma nhwëk’i nok’o ta ni ‘yohµ ay nyäni, nok’a ten ke nek’a ni bätsi k’i, ay nyäni pi kwak’i; tek’o ts’e ti pøni, nok’a teangu nok’a xo ke t’e k’a ya nok’e en Dios, xinma’nëhë nok’e kåt’i e ni Sancto? Tek’o ts’e ti khwäni nok’a tengu nok’a xo nepe ani xi nok’a na nyä no na mahëts’i, xinma’nëhë nok’a tengu o te pøk’a yo ni tu : xinma’nëhë nok’a tengu hin ga hin ga te ne ni pøk’e ko ‘æti yo n’yo nok’e yo exquah.

{203} Porque verdaderamente ha recibido muy grandes mercedes tu anima. Y por tanto (mi amado hijo) haz gracias de todo tu coraçon.

{203} Cah ttze nttenmey tze ma tuntahi nocca ote huequi nocca nianima. Que na que[n]na (ma maca batzicqui), cah tze ta ni mue[n]na te

{203} Kha tse nt’ënmëy tse ma tüntahi nok’a o te hwëki nok’a ni anima. Ke na kenna (ma mäkä bätsi k’i), kha tse ta ni mønna te

 


F. [382_21 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(203 b) a aquel por el qual todas las cosas biven, y seis muy agradescido ante su acatamiento por todo el amor que te ha mostrado. Y de aqui adelante, bive con mucho aviso y cuydado, para que no tomes otra vez a ofender a tu bien hechor y a tu Dios y Señor. Y aficionate y ten amor a la virtud y persevera en ella, no te plazgan las offensas de Dios, antes te aparta dellas : guarda bien sus mandamie[n]tos : acostumbrate, y ejercitate en la vida [e]spi[ritu]al y S[an]ta, con la qual se alcanza la salvacion. Date enteramente a tu criador y salvador Jesuchristo, el qual por tu amor fue estendido en la cruz, para que tu tengas alegria, y bivas eternalmente. Sirvele y agradale de todo tu coraçon. y allegate enteramente a su

                                    (mages)

(203 b) que nenma[n]ho nocco ti yoheh ay nyäni, que tze ta e ne[n]manho pue ani hmi, nocca que na guegue nocque cotti ani ne nmate. Cah nobue xo ta na moho, cah tze ta me tzo puecq[ue] ga ni yo nocca hin to manda nniti ga ti tzonnaba ni muy nocco an que huecate, nocco ni cah o ni na yä en Dios. Tze ga tza nga yn yäni, tze ga tzeti que pentti nocca ma ho, ta me hiequi, ta me püni, nocque cotti nocque ne tzon ma muy no en dios : ttze ta me pohti nocca ni na ttete e[n] dios, ta me pohti nocca tze ma mati nocca que no te puehe nocca na cah na yo. Ta me da ma vnni nocco ni ta cahcqui nocco mi ne pueteheh nocco Jesu Christo nocca co na guecque nocco o te xinnaba ni ye nobue cque an cruz nocqui xe ti thogui ga ti poho, xo ti thogui ga ni te) Tze ta ne[n]manho, ay nyäni

(203 b) ke nønmanho nok’o ti ‘yohµ ay nyäni, ke tse ta e nønmanho pµ ani hmi, nok’a ke nagege nok’e kåt’i ani ne nmäte. Kha no’bµ xo ta-na moho, kha tse ta me tso pøk’e ga ni yo nok’a hin to man’da n-niti ga ti ts’onnaba ni mµy nok’o an ke hwëkate, nok’o ni khä o ni na yä en Dios. Tse ga tsa nga yn yäni, tse ga tseti ke pænt’i nok’a ma ho, ta me hyæki, ta me püni, nok’e kåt’i nok’e ne ts’on ma mµy no en dios : tse ta me phåti nok’a ni na t’ëte en dios, ta me phåti nok’a tse ma mäti nok’a ke no te pøhø nok’a na kha na ‘yo. Ta me ‘da ma ünni nok’o ni ta khak’i nok’o mi ne pøtehµ nok’o Jesu Christo nok’a ko na gek’e nok’o o te xinnaba ni ‘yæ no’bµ k’e an cruz nok’i xe ti thogi ga ti påhå, xo ti thogi ga ni te) Tse ta nønmanho, ay nyäni

 


F. [382_22 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(203 c) magestad. Y ama ta[n]bien y honra y haz toda reverencia a la preciosa madre de Dios, y virgen Sancta Maria y Señora de los cielos y de la tierra, para que te fauorezca y ayude, y para que mediante sus ruegos merezcas alcançar la gracia de n[uerst]ro Señor Dios. Y tambien suplica a todos los Sanctos que te ayuden y favorezcan.

(203 c) en cueh tze pe ay xi. Cah xin ta me mati, ta me xecambeni nocca ni ma maca mme no en Dios nocca Sancta Maria nocco xey thogui o muhte, no ne cotti a ma hettzi, xinmanehe noguay ximaya ya ma hoy o ttixu nocca ta yäcqui, ta ne xecambeni nocca ta ga be tzeni nocca ni gracia nocco ma muheh en dios. Xinmanehe xin ta me xecambeni nocque cotti e ni Sancto, nocca te moxacqui.

(203 c) en khwe tse pe ay xi. Kha xin ta me mäti, ta me xøcambëni nok’a ni ma mäkä mme no en Dios nok’a Sancta Maria nok’o xe y thogi o hmüte, no ne kåt’i a ma hët’si, xin ma ’nëhë nogwa y ximayä-ya-ma-hoy o t’ïxü nok’a ta yäk’i, ta ne xøcambëni nok’a ta ga be tsøni nok’a ni gracia nok’o ma hmühµ en dios. Xinma’nëhë xin ta me xøcambëni nok’e kåt’i e ni Sancto, nok’a te måxak’i.

{204} Y ama, honra, y ten respecto a todos tus proximos, amigos y compañeros, deudos y conocidos, y generalmente a todos los hombres deste mundo. Sey misericordioso : compassivo y piadoso, ayuda a todos segun pudieres. No hagas mal a nadie, no tengas odio ni rancor con alguno, mas bive mansa y pacificamente, delante n[uest]ro Señor Dios. Da buen ejemplo de tu persona a los otros. Alegrate regozijate, y consuelate con los buenos, y con los que biven sanctamente, a apartate de los desatinados malos.

{204} Cah cotti ta me mati ta me yë cahyäy nocque ni micahYäyvi, nocque ani ne nxenivi ani ne nthonivi, cah ta cotti nocco me xima yä ma hoy. Ta que huecate, no ma [n]huehite, ca ga pohxte, nobue ta ta cahcqui nobue ta na tzocqui. Me coh ga ti yettaba nya me coh ga ti pihtaba mbeni, me coh ga ti ĕtzo, ta ma cah na te aga yo xe aga yo nobue cca ni hmi nocco ma muheh en dios. Ta ma ho na theti hiu a mihte. Ca ta q[ue] poho cah ta me coh ya ay nyäni nocco ma ho gayo, nocco xe gayo. Cah nocque yo tzithu nocco a ti pun tin

{204} Kha kåt’i ta me mäti ta me yë khä’yäy nok’e ni mikhä’yäywi, nok’e ani ne nxeniwi ani ne nthoniwi, kha ta kåt’i nok’o me ximayä-mahåy. Ta ke hwëkate, no ma nhwëhite, ca ga phåxte, no’bµ ta ta khak’i no’bµ ta-na ts’ok’i. Me kho’o ga ti ‘yøt’aba nyä, me kho’o ga ti phitaba mbëni, me kho’o ga ti ‘µtså, ta ma khänate aga ‘yo xe aga ‘yo no’bµ k’a ni hmi nok’o ma hmühµ en dios. Ta ma ho na thëti hyü a hmite. Ka ta ke påhå kha ta me kho’o ya ay nyäni nok’o ma ho gayo, nok’o xe gayo. Kha nok’e yo tsithü nok’o a ti pün tin

 


F. [382_22 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(204 b) y de los que se ocupan en ofender a n[uest]ro Señor Dios, por que no te ingicionen con sus peccadps, ni pongan en peligro y trabajo tu anima : no tengas amistad con ellos, ni te aficiones a ellos, mas del todo te aparta dellos, por que estes consolado, y para que este limpio todo interior de tu alma, ansi tus pensamientos, como tus deseos, tus palabras. ets[etera].

(204 b) muy, nocque a ti tzonnaba ni nmuy nocco ma muheh en dios, ta me thiqui, nocca hin te quacqui nocque yo netzoqui, nocca hin te ĕnnacqui nocca ni anima : me ga ti ttepi, me ca na tze ngayo nyäni, me ca na tzanga yo nyäni, ttze da que thica tho, nocca xe ta gue poho nocca ni nmuy, nocca ta ta ttaxagatho nocque cah ma yngayo y quatti nocca ni anima, nocca ni na pehni, ani na neh, ani na hia. ets[etera].

(204 b) mµy, nok’e a ti ts’onnaba ni nmµy nok’o ma hmühµ en dios, ta me thiki, nok’a hin te kwak’i nok’e yo nets’oki, nok’a hin te ‘µnnak’i nok’a ni anima : me ga ti t’µpi, me ka na tse nga yo nyäni, me ca na tsanga yo nyäni, t’se ‘da ke thika tho, nok’a xe ta ge påhå nok’a ni nmµy, nok’a ta ta t’axagatho nok’e kha ma y ngayo y kwat’i nok’a ni anima, nok’a ni na phëni, ani na hne, ani na hyä. ets[etera].

{205} Trata muy delicadamente la image[n] y semejança de la Sanctissima trinidad. Acuerdate en como de inproviso, y sin que tu lo sepas feneceran los tus dias deste siglo, pues no sabes, si anocheras o amaneceras, o si por ventura duraras un solo dia en esta vida. Y por esto te conviene mucho, el estar sobre aviso, a aparejarte siempre por que no mueras en algun peccado mortal, mas que acabes la vida en la gracia

{205} Tze ta me tzüni nocca ni ne puetevi nocca nSanctissima Trinidad. Ta me beni nocca te angu nocca hin ga te thambeni nobue ta ca xa ngayo nogua y ximayä ma hoy, da hin ga pati matza ga ti dabatee matza ga ti hattzi na, cah no matza ga ga te anda pa na. Nocca que na guenna tze ti hioncqui nocca xe ti thogui ga ti xegue, nocca hin ga que ga te tü nocque xo yë yo ga hiote e tzoqui, da que ga te tu nocca ni maca gracia nocco ma

{205} Tse ta me tsüni nok’a ni ne pøtewi nok’a nSanctissima Trinidad. Ta me bëni nok’a teangü nok’a hin ga te thämbëni no’bµ ta ka xa ngayo nogwa y ximayä-ma-håy, ‘da hin ga päti matsa ga ti däba tee matsa ga ti hats’i na, kha no matsa ga ga te an’da pa na. Nok’a ke na genna ts’e ti hyonk’i nok’a xe ti thogi ga ti xøge, nok’a hin ga ke ga te tü nok’e xo yø yo ga hyote e ts’oki, ‘da ke ga te tü nok’a ni mäkä gracia nok’o ma

 


F. [382_23 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(205 b) de nuestro señor Jesuchristo, para que te salve, consigas y alcances el gozo perdurable, y sin fin, que es la gloria.

Amen.

(205 b) muheh e Jesu Christo nocca xe ga te puehe, nocca xecate yüpi nocca xe ti thogui nocca ne poho ne chohya no ne ni thu gloria.

Tangu ta ta cah.

(205 b) hmühµ e Jesu Christo nok’a xe ga te pøhø, nok’a xe ka te yüpi nok’a xe ti thogi nok’a ne påhå ne khohya no ne ni thü gloria.

Tangü ta ta kha.

¶ Gracias sean dadas a nuestro Señor Dios.

¶ Que te nehnmanho nocco ma muhehe en Dios.

¶ Ke te hnønmanho nok’o ma hmühµ en Dios.

Aparejo, para los que quieren comulgar.

{206} ¶ Aqui se tracta del aparejo, como te has de aparejar, qua[n]do ovieres de recebir el Sanctissimo Sacramento de la Comunion, y primeramente te dire y declarare, el como te has de aparejar, quanto a lo que toca al cuerpo y despues te declarare el como te deves aparejar, quanto al alma.

{206} ¶ Ca y ti ne[n]que nocca ne xegue nocca xe ca te xegue, nobue ga nne ga ti yüpi nocca Sanctissimo Sacramento nocca ti neni Comunion am betto ga nne nacqui nocca teangu nocca ga te xegue quenaguetho nocca ni hon cahyäy : cah to ma mbepah xin ga te xegue nocca ni anima.

{206} ¶ Ka y ti nenke nok’a ne xøge nok’a xe ka te xøge, no’bµ ga n-ne ga ti yüpi nok’a Sanctissimo Sacramento nok’a ti neni Comunion am ‘bæt’o ga n-ne nak’i nok’a te angu nok’a ga te xøge ke nagetho nok’a ni hon khä’yäy : kha to ma m’bæpha xin ga te xøge nok’a ni anima.

 


F. [382_23 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{207} ¶ Este es el primer aparejo pertenesciente a la disposicion de tu cuerpo (conviene a saber) que un dia antes que comulgues no comas ni bevas cosa alguna despues de media noche, aun que no sea lo q[ue] comieres sino muy poquito : y si alguna cosa comieres, entonces no podras recebir el sacramento del altar : y si lo recibieres, peccaras graveme[n]te. Y esto no se entiende, de quando alguna vez tragares la saliva, o qualquier que quedo entre los dientes de la comida o cena del dia passado : porque aunque la ayas tragado : no peccaras en recebir el sacramento : empero qua[n]do estas enfermo, si creciere mucho la enfermedad, de arte que aya peligro de muerte, aun q[ue] ayas comido, o bevido alguna cosa podras entonces licitamente recebir el sanctissi sacramento

{207}¶ Guenna nocca na da ngayo, nocca ni ne [n]thionivi nocca ni ne xegue nocca ni ho ne cahyäy, nobue to ma ne hiatzi tho ga ti yüpi, ti hioni hinga xoye qui tzi, qui tza : nobue xo ntzeni nocca ma te nxuy, yo xi ttze cah ti tzentho ta nda tutti tho : cah nobue ta xo yĕ qui tzi,qui tza, hin ga xe ta ta cah ga ti yüpi nocca nSacramento cah nobue ga ti yüpi, ttzeque ga te tzoqui. Cah no na hinga que ga e theh, hin ga que ga ta te nna heh nobue ta ni quihni qui tutti, matza xoye y quatta ni guene, nocca pi tutta ni guene, nocca co tzi no mandee : yo xi co que tutti, hin ga que ga te tzoqui da ga ti yüpa maha nocca nSacramento, cah nobue ga ti hienni, nobue tze qui tzo yo, y ti puncqui, nocca xo ga quecca pue na tu, yo xi co ga yüni ta xoye co tzi co tza. Nobue, ttze t hioni ga ti yüpi nocca Santissimo Sacramento : xin ti hioni

{207}¶ Genna nok’a na ‘da ngayo, nok’a ni ne nhyoniwi nok’a ni ne xøge nok’a ni ho ne khä’yäy, no’bµ to ma ne hyatsi tho ga ti yüpi, ti hyoni hinga xoye ki tsi, ki tsa : no’bµ xo ntsµni nok’a mate nxüy, yo xi tse kha ti ts’µntho ta n’da tüt’i tho : kha no’bµ ta xo ki tsi, ki tsa, hin ga xe ta ta kha ga ti yüpi nok’a nSacramento kha no’bµ ga ti yüpi, tse ke ga te ts’oki. Kha no na hinga ke ga ‘øthµ, hin ga ke ga ta tennahµ no’bµ ta ni kihni ki tüt’i, matsa xoye y kwat’a ni ngøne, nok’a pi tut’a ni ngøne, nok’a ko tsi no mandee : yo xi ko ke tüt’i, hin ga ke ga te ts’oki ‘da ga ti yüpa mähänok’a nSacramento, kha no’bµ ga ti hyënni, no’bµ tse ki tså ‘yo, y ti pünk’i, nok’a xo ga kek’a pønatü, yo xi ko ga yüni ta xoye ko tsi ko tsa. No’bµ, ts’e ti hyoni ga ti yüpi nok’a Santissimo Sacramento : xin ti hyoni

 


F. [382_24 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(207 b) mas conviene que primero digas y declares eto a tu confesor y Sacerdote, y que por su consejo y mandado, recibas el Santissimo Sacramento.

(207 b) ambetto xin ga ti ĕte nocco xo pi qua[n]hnabate Sacerdote, xin ma nehe co quegue co ta ni na hia nocca ga te yüpi nocca [n]Sanctissimo Sacramento.

(207 b) am’bæt’o xin ga ti ĕte nok’o xo pi khwänabate Sacerdote, xin ma ‘nëhë ko kege ko ta ni na hyä nok’a ga te yüpi nok’a nSanctissimo Sacramento.

{208} ¶ El segundo aparejo es, q[ue] sera cosa justa y Sancta que te guardes y astengas de tu muger no teniendo parte con ella dos o tres dias antes de la comunion, para que co[n] mayor limpieza recibas el Sanctissimo Sacramento.

{208} ¶ Nocca na yo ngayo, ttze ti hioni ta ma ho ga ti npohti ga ti nhecabi nocca na quetho nocca ni ni nenthativi, nocca hin ga te tzenga yo nyäni matza kha ta nyo pa nocca tze ta ma ttaxaqui ga te yüpi nocca Sanctissimo Sacramento.

{208} ¶ Nok’a na yo(ho) ngayo, ts’e ti hyoni ta ma ho ga ti nphoti ga ti nhækabi nok’a na ketho nok’a ni ni nenthätiwi, nok’a hin ga te tsµnga yo nyäni matsa kha ta nyo pa nok’a tse ta ma t’axaki ga te yüpi nok’a Sanctissimo Sacramento.

{209} ¶ El tercero aparejo es, que te laves bien, assi la cara como las manos y la boca, y te peynes, y que tu ropa y vestido este limpios, de manera que ninguna cosa sea suzia, de las que en tu persona trujeres : y si gueres muy pobre pide prestada alguna ropa.

{209} ¶ Nocca ma hiu ngayo, ttze ga ti peque, ca ga xĕdo, ga xeye, qui xetta ni ne ga ti co[n] ma na te, qui eca ni yä, xin ma nehe ta ma ttaxi nocque ta ni he nocque ni nmeti, hinga xoye ta ma hiaquinocq[ue] co bati hie, cah nobue tze ga me huecate micque ma he.

{209} ¶ Nok’a ma hyü ngayo, tse ga ti peke, ca ga xµdå, ga xµ’ye, ki xµt’a ni ne ga ti kon ma na te, ki ‘eka ni yä, xin ma ‘nëhë ta ma t’axi nok’e ta ni he nok’e ni nmeti, hinga xoye ta ma hyaki nok’ek’e ko bati hye, kha no’bµ tse ga me hwëkate mik’e ma he.

{210} ¶ El quarto aparejo es, q[ue] con siego lo recibas : no te apresurando, ni turbando, ni abriendo mucho la boca : mas en buena manera, Sacando un poco la lengua para que encima della sea puesto el Sacramento.

{210} ¶ Nocca na que ngayo ta ma cah mate nocca ga te yüpi, hinga ta ti xeni, hin ta ta thentacqui, hinga tze ca ti yaca ni ne, ttze an tzo[n]nitho, ti tze tho nocca te puehe nocca ni cah ni nocca ca te thutzacqui nocca ni cah ni nocca Sacramento.

{210} ¶ Nok’a na kµ ngayo ta ma kha mäte nok’a ga te yüpi, hinga ta ti xøni, hin ta ta thentak’i, hinga tse ka ti yaka ni ne, tse an tsånnitho, ti tsæ tho nok’a te pøhø nok’a ni khähni nok’a ka te thütsak’i nok’a ni khähni nok’a Sacramento.

 


F. [382_24 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(210 b) Y despues que sossegadamente le ovieres rescebido, ma[n]samente cerraras la boca, y lo consumiras : y no quebrantaras con los dientes el Sacramento, con apresuramiento. Y si le pegare a tu paladar, menearlo has con la lengua, para lo poder tragar, y no lo tocaras con el dedo en ninguna manera, ni llegaras a el tampoco con tu ropa o lienço, mas solamente con tu lengua. Y despues que ayas tragado el Sacramento recebiras el lavatorio que te dieren, con el qual enjuagaras la boca, y tragaras el agua no la echando fuera. Y esta agua que te sera dada, has de saber que es pura agua y que no es sacramento, ni tiene bendicion alguna porque es solamente agua : y por tanto, no la as de adorar ni reverenciar, por quanto en ella, no esta alguna cosa divina y no se te da para otro

                                    (Fin : Sino)

(210 b) Cah te ma cah na te, tan te tho nocca ga te [n]yüpi, to ma cahnate ta ntzonnitho nocca ga te ttzi ma ni ne nobue ga te tutti : hin qui nyüni, hin qui nyähi, ma te me yähi nocca nSacramento : cah nobue pi quatta ni que ne, ta ni cah ni ga te yäni, nocca xecate tutti, hin ta ni ye nocca ga te mihi, ga te yäni, mame mihi ma me micca ni ye, cah matza to ni quahmi na, ttze ta ni cahnitho. Cah nobue ttze co tutti, nocca nSacramento, ma nbepahtho qui tzi ga ti yüpi nocca ndehe nocca no ti dacqui nocca ga te xetta ni ne : xi ngui tutti hin gui pohqui cah no na [n]dehe na to ti dacqui, no dehe tho : hin ga sacramento, hin ga ma cahpi ttze no dehe tho : quenna nocca hin ga te ne pue cah. hin ga xoye ga te yän ma [n]tzuh, que na quetho hin ga xoye na cah y quatti : cah que na que tho no ti dacqui, nocca [n]ga te xetta ta ni ne : xin ma nehe

(210 b) Kha te ma kha na te, tan te tho nok’a ga te nyüpi, to ma khänate ta ntsånnitho nok’a ga tets’i ma ni ne no’bµ ga te tüt’i : hin ki nyüni, hin ki nyähi, ma te me yähi nok’a nSacramento : kha no’bµ pi kwat’a ni ke ne, ta ni kha ni ga te yäni, nok’a xe ka te tüt’i, hin ta ni ye nok’a ga te mihi, ga te yäni, ma me mihi ma me mik’a ni ye, kha matsa to ni khwahmi na, tse ta ni khänitho. Kha no’bµ tse ko tüt’i, nok’a nSacramento, ma n’bæphatho ki tsi ga ti yüpi nok’a ndehe nok’a no ti ‘dak’i nok’a ga te xµt’a ni ne : xi ngi tüt’i hin gi phoki kha no na ndehe na to ti ‘dak’i, no dehe tho : hin ga sacramento, hin ga ma khäpi tse no dehe tho : kenna nok’a hin ga te ne pøkhä. hin ga xoye ga te yän ma ntshü, que na ketho hin ga xoye na khä y kwat’i : kha ke na ke tho no ti ‘dak’i, nok’a nga te xµt’a ta ni ne : xin ma ‘nëhë

 


F. [382_25 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(210 c) fin, sino para te lavar la boca, y para que puedas tragar el cuerpo de nuestro señor Jesuchristo. Y para que no se quede en tu boca alguna reliquia, por pequeña que sea de la hostia consagrada.

(210 c) nocca xe ca te ca te tutti nocco ni ma ca ngue nocca ma muheh nocco Jesu[christo] quena guegue hinga xo yĕta quatta ni ne : yo xi tze cah ti ttzetho ani ne xenivi nocca nhostia consagrada.

(210 c) nok’a xe ca te ca te tüt’i nok’o ni ma ca nge nok’a ma hmühµ nok’o Jesu[christo] kenagege hinga xo yĕta kwat’a ni ne : yo xi tse khä ti ts’µtho ani ne xæniwi nok’a nhostia consagrada.

{211} ¶ El quinto aparejo es, q[ue] despues de aver recebido la Sancta comunion : no escupas, por espacio, de una hora : por reverencia del Sancto Sacrame[n]to, ni comas tampoco : mas te ocupes en orar : y en hazer gracizas por las mercedes recebidas, y despues de passada una hora, o dos podras comer. Y si tuvieres indisposicion o enfermedad, podras comer antes que aya passado media, o una hora. Todas estas cosas y disposiciones ya dichas, conciernen y pertenecen a la preparacion de tu cuerpo, las quales te conviene encomendar a la me(moria)

                                                D. j.

{211} ¶ Nocca na quetta ngayo, nobue xa que yüpi nocca nSancta comunion, ti hioni tanda hora, nocca hin ga ta tzo ga ni nocca te yën ma [n]tzuh nocca [n]Sancto Sacrame[n]to, xin ma nehe hin ca ga yüni, ga ti xecambeni tho, ga ti cah ma tzüdo tho, nocca que naguegue ma noho an que nhuequi : ga to ma que bue xo ntzeni anda matza e yoho horas nobue ca ga yüni. Cah nobue y tocca nguehey, ta tzo ca ga yüni, nobue hin quiquahti media hora, matza anda hora. No na [n]cah ma y ngayo xo to ne neh ani ne [n]hioni nocca ni ne xeque ani hon cahyäy cah tzo ti hioncqui, nocca ga te hiutta ni nmuy. Xin ma nehe tangu ga ti cah nocca ga te ye cahyäy.

{211} ¶ Nok’a na kµt’a ngayo, no’bµ xa ke yüpi nok’a nSancta comunion, ti hyoni tan’da hora, nok’a hin ga ta tså ga ni nok’a te yën ma ntshü nok’a nSancto Sacramento, xin ma ‘nëhë hin ka ga yüni, ga ti xøgambëni tho, ga ti kha ma tsüdå tho, nok’a ke nagege ma noho an que nhwëk’i : ga to ma ke ‘bµ xo ntseni an’da matsa e yoho horas no’bµ ka ga yüni. Kha no’bµ y tok’a ngëhëy, ta tså ka ga yüni, no’bµ hin ki kwati media hora, matsa an’da hora. No na nkha ma y ngayo xo to ne hne ani ne nhyoni nok’a ni ne xøke ani hon khä’yäy kha tså ti hyonk’i, nok’a ga te hyüt’a ni nmµy. Xin ma ‘nëhë tangü ga ti kha nok’a ga te ye khä’yäy.

 

 


F. [382_25 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(211 b) (me)moria, y por obra, para hazer y cumplirlo que tiene ordenado la Sancta madre yglesia, y para no quebrantarlo que te es mandado, antes que con grandissimo aparejo rescibas la Sancta comunion : y alcances muy grandes mercedes.

(211 b) nocco ma maca mbeheh nocco Sancta yglesia. Xin ma nehe nocca hin ga te tzoqui nocca ne ttecqui : tze ma noho nocca ne xegue, nocca ga ti yüpi nocca nSancta Domunion, nocca xe ga ta be tzeni to te huequicqui.

(211 b) nok’o ma mäkä mbehµ nok’o Sancta yglesia. Xin ma ‘nëhë nok’a hin ga te ts’oki nok’a ne t’ëk’i : tse ma noho nok’a ne xøge, nok’a ga ti yüpi nok’a nSancta Domunion, nok’a xe ga ta be tseni to te hwëgik’i.

{212} ¶ Aqui se tracta del aparejo de tu anima, para disponerla y aparejarla, a la recepcion del sanctissimo Sacramento, para el qual te conviene hazer seys cosas.

{212} ¶ Ca y puehqua nocca ne xegue nocca ni anima, nocca xe ga te xegue nocca que na guegue nocca ani ne [n]yüpi nocca [n]Sanc-tissi[m]o Sacrame[n]to, da ti hioncqui e dato ngayo nocq[ue] ga ti cah.

{212} ¶ Ka i phµkwa  nok’a ne xøge nok’a ni anima, nok’a xe ga te xøge nok’a ke nagege nok’a ani ne nyüpi nok’a nSanctissimo Sacra-mento, ‘da ti hyonk’i e ‘dato ngayo nok’e ga ti kha.

{213} ¶ La primera es q[ue] no le recibas estando en agun peccado mortal. Y por lo tanto es necessario que pri[mer]o te examines con toda diligencia, si por ventura ay algun peccado mortal en tu anima, para que del tengas dolor, y

                        y contricio[n].

{213} ¶ Nocca na da ngayo. Hin ga xoye ta no ga hiote e tzoki ti quacqui nobue ga te yüpi. Que na guegue ti hioncqui am betto ga ti nyo[n]ni, matza xoye no ga hiote e tzoqui y quatti nocca ni anima, nocca q[ue] ta ta ĕni nocca ni mmuy, ca ga pimbeni,

{213} ¶ Nok’a na ‘da ngayo. Hin ga xoye ta no ga hiote e ts’oki ti kwak’i no’bµ ga te yüpi. Ke nagege ti hyonk’i am ‘bæt’o ga ti nyånni, matsa xoye no ga hyote e ts’oki y kwat’i nok’a ni anima, nok’a ke ta ta ‘µni nok’a ni mmuy, ka ga pimbëni,

 


F. [382_26 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(213 b) y contricion y llores, y gimas con tristeza por le aver hecho y cometido : y para que te confiesses delante el Sacerdote : haziendo todas las cosas necessarias, y pertenescientes a la confession sacramental (assi como te lo mandara el confessor) retituyendo con toda presteza dando y volviendo a su deño la hazienda agena, que hurtaste : a lo que tomaste prestado (si ha mucho tiempo que te lo prestaron) y restituyendo la fama (si disfamaste alguna persona) y aplacando al que por ventura offendiste : y diste pena : y aplacandote tu si por ventura alguno te offendio, y te enojo.

(213 b) Xin ma nehe ca ga tzoni, ta tucca ni nmuy que na guegue nocca co cah, nocca ga co tzo, xin ma nehe que ga te qua[n]hna ni nmuy nobue cca ni hmi nocco Sacerdote, nocque que cah ma y ngayo ca ti cah nocq[ue] ni ne [n]hionivi nocca qua[n]hna ma muy (noua ngu te yëcqui nocco ti qua[n]hnabate,) tan tzhentho ca ga cuhtti, ga ti vni, ga ti cottzibate no que ma meti, nocque tecque co pe, co ga hannabate, matza co ga no tzithute, matza co tzihi na, co mihi, nobue xo que henni, xin ma nehe ga ti cotzabate nocca na ntshuh (nocco tecco co tzo [n]ttzopoh), cah ga ti hocabate ma muy, nocco tecco co tzo[n]naba yn muy, co tzettaba y[n] muy, xin ma nehe xi nga ti hoquinmuy, nocco tecco pi tzo[n]nacca nin muy. Ets[cetera].

(213 b) Xin ma ‘nëhë ka ga tsoni, ta tu k’a ni nmµy que nagege nok’a ko kha, nok’a ga ko tso, xin ma ‘nëhë que ga te khwäna ni nmµy no’bµ k’a ni hmi nok’o Sacerdote, nok’e ke kha ma y ngayo ka ti kha nok’e ni ne nhyoniwi nok’a khwäna ma mµy (noua ngu te ‘yëk’i nok’o ti khwänabate,) tan tshentho ka ga khüt’i, ga ti ‘üni, ga ti kots’ibate no que ma mæti, nok’e tek’e ko pë, ko ga hännabate, matsa ko ga no tsithute, matsa ko tsihi na, ko mihi, no’bµ xo ke hënni, xin ma ‘nëhë ga ti kotsabate nok’a na ntshü (nok’o tek’o ko ts’o nts’opho), kha ga ti hokabate ma mµy, nok’o tek’o ko ts’onnaba yn mµy, ko tset’aba yn mµy, xin ma ‘nëhë xi nga ti hokinmµy, nok’o tek’o pi ts’onnak’a nin mµy. Ets[cetera].

{214} ¶ La segunda es : que eres obligado a creer : q[ue] el que se contiene dentro del Sanctissimo Sacramento, que tomas y recibes delante el altar : es verdadero Dios y Señor : y que es todopoderoso : y que no tiene (co)

                                    D. ij.

{214} ¶ Nocca na yo ngayo, ttze que anque yätti, nocca tze ga ta enmey, da co tzo quegue u bue ambo nocca nSanctissmo Sacramento, nocca ga ti yüpi nopuecca ni hmi altar tha ti nttenmey en dios ocah o na yä, cotti ni ta

{214} ¶ Nok’a na yo{ho} ngayo, tse ke anke yät’i, nok’a tse ga ta ‘ëmmëy, ‘da ko tso quege u bue ambo nok’a nSanctissmo Sacramento, nok’a ga ti yüpi no pøk’a ni hmi altar tha ti nt’ëmmëy en dios okhä o na yä, kåt’i ni ta

 


F. [382_26 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(214 b) comienço ni principio : fin ni termino alguno, y que siempre es : y bive sin fin : y que no puede ser visto en este mundo, y que nadie le puede conocer perfectamente, ni ver su essencia su perfection e integridad : y que creas firmemente que assi como esta alla en el cielo : assi de la misma manera, esta en el Sanctissimo Sacramento : y tambien has de tener entendido, que dentro de la hostia co[n]sagrada (por muy chica y pequeña que sea) esta alli tan entero y perfectamente el cuerpo admirable de n[uest]ro redemptor Jesuchr[ist]o y su preci{o}sissima Sangre su muy limpia y hermosissima anima : y su inefable y maravillosa divinidad del hijo de Dios, el qual tomo n[uest]ra humanidad. Assi mismo has de creer que esta alli Dios padre y Dios [e]Spiri[tu] Sancto, y que verdaderamente esta dentro del

                        Sanctiss[im]o

(214 b) ta cah, hin pi mueti : hin pi ntey, xin ma nehe hin ta gattzi hin ca ta thegue, xe ti thogui ti mbuey, hin na nuh nogua y ximayä mahoy : coh[n]ga teo ta na nnü : ta na pan ma nnü nocco tengu, ttze ne datti, nocca ttze y tzeni nocca ttze ca ga enmey : da angu no ne pi buey no na mbo ma hetzi xim ma[n]gutho ga buey nobuecque Sanctissimo Sacramento : xin ma nehe nocca te bati, nocca ngu te pa tacca ni nmuy da ambo y cah nocca [n]hostia co[n]sagrada (yo xi cah ta cohtza man]ngutho, ti tze tho,) da ca y buey, xin ma nehe da ca xin miti da tti nocca ni maca ngue nocco mi ne pueheteheh Jesu[christo], xin ma nehe ttze xo [n]mati nocca ni maca quih, xin ma nehe ttze xo nttaxi nocca ni maca te : xi ma ngutho nocca tze ma tzühto nocca ni na cah no en dios ym batzi, nocca a ta hani nocca ma ho[n] cahyäyheh. Cah xin mi buey nocq[ue] ndios o ta, xin ma nehe en dios eSp[irit]u Sancto ttze nttenmey

(214 b) ta kha, hin pi mµti : hin pi ntey, xin ma ‘nëhë hin ta gäts’i hin ka ta thege, xe ti thogi ti m’bµy, hin na hnü nogwa y ximayä-mahåy : khonga te’o ta-na n-nü : ta-na pan ma n-nü nok’o tengu, tse ne ‘dat’i, nok’a tse y tseni nok’a tse ka ga ‘ëmmëy : ‘da angü no ne pi ‘bµy no na mbo mahëts’i xim mangütho ga ‘bµy no’bµ k’e Sanctissimo Sacramento : xin ma ‘nëhë nok’a te bäti, nok’a ngü te pa tak’a ni nmµy ‘da ambo y kha nok’a nhostia consagrada (yo xi kha ta khotsa man]ngütho, ti tse tho,) ‘da ka y ‘bµy, xin ma ‘nëhë ‘da ka xin miti ‘da t’i nok’a ni mäkä nge nok’o mi ne phøhøtehµ Jesu[christo], xin ma ‘nëhë tse xo nmäti nok’a ni mäkä khi, xin ma ‘nëhë tse xo nt’axi nok’a ni mäkä te : xi ma ngütho nok’a tse ma tshütå nok’a ni na khä no en dios ym bätsi, nok’a a ta hani nok’a ma hon kha’yäyhµ. Kha xin mi ‘bµy nok’e en dios o ta, xin ma ‘nëhë en dios eSp[irit]u Sancto tse nt’ëmmëy

 


F. [382_27 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(214 c) Sanctissimo Sacramento entera y perfectissimamente, la Sanctisima trinidad, la qual eres obligado grandemente a amar de todo tu coraçon, y de la adorar, y reverenciar con toda tu voluntad y a darte totalmente a ella, y a te ofrecer delante su magestad en Sacrificio y ofrenda, de tal manera que creas firmemente no dubdando en cosa alguna de las que te he dicho y declarado.

(214 c) Ca y buey ambo nocca [n]Sanctissimo Sacramento, y ti dattatho, y ti xe tho nocca nSanctissima Trinidad, nocca tze ne ttecqui, nocca tze anque yëtti, nocca ga te mati, ga te nepa ni cha ga enmey cotti ani muy qui yën ma[n]tzuh ga ti da ma vnni, nobue cca ni hmi, xin ma nehe ttze ca ga pue[n]yehe ani ye ca ga pue[n[yehe ttze ca ga enmey, ttze y ttze ĕ ta ngue na nocca ta ga yomuy, nocca naquetho nocca xo to maá xo to neni, hin ga hambue ca ga yobeni.

(214 c) Ka y ‘bµy ambo nok’a nSanctissimo Sacramento, y ti dat’atho, y ti xe tho nok’a nSanctissima Trinidad, nok’a tse ne t’ëk’i, nok’a tse an ke yët’i, nok’a ga te mäti, ga te nepa ni kha ga ‘ëmmëy kåt’i ani mµy ki ‘yën mantshü ga ti ‘da ma ünni, no’bµ k’a ni hmi, xin ma ‘nëhë tse ka ga pønyehe ani ye ka ga pønyehe tse ka ga ‘ëmmëy, tse y tse ĕ ta nge na nok’a ta ga yomµy, nok’a naketho nok’a xo to mää xo to nøni, hin ga ham’bµ ka ga yobëni.

{215} ¶ La tercera es, que eres obligado a la honrrar y reverenciar grandemente con humildad, agradecimiento, y toda estimacion. Y para que hagas esto como conviene, acuerdate de la meditacion de n[uest]ro padre Sanct Fran[cis]co, de su oracion, con la qual orava : el qual antes que recibiesse el Sanctissimo Sacramento del altar dezia a n[uest]ro Señor Dios,
Quistu domine, et quis ego.
Quiere dezir.

                                    D. iij.

{215} ¶ Nocca na hiu ngayo, da ttze que ne ttecqui nocca ga te con ma[n] huehi, nocca ga ta yën mantzuh, ga ti cah ma mati ttze ca ti da matzuh : cah nocca xecate cah na, ta me beni nocca ne tzo puecca y[n]muy nocca ma taheh o Sanct Francisco, xin ma nehe {margen : Franc[isc]o} nocca ni ne xecambeni, nocca ni necah, cah ambetto noya qui ti yüpi nocca nSancto Sacramento ma na embi nocco mamuheh en dios.
Quis tu domine, et quis ego?
Nan ne ta mä.

{215} ¶ Nok’a na hyü ngayo, ‘da tse ke ne t’ëk’i nok’a ga te kon man hwëhi, nok’a ga ta ‘yën mantshü, ga ti kha ma mäti tse ka ti ‘da matshü : kha nok’a xe ka te kha na, ta me bëni nok’a ne tso pøk’a ynmuy nok’a ma tahµ o Sanct Francisco, xin ma ‘nëhë {margen : Franc[isc]o} nok’a ni ne xøgambëni, nok’a ni nekhä, kha ambet’o noya ki ti yüpi nok’a nSancto Sacramento ma na ‘ëmbi nok’o ma hmühµ en dios.
Quis tu domine, et quis ego?
Nan ne ta mä.

 


F. [382_27 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(215 b) Señor mio quien eres tu : y quien soy yo? Y de la misma manera orava Sanct {Aug} Augustin : quando hablava con nuestro Señor Dios diziendo, Señor quien soy yo miserable  : para que me atreva a recebiros : en el Sanctissimo Sacramento. Por tanto : amado hijo, quando quieres de recebir la Sancta Comunion : humillate mucho y abajate hasta el suelo : y di. {Mat. 8}
Domine non sum dignus ut in tres suyo tec tum neam sea tantum die verbo, et sanavirtur anima mea.
Quiere dezir. Señor mio, yo no soy digno, ni merezco que vos entrey en la mi morada, mas dezid Vuestra Sancta palabra y luego mi anima sera sana y Salva.

                                    (tu cora)

(215 b) O ma muhehquigue, tecca gue, cah tecago? Xin magutho nocca ma na nma nocco Sanct Augustin, nobue me me tzopoho nocco ma muhhehen dios nocca ma na nma : O ma muhcquique cah te gago, nocca ga ta yüpicqui nocca na quetho nocca [n]Sanctissimo Sacramento? Que na quenna, ma maca batzi cqui, nobue ga te yüpi nocca nSancta Comunion, tze ta me co [n]ma nhuehi, que co ama hoy, qui yëna.
Domine non sum dignus, ut intres subtectum meum : Sedtantum die verbo, et sanabitur anima mea.
Na [n]ne to ma. O ma muhcquigue; hin ga te ndapi hin ga te yatti nocca ca te quetti ambo ma nmuy, ta ni na hia tho nocca te me ma : da quey tan tzehni te yäni que te puehe nocca ma anima.

(215 b) O ma hmühekige, tek’a ge, kha tekagå? Xin magutho nok’a ma na nmä nok’o Sanct Augustin, no’bµ me me tsopho nok’o ma hmühµ en dios nok’a ma na nmä : O ma muhk’i-ke kha te gagå, nok’a ga ta yüpik’i nok’a na ketho nok’a nSanctissimo Sacramento? Ke na kenna, ma mäkä bätsi k’i, no’bµ ga te yüpi nok’a nSancta Comunion, tse ta me ko nma nhwëhi, ke ko ama håy, ki ‘yëna.
{Mat. 8} Domine non sum dignus, ut intres subtectum meum : Sedtantum die verbo, et sanabitur anima mea.
Na n-ne to mä. O ma hmük’ige; hin ga te ndapi hin ga te yat’i nok’a ka te kµt’i ambo ma nmµy, ta ni na hyä tho nok’a te me mä : ‘da kµy tan tshøni te yäni ke te pøhø nok’a ma anima.

 


F. [382_28 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(215 c) tu coraçon acerca del amor de tu Dios y Señor. E parte provocar e incitar a este amor de nuestro señor, conviene que traygas a la memoria tres cosas. La primera, el averte hecho n[uest]ro Señor Dios a su ymagen y semejança : (en quanto el alma). La segunda es, el estar y morar siempre contigo, para te favorecer, ayudar y consolar. Y la tercera es, el considerar los grandes inmumerables beneficios, dones, gracias, y misericordias, que su magestad con su gran libertad ha hecho, y comunicado : ets[etera].

ani nmuy nocca naguetho ani ne nmati nocco nicah o ni na yä en dios. Cah nocca ttze te tĕn puecca ni muy nocca na quegue ani ne [n]mati nocca ma muheh : ti hioni te hiu ngayo qui mbeni. Nocca nada ngayo, que guegue nocca e puetacque, po ti hiantacqui, nocco co que tzehe nocco ma muheh en dios (que naguetho nocca ni anima) Nocca na yo [n]gayo, que gueg[ue] xey thogui e bue ani nyäni, nocca xe ta ga [n]moxacqui, ta hiutacca ni nmuy. Cah nocca na hiu ngayo, que guegue nocque ttze n cah ma y ngayo, nocque ni na thete, ani ne huecate, nocca e huegacqui, nocca o te dacqui. Ets[etera].

(215 c) ani nmµy nok’a nagetho ani ne nmäti nok’o nikhä o ni na yä en dios. Kha nok’a tse te tø npøk’a ni mµy nok’a na kege ani ne nmäti nok’a ma hmühµ : ti hyoni te hyü ngayo ki mbëni. Nok’a na’da ngayo, ke gege nok’a e pøtak’e, po ti hyantak’i, nok’o ko ke tsæhæ nok’o ma hmühµ en dios (ke nagetho nok’a ni anima) Nok’a na yo ngayo, ke gege xey thogi e ‘bµ ani nyäni, nok’a xe ta ga nmåxak’i, ta hyütak’a ni nmµy. Kha nok’a na hyü ngayo, ke gege nok’e tse n khama y ngayo, nok’e ni na thete, ani ne hwëkate, nok’a e hwëgak’i, nok’a o te ‘dak’i. Ets[etera].

{217} ¶ La quinta es, que eres obligado a traera la memoria, y acordarte de la muerte, y passion de n[uest]ro Señor Jesuchristo, por que a este fin hizo e instituyo el este altissimo Sacramento, el Jueves Sancto, para memoria de su muerte, y assi di[j]o el mismo Señor.

                                    D. iiij.

{217} ¶ Nocca an quetta ngayo, ttze ne ttecqui, nocca tze ga te beni, nocca ni maca tu, ane ma que tzo [n]ma ĕ nocco ma muheh Jesu[christo], da co tze que tzehe nocca q[ue] nocca q[ue] na guegue nocca pi cah nocco ma muheh Jesu[christo], no na [n]Sacrame[n]to, nobue ma [n]Jueves S[anct]o nocca te pehni nocca ni ma

{217} ¶ Nok’a an kµt’a ngayo, tse ne t’ëk’i, nok’a tse ga te bëni, nok’a ni mäkä tü, ane ma ke tså nma ‘µ nok’o ma hmühµ Jesu[christo], ‘da ko tse ke tsæhæ nok’a ke nok’a ke nagege nok’a pi kha nok’o ma hmühµ Jesu[christo], no na nSacramento, no’bµ ma nJueves S[anct]o nok’a te phëni nok’a ni mä

 


F. [382_28 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(217 b) {margen : Luc. 22} Hoc facite in meam commemorationem.
Luego quiere dezir, Hazed esto, para que os acordeys de mi, y del amor que os tengo, muriendo por vosotros, y para que tambien vosotros me ameys, Ets[etera].

N. t. Hoc facite in meam commemorationem {margen : Luc. 22} Ta me cah na, nocca xe ga te thambenigaheh nogago, xin ma nehe an te mate, nocca co naqueccathoheh ga ta tu, xin ma nehe queccathoccaheh ga ti macaheh. Ets[etera]

(217 b) N. t. Hoc facite in meam commemorationem {Luc. 22}
Ta me kha na, nok’a xe ga te thämbënigahµ nogagå, xin ma ‘nëhë an te mäte, nok’a ko nakek’athohµ ga ta tü, xin ma ‘nëhë kek’athok’ahµ ga ti mäkåhµ. Ets[etera]

{218} ¶ La sexta es, q[ue] es muy justo, seas agradescido, y haga gracias al señor (despues que ovieres recebido el Sanctissimo Sacramento) por que aunque todos tengamos obligacion de ser siempre agradescidos, por todos los beneficios recebidos : empero tenemos mayor obligacion de hazer gracias, y de ser agradecidos despues de aver recebido, el cuerpo de nuestro Señor Jesuchristo, por quanto despues de lo aver recebido, esta dentro de nuestra anima, assi como lo esta en la custodia, y en el sagrario de n[uest]ro Señor Dios. La

                                    (qual)

{218} ¶ Nocca no dato ngayo, ttze ti hioncqui tze ca ti co ama hoy, xin ma nehe ga ti cah (nobue xo co yüpi nocca nSanctisso Sacramento) yo xi tan nguti cah nocca ne ttecaheh, nogaheh cottigaheh nocca xe ti thoguiga nu ma[n]tzuhheh, que na guegue nocque cahma y ngayo nocq[ue] o te huegagaheh : da tze que ne ttecaheh nocca ga ta cahheh, xin ma nehe ga nu ma[n]tzuhheh, nobue xo to yüpaheh nocca ni maca [n]gue nocco ma muheh e Jesu[christo], que ma g[ue]gue nobue to ma yüpaheh da thati ambo y buey nocca ma animaheh, angu ga buey, no puecque ambo nocca ncustodia an sagrario.

{218} ¶ Nok’a no ‘dato ngayo, ts’e ti hyonk’i tse ka ti ko ama håy, xin ma ‘nëhë ga ti kha (no’bµ xo ko yüpi nok’a nSanctisso Sacramento) yo xi tanngu ti kha nok’a ne t’ëkahµ, nogahµ kåt’igahµ nok’a xe ti thogi ga nümantshühµ, ke nagege nok’e khama y ngayo nok’e o te hwëgagahµ : ‘da tse ke ne t’ëkahµ nok’a ga ta khahµ, xin ma ‘nëhë ga nü mantshühµ, no’bµ xo to yüpahµ nok’a ni mäkä ngø nok’o ma hmühµ e Jesu[christo], ke ma gege no’bµ to ma yüpahµ ‘da thati ambo y ‘bµy nok’a ma animahµ, angu ga ‘bµy, no pøk’e ambo nok’a ncustodia an sagrario.

 


F. [382_29 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(218 b) qual anima excede al sancta Sanctorum en preciosidad : por quanto mora en ella el señor, y honran y reverencian soberaname[n]te los angeles alli al redemptor del mundo, assi como le reverencian, quando esta dentro del sagrario y custodia. Y por lo tanto, te es muy necessario, reverenciarle, alabarle, bendezirle : y amarle muy mucho, y quando te ovieres rescebido, no te ocupes luego en negocios necessarios a tu cuerpo : mas q[ue] entiendas solamente en hazer gracias, y en ser muy grato a n[uest]ro Señor : (por espacio de media hora, o de una) Y toma eje[m]plo de tu redemptor y salvador Jesu[christo], del qual esta escripto en el Sancto Eva[n]gelio, que despues que instituyo el Sanctissimo Sacramento, y despues de aver comulgado a sus discipulos, hizo gracias, y oro a su precioso y amado padre Dios. por

                                    (tan)

(218 b) nocco ma muheh en dios, nocca na nhuitzi Sancta Sanctorum nocca na nmati nocca ma animaheh da ca tze y buey nopuecque ambo ma muyheh, ttze na ne[n]ma[n]tzuh nocque angeles noqua ximayä mahoy o ti puete, nocca ngu ca yën ma ntzuh nobue ca y buey nopuecque ambo a[n] Sagrario nocca [n]custodia.Que na guegue, tze ti hioncqui nocqui, qui yënma[n]tzuh, qui nnen manho, xin ma nehe ttze ga ti mati. Cah nobue xo que yüpi, hin ga xo yĕ ga ti cah maha ta xoye qui pepih, nocque ti hioni noua ni hon cahyäy,qui hiäya tho nocca ne cah ne xecambeni, xin ma nehe ga numa[n]tzuheh (nocca cotti te quati media hora, cah anda hora) Cah ta y nyäni hia ga na {Mat. 2} theti nocco mi ne pueteheh o Juesu[christo] o naguetho ca y ttopoh nocca nSancto Evang[eli]o nobue me cah nocca [n]Sanctissimo Sacr[ament]o cah nocca pi unni nocque ni ma mäti, cah ma nbephatho pi ne[n]

(218 b) nok’o ma hmühµ en dios, nok’a na nhwïtsi Sancta Sanctorum nok’a na nmäti nok’a ma animahµ ‘da ka tse y ‘bµy no pøk’e ambo ma muyhµ, tse na nønmantshü nok’e angeles nokwa ximayä-mahåy o ti pøte, nok’a ngu ka yënmantshü no’bµ ka y ‘bµy no pøk’e ambo an Sagrario nok’a nCustodia.Ke nagege, ts’e ti hyonk’i nok’i, ki yënmantshü, ki n-nen manho, xin ma nehe tse ga ti mati. Kha no’bµ xo ke yüpi, hin ga xo yĕ ga ti kha mähä ta xoye ki pepih, nok’e ti hyoni noua ni hon khä’yäy,ki hiäya tho nok’a ne kha ne xekambeni, xin ma nehe ga numantshüµ (nok’a kåt’i te kati media hora, kha anda hora) Kha ta y nyäni hia ga na {Mat. 2} theti nok’o mi ne puetehµ o Juesu[christo] o nagetho ka y t’opoh nok’a nSancto Evang[eli]o no’bµ me kha nok’a nSanctissimo Sacr[ament]o kha nok’a pi unni nok’e ni ma mäti, kha ma nbephatho pi nen

 


F. [382_29 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(218 c) tanto (amado hijo) es fuerçate mucho a ser muy agradecido, y dar gracias, por el beneficio a ti comunicado, por que no seas notado de ingratitud, ni te afrentes y apoques faltando, ante el acatamiento de tu Dios y Señor, y delante de todos, sus Sanctos, cobra fuerças y animo, para lo alabar con hymnos y cantos para le hazer gracias : dar grandes bozes, provoca e yncita quanto pudieres a tu anima, a las alabanças y loores de tu piadoso y misericordioso bien hechor. Y habla a tu anima diziendo assi. Anima mia alaba y bendize a tu Señor dios : y esfuerçate fuertemente, a le bendezir y ensalçar, y alabar el su Sanctissimo nombre. Anima mia, alaba muy mucho al Señor Dios y no te quieras olvidar de todas las obras de amor

(218 c) bi xecambeni ttze pi cotzambeni nocca ni maca ta en dios, que na guenna (ma maca batzi cqui) cotti xee cah, nocca xecate nenmantzuh nocca naquegue noua anque [n]huequi, nocca hin te coh nacqui nocca no ne puehmamuy nocca hin ga te poncca ma q[ue]te, hin ga ti pue[n] ga [n]tteni no pue cca ni hmi nocco nicah oo ni na yä xin ma nehe ani hmi nocque ni Sancto, ttze que tzaqui tze que ne ntzi, nocca ga te thupama[n]ho nocca ttze ga te xecambeni, ttze ta me matti, que te nyabi, nocca ni anima nocca naquetho nocca ni na nehmanho nocco o ni huecate, ani ga no ma huehite, que yëmbi. Nocqui ma animacqui ta me nenmanho nocco ni na yä en dios, cah ta cotti ta me cah nocca ga te nenmanho nocca ti dattimaho nocca ni thu nocqui ma animacqui, ttze ta me nenma[n]ho nocco na yä en dios : cah me ga ti pumbeni, nocque cahma

(218 c) bi xøkambëni tse pi kotsambëni nok’a ni mäkä ta en dios, ke na genna (ma mäkä bätsi k’i) kåt’i xee kha, nok’a xekate nenmantshü nok’a nakege noua anke nhueki, nok’a hin te kho nak’i nok’a no ne puehmamuy nok’a hin ga te poncka ma q[ue]te, hin ga ti puen ga nt’eni no pue cka ni hmi nok’o nïkhä oo ni na yä xin ma nehe ani hmi nok’e ni Sancto, tse ke tsaki tse ke ne ntsi, nok’a ga te thupamanho nok’a tse ga te xekambeni, tse ta me mat’i, ke te nyabi, nok’a ni anima nok’a naketho nok’a ni na nehmanho nok’o o ni huekate, ani ga no ma huehite, ke yëmbi. Nok’i ma animak’i ta me nenmanho nok’o ni na yä en dios, kha ta kåt’i ta me kha nok’a ga te nenmanho nok’a ti dat’imaho nok’a ni thu nok’i ma animak’i, tse ta me nenmanho nok’o na yä en dios : kha me ga ti pumbeni, nok’e khama

 


F. [382_30 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(218 d) y de misericordia que contigo ha usado, y de los dones que te ha dado : venid aca mis pensamientos, memoria y voluntad, y no os derrameys en otros negocios, mas ayuntaos en uno y venidme a ayudar, a emplearme solame[n]te, y perseverar de continuo en el hazimiento de gracias, y en las alabanças de mi Dios y Señor.

Vide alias, intracta tu conmunionis sanctissimi Sacramenti.

(218 d) ngayo  nocque ani ne huecate ani ne nmate nucque ani na thete nocca e mocqui, o te dacqui, puehe no qui mi na pehnicqui hin ga xo pue ga ga yoheh, que muh na thoheh, ta me poxagaheh nocca ga ta hanyatho, ga ta da ma nu, ga ta da ma tzuh, nocca ani ne xecambeni nocco mi cah, o mi na yä en Dios.

Vide alias, intracta tu conmunionis sanctissimi Sacramenti.

(218 d) ngayo  nok’e ani ne huekate ani ne nmate nuk’e ani na thete nok’a e mok’i, o te dak’i, puehe no ki mi na pehnik’i hin ga xo pue ga ga yohµ, ke muh na thohµ, ta me poxagahµ nok’a ga ta hanyatho, ga ta ‘da ma nu, ga ta ‘da ma tshü, nok’a ani ne xekambeni nok’o mi kha, o mi na yä en Dios.

Vide alias, intracta tu conmunionis sanctissimi Sacramenti.

 

Aparejo para los que se quieren casar.

 

¶ Aqui se tracta de como han de ser preguntados de algunas cosas, los que se quieren casar por tu Sancta Yglesia.

¶ Ca y ti ne[n]qua nocca ha ta ga ttonni nocca na cah na [n]ne ti nthati nocco tecco ta yë a ni hmi a Sancta Yglesia.

¶ Ka y ti nenqwa nok’a ha ta ga t’onni nok’a na kha na n-ne ti nthati nok’o tecco ta yë a ni hmi a Sancta Yglesia.

{219} ¶ Algunos de los que se quieren casar, no son tan entendidos, como conviene, ni saben todas aquellas cosas q[ue] inpiden

{219} ¶ Nocco na cah na nne ti thati, nocco mo da hin ga tze ma ha y hia, nocca nga t hioni : hin na pati nocque cah ma (yn)

{219} ¶ Nok’o na kha na n-ne ti thati, nok’o mo ‘da hin ga tse ma ha y hia, nok’a nga t hyoni : hin na pati nok’e kha ma (yn)

 


F. [382_30 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(219 b) y hazen que sea de ningun valor el matrimonio : ni saben tampoco la ordencacion y ma[n]damie[n]to de la Sancta madre yglesia, acerca de como se ha de celebrar y recebir, el matrimonio, para que sea valido. Y por tanto, los que tienen cargo de preguntar, y escrevir a los que se quieren casar, le es muy necessario, que los examinen bien, y les pregunten cosas a aquellos que quisieren recebir el Sacramento del matrimonio, para que no lo deshonran.

(219 b) yngayo nocca na ta tzoqui a na cah a ne nthati, xi hin na pati nocca ni ma ttete nocco ma maca [n]meheh o Sancta Yglesia nocca na ete que naguetho nocca na nne ti yüpi nocca ne nthati, matrimonio, nocca hin ta ta tzoqui. Quena quenna, nocco tecco y penmatu nocca na cah na nthati, nocco tecco na onnate, cah yote, ttze ti hioni, nocca tze te hionnaba y xi, tze ta tze ta banate, ta yonna na te, nocquen cahma yngayo nocque te ttonni, nocco na nne ti yüpi nocca [n]Sacramento to matrimonio, nocca hin te puega [n]tteni.

(219 b) yngayo nok’a na ta ts’oki a na kha a ne nthati, xi hin na pati nok’a ni ma t’ëte nok’o ma mäkä nmehµ o Sancta Yglesia nok’a na ete ke nagetho nok’a na n-ne ti yüpi nok’a ne nthati, matrimonio, nok’a hin ta ta ts’oki. Kena kenna, nok’o tecco y penmatu nok’a na kha na nthati, nok’o tecco na onnate, kha yote, ts’e ti hyoni, nok’a tse te hyonnaba y xi, tse ta tse ta banate, ta yonna na te, nok’en khama yngayo nok’e te t’onni, nok’o na n-ne ti yüpi nok’a nSacramento to matrimonio, nok’a hin te pøga nt’ëni.

{220} ¶ La primera cosa q[ue] les han de preguntar es, acerca del baptismo (conviene a saber) si son baptizados con el agua de Dios, y si han recebido el baptismo : (por qua[n]to ninguno puede casar[se] por la yglesia sin que primero aya sido baptizado)

{220} ¶ Nocca na da ngayo, ta ttonni, nocca quena guetho nocca na tzihtabate va xo tzihtzaga ntehe ni yä nocca ni dehe nocque ndios, ya pi yüpi nocca nbaptismo : (que na guegue hin ga xeta ga ntzo na cah ti thati nobue hingui xitza ndehe ni yä)

{220} ¶ Nok’a na ‘da ngayo, ta t’onni, nok’a ke nagetho nok’a na tsihtabate va xo tsihtsaga ntehe ni yä nok’a ni dehe nok’e en Dios, ya pi yüpi nok’a nbaptismo : (ke nagege hin ga xeta ga ntso na kha ti thati no’bµ hingi xitsa ndehe ni yä)

 

 


F. [382_31 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{221} ¶ La segunda es, que les pregunten, de donde son : porque si vinieron de otras partes, t no son vezinos y moradores desta ciudad o villa, ay necessidad que se de noticia desto al ministro, para que luego escriva a los otros ministros y sacerdotes de las ciudades o pueblos para que all los examinen, si por ventura tienen algun impedimiento : y para q[ue] alla se hagan sus bañas en los Domingos y fiestas de guardar (antes que se casen) assi como lo manda la Sancta Yglesia.

{221} ¶ Nocca na yo ngayo, ta ttonni, nopuecque habue y ngu, quenaguetho nobue ta xo pue to pi nettzi,nobue hin ta ni ngu gua, nobue ti tucca[n] dehe nttehegua, ti hioni ta tzipih nocca nga mocah nocca ntta ntzêhtho to nttopoh nocca te yete nocque ga mocah, nobuecque ni te heni ttehe pi buey, pi pohti nocca ga to be thonnaba y xi, nocca matza xoye na ta tzoqui, xin ma nehe ga to pettuti te po ti momi, nobue ndomingo, matza e negotho, (nobue hin qui ti pihtzaba ni ye,) nocca ngu ani na ttete nocco Sancta Yglesia.

{221} ¶ Nok’a na yo ngayo, ta t’ånni, nopµk’e ha’bµ y ngu, ke nagetho no’bµ ta xo pµ to pi nets’i, no’bµ hin ta ni ngu gwa, no’bµ ti tuk’an dehe nt’øhøgwa, ti hioni ta tsiphi nok’a nga måkhä nok’a nt’a ntshøntho to nt’opho nok’a te ‘yøte nok’e ga måkhä, no’bµk’e ni dehe ni t’øhø pi ‘bµy, pi phati nok’a ga to be thonnaba y xi, nok’a matsa xoye na ta ts’oki, xin ma ‘nëhë ga to pet’uti te po ti momi, no’bµ ndomingo, matsa e ngo tho, (no’bµ hin ki ti phitsaba ni ‘yæ,) nok’a ngu ani na t’ëte nok’o Sancta Yglesia.

{222} ¶ La tercera es, que sean preguntados de la edad que han y tienen los q[ue] se quiere[n] casar (conviene a saber) que años tiene : porqe el varon para poder contraer matrimonio consu muger, conviene que tenga catorze años de edadm y la muger doce (segun derecho)

{222} ¶ Nocca na hiu ngayo, ttze, que te ttonni, nocca ha[n]gu na yabue xo me mi nocco xo na nne tin thati, nocque xo nan cahma y quehya : que na gueg[ue] nocca no nyohe, nocca to te pihtzaba ni ye, nocca ta ni tanxu ti hioni an detta ma coho q[ue]hya : cah nocca no ta[n]xu e detta ma yoho quehya.

{222} ¶ Nok’a na hyü ngayo, tse, que te t’ånni, nok’a hangu na ya’bµ xo me mi nok’o xo na n-ne ti nthäti, nok’e xo nan kha’ma y kheya : que nagege  nok’a no n’yohµ, nok’a to te phitsaba ni ‘yæ, nok’a ta ni tänxü ti hyoni an ‘dæt’a ma koho kheya : kha nok’a no tanxü e ‘dæt’a ma yoho kheya.

 


F. [382_31 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{223} ¶ La cuarta es, que sean preguntados, acerca del parentesco : si son, por ventura, entre si deudos, o parientes examinandolos bien acerca del parentesco que se han porque nadie se case con su hermana en primero o segundo grado, ni con su hermano en los mesmos grados, ni con su cuñada, ni con su tio, o tia, ni con su compadre, o comadre, que tuvo a su hijo en el baptismo, o en la confirmacion : de manera que manifiesten y declaren qualquiera impedimiento que tuvieren.

{223} ¶ Nocca na nque ngayo, ta ttonni, matza y ti pâti, mata ha que na tzohmi, matza da ga mmipivi, cah matza ni ya cahyäy ttze ta thonnaba y xi nocca naguetho nocca xa cahyäy, nocca hin te tzo te nthatavi nocca na da ngayo, matza na yo ngayo ni ncuh, cah matza ni y ta, matza ani na mepo, matza ni vee, matza ni tzitzi, cah matza ani compadre, matza ani comadre, matza pi te tzaba bi batzi, cah matza mi ni ta maha, nobue me yüpi nocca confirmacion : matza ma manda ngayo nocca na ta tzoqui, cotti ti ne ca maha.

{223} ¶ Nok’a na nke ngayo, ta t’ånni, matsa y ti päti, mata ha que na tsho’mi, matsa ‘da ga m-mipiwi, kha matsa ni ya khäyäy tse ta thonnaba y xi nok’a nagetho nok’a xa khäyäy, nok’a hin te tso te nthäta-wi nok’a na ‘da ngayo, matsa na yo ngayo ni nkhü, kha matsa ni y ta, matsa ani na ‘mæpo, matsa ni wee, mats’a ni tsitsi, kha matsa ani compadre, matsa ani comadre, matsa pi te tsababi bätsi, kha matsa mi ni ta mähä, no’bµ me yüpi nok’a confirmacion : matsa ma man’da ngayo nok’a na ta ts’oki, kåt’i ti ne ka mähä.

{224} ¶ La quinta es, que sean preguntados, si por ventura alguno dellos, dio primero a otra persona palabras de casamiento (antes que las diesse a la que retoma por muger,) y si descubrieren algun inpedimie[n]to, no lo han de averiguar.

{224} ¶ Nocca na quetta ngayo, ta ttonni, matza cohmo da ccaheh, ani betto pi nenni pi xipih nocca cähahia (noya hin qui ti ntzopoh noya xo qui ti nthataya,) cah noccaheh nobue ta xoyĕ ga ti ne caheh, hin ga co ta guegue ta ye te nocco

{224} ¶ Nok’a na kµt’a ngayo, ta t’ånni, matsa kho mo’dak’ahµ, ani ‘bat’o pi nønni pi xiphi nok’a khähyä (noya hin ki ti ntsopho noya xo ki ti nthätaya,) kha nok’ahµ no’bµ ta xoyø ga ti ne khahµ, hin ga ko ta gege ta ‘yøte nok’o

 


F. [382_32 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(224 b) el escrivano, ni los que les examinan, mas dezir les han, que callen. Ni tampoco les preguntaran, sin han ya consumido el matrimonio : porque esto han declarar despues al sacerdote : por quanto este es propio y particular officio suyo (conviene a saber) de oyr sus peccados, o impedimientos.

(224 b) ta mbetto ta pati nocca yote, xin ma nehe nocco yonnate, to ti hecabatho maha. Cah xi nin ti no[n]ni matza pi tzahnavi, matza pi tettavi : da co ta he[n]tho nocco ga mocah o sacerdote ta ni hmi nopuecque ga ti nequibi : que na guegue da tin da nocco ga mocah o sacerdote tze ti datta tzehe ni bepih, nocca te yete nocq[ue] ni tzoqui.

(224 b) ta mbet’o ta päti nok’a ‘yote, xin ma ‘nëhë nok’o ‘yonnate, to ti hækabatho mähä. Kha xi nin ti nønni matsa pi tshanaw, matsa pi tet’awi ‘da k ta hentho nok’o ga måkhä o sacerdote ta ni hmi nopµ’e ga ti nekbi : k nagege ‘da tin ‘da nok’o ga måkhä o sacerdote ts’e ti ‘dat’a tsæhæ ni ‘bæphi, nok’a te ‘yøte nok’e ni ts’oki.

{225} ¶ La sexta es, que pregu[n]ten, si por ve[n]tura son esclavos, (los q[ue] se quiere[n] casar) o si son libres : por que ay necessidad de saberse, antes el ministro los case por la yglesia : porque conviene que el varon sepa muy bien la calidad de la persona, con quien se casa, si es esclava, o biuda : o si por ventura tiene hijos, o si es virgen y donzella : o de mucha edad y vieja. ets[etera].

{225} ¶ Nocca na dato ngayo, que te ttonni, va e ga mehni (nocque na nne ti nthati) matza hin na da, que naguegue ti hioni nocca tze te pahti noya hin ga na cah no ti pihtzaba ni ye nocco ga mocah da ti hioni ttze ta pati, nocca [n]no nyohe to ngu nocca xo ga ta e nthatavi, va noga mehni,va pi tu ni ta nme, va y buey nocq[ue] ni batzi, va [n]mute, va xo ga ntatzu. Ets[etera].

{225} ¶ Nok’a na ‘dato ngayo, ke te t’ånni, va e ga mæhni (nok’e na n-ne ti nthäti) matsa hin na da, ke nagege ti hyoni nok’a tse te phäti noya hin ga na kha no ti phitsaba ni ‘yæ nok’o ga måkhä ‘da ti hyoni tse ta päti, nok’a n-no n’yohµ to ngu nok’a xo ga ta e nthätawi, wa noga mæhni, wa pi tü ni tänme, wa y ‘bµy nok’e ni bätsi, wa nmüte, wa xo ga ntätsü. Ets[etera].

{226} ¶ La septima es, preguntarles si de toda su volu[n]tad, y no forçados, se quieren

{226} ¶ Nocca na yoto ngayo, tze ttonni, va ni nmuy na te nocca ga te nthati

{226} ¶ Nok’a na yoto ngayo, tse t’ånni, wa ni nmµy na te nok’a ga te nthäti

 


F. [382_32 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(226 b) casar, y si de su propio motivo : o por ventura compelidos e inportunados de otros : por que el matrimonio instituydo por nuestro señor quiere el, que sea voluntario, y no forçoso, ni hecho contra la voluntad de los que se casan, ni que haga por temor.

(226 b) va tze ni no hnenate, matza co menmatutho, nocca ga te thacabi : que naguegue nocca na cah nenthati, angu na nee nocca ma muheh, tze ta ma muennate nocca ta ta cah, tze hin tan me nma tute, cah no ma matza to ma pi ti thona nocca to then thati.

(226 b) wa tse ni no hnønate, matsa ko menmatütho, nok’a ga te thakabi : ke nagege nok’a na kha nenthati, angu na nee nok’a ma hmühµ, tse ta ma mønnate nok’a ta ta kha, tse hin tan menmatüte, kha no ma matsa to ma piti tho na nok’a to the nthäti.

{227} ¶ La octava es, que sea pregu[n]tados los deudos y parientes si saben, que los q[ue] se quieren casar, tiene[n] algu[n] impedimiento por q[ue] tienen gra[n]dissima obligacion de no lo esconder : porque no reciba detrimento su matrimonio. Y aseles de dar a entender, q[ue] seran gravame[n]te castigado los tales parientes y deudos, y los mismos que se quieren casar, si pareciere despues, a ver escondido el impedimento que tenian.

{227} ¶ Nocca na hiato ngayo, ta ttonni nocque ni meni, matza xoye y pataba y xi, nocque xo na nne ti nthati, matza xoye na ta tzoqui da que ttze ne tteti nocca hin ga xoye ta yägui, nocca hin ta ta tzoqui nocca nethati. Xin ma nehe ta ttembi, ttze to ti tzoccaheh no ĕ noccaheh que ma menbatziheh, xin ma nehe nocco na nne ti nthati, nobue to ma nbepahtho ti nequi, nocca pi yätho nocca mi ti tzo ca the maha.

{227} ¶ Nok’a na hyäto ngayo, ta t’ånni nok’e ni meni, matsa xoye y pätaba y xi, nok’e xo na n-ne ti nthäti, matsa xoye na ta ts’oki ‘da ke tse ne t’ëti nok’a hin ga xoye ta ‘yägi, nok’a hin ta ta ts’oki nok’a nethäti. Xin ma ‘nëhë ta t’ëmbi, tse to ti ts’ok’ahµ no µ nok’ahµ ke ma menbätsihµ, xin ma ‘nëhë nok’o na n-ne ti nthäti, no’bµ to ma n’bæphatho ti nëgi, nok’a pi ‘yätho nok’a mi ti ts’oka the mähä.

{228} ¶ La novena es, q[ue] quando ellos ovieren dicho, q[ue] quieren recebir el sancto

                        (Sacramento)

{228} ¶ Nocca na queto ngayo, nobue me maâ, nocca te ngu nocca te yüpi no

{228} ¶ Nok’a na kµto ngayo, no’bµ me mä, nok’a te ngu nok’a te yüpi no

 


F. [382_33 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(228 b) sacramento del matrimonio, se escrivan luego sus nombres de los que se quieren casar, y de sus testigos, en la matricula, y alli señalaran el dia que se escrivieron : ni mas ni menos el mes y año y el pueblo de donde son naturales.

(228 b) (no)cca nSancto Sacramento matrimonio, ti hioni que xa ta thuxa cca ma hemi ta ttopoh, nocco na nne ti nthati, xin ma nehe nocque ni testigo : cah nopuecque ta ttopoh ta mepi ya nocca nego nobue me ttopoh, xin ma nehe nocca [n]tzana, cah an quehya, xin ma nehehapue y ngu.

(228 b) nok’a nSancto Sacramento matrimonio, ti hyoni ke xa ta thuxa k’a ma hæ’mi ta t’opoh, nok’o na n-ne ti nthäti, xin ma ‘nëhë nok’e ni testigo : kha nopµk’e ta t’opho ta mæpi ya nok’a nego no’bµ me t’opho, xin ma ‘nëhë nok’a nzana, kha an kheya, xin ma ‘nëhë hapµ y ngü.

{229} ¶ La decima es, que les manden que no se junten carnalmente hasta que les aya tomado las manos el sacerdote.

{229} ¶ Nocca na detta ngayo, ttze que te tteti, nocca hin te tzahna maha, nocca ta ncahma y pa maha nobue ta e pihtzaba ni ye no o sacerdote.

{229} ¶ Nok’a na ‘dæt’a ngayo, tse ke te t’ëti, nok’a hin te tshana mähä, nok’a ta nkhama y pa mähä no’bµ ta e phitsaba ni ‘yæ no o sacerdote.

{230} ¶ La onzena es, que entres Domingos o fiestas de guardar hagan sus bañas, y manifestaciones, declarando al pueblo : que de su voluntad y no compelidos, se quieren casar, no[n]brandolos a ellos y a los pueblos o barrios de donde son naturales, diziendo. Oyd aca, los que presentes estays : aveys de saber, que Pedro e Isabel, se quieren casar por la yglesia : por tanto si alguno sabe alguna cosa, por donde no se pueda[n]

                                                E. j.

{230} ¶ Nocca na detta mada ngayo, te hiu domingo, matza e hiu nocque nego ta ttu a mihte, a mihte nobuecque to ti momi : xin ma nehe to ti ĕtate, nocca na nmunate nocca te nthati : cah ga ta ne [n]habi nocca ni thu, xin ma nehe nopuecque ni nihni nocque xo ga ta e[n]thati, ta ttembi. Ta ne yetheh noccaheh qui buepueh gua : no ve Pedro xin ma nehe no ve Isabel, ana cah na [n]ne ti nthati : quenaguegue matza xoye qui patabaheh

{230} ¶ Nok’a na ‘dæt’a ma ‘da ngayo, te hyü domingo, matsa e hyü nok’e nego ta t’ü a hmite, a hmite no’bµk’e to ti ‘må’mi : xin ma ‘nëhë to ti ‘µtate, nok’a na nmünate nok’a te nthäti : kha ga ta ne nhabi nok’a ni thü, xin ma ‘nëhë nopµk’e ni hnini nok’e xo ga ta e nthäti, ta t’ëmbi. Ta ne ‘yøthµ nok’ahµ ki ‘bµphµ gwa : no we Pedro xin ma ‘nëhë no we Isabel, ana kha na n-ne ti nthäti : kenagege matsa xoye ki pätabahµ

                                               

 


F. [382_33 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(230 b) casar, agora sea impedime[n]to de consanguinidad, afinidad, o compradrazgo, vengalo a dezir y manifestar delante el sacerdote, por qye no aya defecto en el sacramento del matrimonio.

(230 b) nocca hin ga ta ga ntzo ti nthati matza a ne meni, ani na mepo, ani ma ncuh, cah ni compradre nocca na ta tzoqui : mahmue nogua ani hmi ga mocah o Sacerdote, nocca hin ta ta tzoqui nocca ne nthati.

(230 b) nok’a hin ga ta ga nzå ti nthäti matsa a ne mëni, ani na mæpo, ani ma nkhü, kha ni compradre nok’a na ta ts’oki : mähmµ nogwa ani hmi ga måkhä o Sacerdote, nok’a hin ta ta ts’oki nok’a ne nthäti.

{231} ¶ La dozena es, que les sean mandado, confessarse primero que se casen, y les tomen las manos delante la sancta yglesia, y ante el sacerdote, para q[ue] purifiquen sus animas. Y si no se pudieren confessar delante el ministro de la yglesia, dezirseles ha, que de todo su coraçon tengan arrepentimiento de sus peccados delante nuestro Señor Dios, y que hagan y pongan por obra todas aquellas cosas, que avian de hazer, si se confessaran delante del Sacerdote, y

                                    (que p[ro])

{231} ¶ Nocca na detta ma yoho [n]gayo, que te tteti, nocca ta mbetto ti qua[n]hni nmuy, noya hin qui ti pihtzaba nye nobue cca ni hmi Sancta yglesia, noya hin qui ti yüpi nocca [n]Sacrame[n]to matrimonio, cotti ta moqui nocque yo ni me tzoqui, nobue cca ni hmi Sacerdote nocca ttetta xa qui nocca ni anima. Cah nobue hin to ma tzo ti qua[n]hni nmuy ani hmi o ga mocah : ta ttembi nocca ta mue[n]nate nocca te tupi nmuy nocq[ue] yo ne tzoqui, nopue cca ni hmi nocco ma muheh e[n]dios, xin ma nehe ti cah ta mepih nocque cahma y ngayo nocque to que meh maha nobue to que qua[n]hni nmuy nobue cca ni hmi Sacerdote

{231} ¶ Nok’a na ‘dæt’a ma yoho ngayo, ke te t’ëti, nok’a ta mbæt’o ti khwäni nmµy, noya hin ki ti phitzaban’yæ no’bµ k’a ni hmi Sancta yglesia, noya hin ki ti yüpi nok’a nSacramento matrimonio, kåt’i ta moki nok’e yo ni me ts’oki, no’bµ k’a ni hmi Sacerdote nok’a t’ët’a xa ki nok’a ni anima. Kha no’bµ hin to ma tså ti khwäni nmµy ani hmi o ga måkhä : ta t’ëmbi nok’a ta mønnate nok’a te tüpi nmµy nok’e yo ne ts’oki, nopµ k’a ni hmi nok’o ma hmühµ en dios, xin ma ‘nëhë ti kha ta mæphi nok’e khama y ngayo nok’e to ke meh mähä no’bµ to ke khwäni nmµy no’bµ k’a ni hmi Sacerdote

 


F. [382_34 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(231 b)  que propongan firmemente de no offender otra vez a aquel por el qual bivimos, dando y restituyendo la hazienda y bienes agenos, aplacando a los otros : y a si mismos, y si disfamaron a alguno se desdigan de lo que dijeron, para que con limpieça reciban el sacramento del matrimonio. Y mandarseles ha que aprendan la Doctrina [chi]spiana, de manera que la sepan decoro, antes que los case el Sacerdote.

(231 b) tte ca ti nhecabavi hin to ma da nniti ga ti tzocabavi nocco ti yoheh ayn yäni, ti dapate, ti cotzabate, nocque tecque ma meti, ti nhocabate ma muy, xin ma nehe xin ti nhocabi : cah nocco tecco pi tzo ntzopoh, ti hioni ti cohi nocca ni na hia, nocca ta ma ttaxagui te yüpi nocca [n]Sacramento matrimonio. Sin ma nehe ta tteti, nocca te xoti nocca nDoctrina [Christ]iana, am betto ttze ti hioni nocca te pa nne, (noya hin ani ti thati nocco ga mocah)

(231 b) t’e ca ti nhækabawi hin to ma ‘da n-niti ga ti ts’okabawi nok’o ti ‘yohµ ay nyäni, ti ‘dapäte, ti kotsabate, nok’e tek’e ma mëti, ti nhokabate ma mµy, xin ma ‘nëhë xin ti nhokabi : kha nok’o tek’o pi ts’o ntsopho, ti hyoni ti kohi nok’a ni na hyä, nok’a ta ma t’axagi te yüpi nok’a nSacramento matrimonio. Sin ma ‘nëhë ta t’ëti, nok’a te xåti nok’a nDoctrina Christiana, am ‘bæt’o ts’e ti hyoni nok’a te pa n-ne, (noya hin ani ti thäti nok’o ga måkhä)

{232} ¶ La trezena es, que sean advertidos : a que venga[n] bien adereçados, quando los quiere casar el ministro lavandose las manos : y la cara : trayendo las ropas y vestiduras lavadas y limpias y bien adereçadas. Y si fueren muy pobres, busquen vestidos

                                    E. ij.

{232} ¶ Nocca na detta ma hiu ngayo, ta ttembi, ta tzihpih, nocca to bati xegue, nobue xo ga ta e thati nocco ga mocah, cah ti nxeye, cah ti nxedo : ttze te ma ho te ma ttaxi nocque to ba hie, nocque ba ta hu. Cah nobue tze to be huecate, ta xo pueta yonni cah ta hioni nocca ma ttaxi ma he, nocca te yënmantzuh te yëcahyäy nocca [n]Sancto Sacramento matrimonio

{232} ¶ Nok’a na ‘dæt’a ma hyü ngayo, ta t’ëmbi, ta tshiphi, nok’a to bati xøge, no’bµ xo ga ta e thäti nok’o ga måkhä, kha ti nxµ’yæ, kha ti nxµdå : tse te ma ho te ma t’axi nok’e to ba hye, nok’e ba ta hü. Kha no’bµ tse to be hwëkate, ta xo pµta ‘yånni kha ta hyoni nok’a ma t’axi ma he, nok’a te ‘yënmantshu te ‘yëkhä’yäy nok’a nSancto Sacramento matrimonio

 


F. [382_34 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{233} ¶ La catorzena es, que los pongan en orden : ayuntando los que se ovieren de casar, y todos sus pariente y deudos, para que primero les hable y amoneste el sacerdote, antes que loes tome las manos. Y pondran por orden y co[n]cierto : (a la mano derecha del sacerdote) a las mugeres, y los varones a la yzquierda : y mandaran a todos los que se ovierende casar, que den al ministro Sacerdote las manos derechas, para que el se las tome y junten. Y que quando les echare la bendicion, se inclinen, y abajen las cabeças para la recebir.

{233} ¶ Nocca na detta ma que ngayo, to ti quehni, to ti muttzi, to ti muhni, nocque na [n]ne ti thati : cah xin ma nehe cotti tho nocque yo meni, ta mbetto ta me tzopoh nocco Sacerdote, (noya hin pu ti pihtzabanye) Cah ta ni na [n]yey nocco ga mocah nopuecque to ti quehni to ti nequi nocque tanxu, cah nocque ma yohe ta na ngaha xin ma nehe cotti ta tteti nocco na nne ti thati, nocca to te vnni to te dapi, nocca Sacerdote nocca nni na [n]yey nocca xe ta que pihxaye. Cah nobue xo ga ta e cahpi, da ta ga ye, ti con ma nhuehi, nobue ti yüpi nocca [n]bendicion.

{233} ¶ Nok’a na ‘dæt’a ma kµ ngayo, to ti khµni, to ti müts’i, to ti hmüni, nok’e na n-ne ti thäti : kha xin ma ‘nëhë kåy’i tho nok’e yo mëni, ta m’bæt’o ta me tsopho nok’o Sacerdote, (noya hin ki ti phitsabanye) Kha ta ni na n’yæy nok’o ga måkhä nopµk’e to ti khµni to ti nëgi nok’e tänxü, kha nok’e ma ‘yohµ ta-na ngähä xin ma ‘nëhë kåt’i ta t’ëti nok’o na n-ne ti thäti, nok’a to te ünni to te dapi, nok’a Sacerdote nok’a n-ni na n’yæy nok’a xe ta ke phixa’yæ. Kha no’bµ xo ga ta e khäpi, ‘da ta ga ye, ti kon ma nhwëhi, no’bµ ti yüpi nok’a nbendicion.

{234} ¶ Y el fiscal, juntamente con el escrivano : rogaran al sacerdote, que les diga una palabra de Dios a los que quieren casar, para que con devido aparejo, reciban el sacramento del matrimonio. Y primero preguntara al fiscal, y al escriva

                                    (escri)

{234} ¶ Cah nocco fiscal, xin ma nehe nocco yote : cah ti xecambeni nocco Sacerdote, nocca ta ndane ta tzihpih nocco na nne ti nthati, nocca to te yüpi nocca nSacramento matrimonio. Cah no na ambetto nocca te yonni nocca fiscal

{234} ¶ Kha nok’o fiscal, xin ma ‘nëhë nok’o ‘yote : kha ti xøgambëni nok’o Sacerdote, nok’a ta ndäne ta tshiphi nok’o na n-ne ti nthäti, nok’a to te yüpi nok’a nSacramento matrimonio. Kha no na am’bæt’o nok’a te ‘yånni nok’a fiscal

 


F. [382_35 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(234 b) escrivano lo que se sigue diziendo.

(234 b) xin ma nehe nocco escriuano ta ttembi.

(234 b) xin ma ‘nëhë nok’o escriuano ta t’ëmbi.

{235} ¶ Hijos todos estos que estan aqui (los quales se quieren agora casar) estan tres vezes manifestados, publicados, y echas sus bañas.

{235} ¶ Ma batziccaheh, noccaheh cotticcaheh qui buepueh gua (noya xo ga ta e nthata ya) va an hiu nniti pi ttua mihte, an hiu nniti po ti moma mihte?

{235} ¶ Ma bätsik’ahµ, nok’ahµ kåt’ik’ahµ ki ‘bµphµ gwa (noya xo ga ta e nthäta ya) wa an hyü n-niti pi t’oba hmite, an hyü n-niti po ti ‘må’ma hmite?

¶ Respuesta,

¶ Na thatate.

¶ Na thätate.

{236} ¶ Todos estan ya manifestados y publicados tres vezes.

{236} ¶ Cotti an hiu nniti pi ttua mihte, an hiu nniti, po ti moma mihte? {sic}

{236} ¶ Kåt’i an hyü n-niti pi t’oba hmite, an hyü n-niti, po ti ‘må’ma hmite? {sic}

¶ Pregunta.

¶ Na ttonnate.

¶ Na t’ånnate.

{237} ¶ Por ventura sabeis, que alguno de los que agora se quieren casar, tiene algun impedimento : para no se poder casar?

{237} ¶ Va xoye qui patheh, matza o madaccaheh noya xo nan ne ti nthati, matza xoye na ta tzoqui, nocca hin ga xe ta ca [n]tzo ti nthati?

{237} ¶ Wa xoye ki päthµ, matsa o ma’da-k’ahµ noya xo na n-ne ti nthäti, matsa xoye na ta ts’oki, nok’a hin ga xe ta ka [n]tså ti nthäti?

¶ Respuesta,

¶ Na thatate.

¶ Na thätate.

{238} ¶ No sabemos tal.

{238} ¶ Hin ga xoye ta pathe.

{238} ¶ Hin ga xoye ta päthe.

¶ Pregunta.

¶ Na ttonnate

¶ Na t’ånnate.

{239} ¶ Es por ventura a alguno destos : que aora se quieren casar de otro pueblo, y no natural, ni vezino desta ciudad?

                                    E. iij.

{239} ¶ Va xoo hapue be nettzi anda hnini, nocca ga ta e nthataya nocco hin ga ni ngu ngua, nocca hin go ma mehna nihqua. {sic}

{239} ¶ Wa xo’o hapµ be net’si an’da hnini, nok’a ga ta e nthäta ya nok’o hin ga ni ngü ngwa, nok’a hin go ma hmë hnikwa. {sic}

 


F. [382_35 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Respuesta,

¶ Na thatate.

¶ Na thätate.

{240} ¶ Todos son naturales, y vezinos de aqui, y ningu[n]o dellos ha venido de otra parte. Ets[etera].

{240} ¶ Cottitho o ma mehna ni gua, cohnga teo ta xo pue to pe yëhe. Ets[etera].

{240} ¶ Kåt’itho o ma hmëna ni gwa, khonga te’o ta xo pµ to pe ‘yëhë. Ets[etera].

{241} ¶ Y luego pregunte a los parientes y conocidos de los que quieren casar, y digales.

{241} ¶ Cah quexta ntzehni ta ttonni nocque ni meni, xin ma nehe nocque tte nocque na nne ti nthati : ta ttembi.

{241} ¶ Kha kexta ntshøni ta t’ånni nok’e ni mëni, xin ma ‘nëhë nok’e t’e nok’e na n-ne ti nthäti : ta t’ëmbi.

{242} ¶ Amados hijos los que presentes estais, oyd lo q[ue] os quiero dezir amonestar pues aveis venido a atestiguar y declarar lo que sabeis, acerca de los que agora se quieren casar, y recebir el beneficio de Sancto Sacramento, que se llama matrimonio, para ver si tienen algun impedimento o embaraço a vosotros manifiesto por donde no aya effecto su matrimonio. Y aunque se ayan manifestado, y se ayan hecho tres vezes sus bañas, y aunque no parezca a ver impdimento alguno acerca de su matrimonio, esto no obstante, quiero otra vez hazer

                                    (Lo que)

{242} ¶ Ama maca batziccaheh q[ue] (noccaheh qui buepueh gua) ta me yetheh no na xo ga ta xiccaheh ya quenaguegue nocca xo que yë muehgua, nocca guetho nocca ga te quahnabaheh na hia, noya xo ga ta e nthata ya, nocca tin be tzeni ya nocca Sancto Sacramento, nocca ni thu matrimonio, matza xo yĕ nocca na ta tzoqui, cah yĕttate nocque tecque y pataba y xi nocca hin ga xeta ga ntzo ti nthati. Cah ta nhiu nniti to que ttua mihte, to co te moma mihte, xin ma nehe yo xi hin ti ne qui nocca ta ta tzoqui nocca ani nenthati, cah to manda nniti ti ti pue ani nyäniheh

{242} ¶ Ama mäkä bätsik’ahµ ke] (nok’ahµ ki bµphµ gwa) ta me ‘yøthµ no na xo ga ta xik’ahµ ya kenagege nok’a xo ke ‘yëhmµ gwa, nok’a getho nok’a ga te khwänabahµ na hyä, noya xo ga ta e nthäta ya, nok’a tin be tseni ya nok’a Sancto Sacramento, nok’a ni thü matrimonio, matsa xo yĕ nok’a na ta ts’oki, kha ‘yøt’ate nok’e tek’e y pätaba y xi nok’a hin ga xe ta ga ntså ti nthäti. Kha ta nhyü n-niti to ke t’oba hmite, to ko te ‘må’ma hmite, xin ma ‘nëhë yo xi hin ti nëki nok’a ta ta ts’oki nok’a ani nenthäti, kha to man’da n-niti ti ti pø ani nyänihµ

 


F. [382_36 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(242 b) Lo que es para con vosotros, por quedar satisfecho.

(242 b) nocca ta ta qua[n]hna nmuy.

(242 b) nok’a ta ta khwänna n-mµy.

{243} ¶ Y por tanto otra vez os amonesto, y pregunto si por ventura sabeis dellos alguna cosa, por donde no aya efecto y se suspenda el matrimonio : o si tienen alguna dificultad, o si alguno dellos se quiere casar por su parienta en segundo grado de consanguinidad, o en segundo grado de afinidad, o con su tio, o tia, o con su compadre : o comadre, o que aya dado primero a otra palabras de casamiento, para tomar la por su muger, dejando a esta, se quiere casar con otra, a la qual dio despues palabras de casamiento, o quiça sabeis que tiene otra muger, dada a el por la Sancta Yglesia, y de nuevo quiere agora tomar otra, para ser dos vezes casado. O quiças sabeis dellos otro qualquier impedimento por donde se estorve el

                                    E. iiij.

{243} ¶ Quenaquenna xin to manda nniti ya ga onnaccaheh ya, matza xo yĕ qui patabaheh ay xi, nocca ta ta tzocatho, nocca te tehn maha nocca ani nethati matza xoye nocca na ta yehti; cah matza xoo xo ga e [n]thatavi nocque yo meni, matza aba yo nniti ni cû, cah matza ena me to na, matza aba yoho ni na mepo, cah matza ni vee na, matza ni tzitz da, matza ni compadre, cah ni comadre, cah matza o mo da am betto pi xi an cah a hia, nocca co ta que [n]thata mahmi, cah matza pi tzantho, pi tzotho, nocca xi nto mo da ti nthatavi, nocca nbepahtho ana cah pi ntzohmi : cah matza qui patheh, va y buey ana cah ni nenthativi, nocca pi vnni nocco Sancta yglesia. Cah noya, xi yo qui nne nocco moda nocca ta yon que nthati. Cah matza manda ngayo que patabaheh ay xi nocca ta ta tzocatho

{243} ¶ Kenakenna xin to man’da n-niti ya ga ‘ånnak’ahµ ya, matsa xo yĕ ki pätabahµ ay xi, nok’a ta ta tsokatho, nok’a te then mähä nok’a ani nethäti matsa xoye nok’a na ta hyëti; kha matsa xo’o xo ga e nthätawi nok’e yo mëni, matsa aba yo n-niti ni kü, kha matsa e na ‘mæto na, matsa aba yoho ni na ‘mæpo, kha matsa ni wee na, matsa ni tsitsi ‘da, matsa ni compadre, kha ni comadre, kha matsa o mo’da am bet’o pi xi an kha a hyä, nok’a ko ta ke nthäta ma hmi, kha matsa pi tsantho, pi tsotho, nok’a xi nto mo’da ti nthätawi, nok’a n’bæphatho ana kha pi ntshomi : kha matsa ki päthµ, wa y buey ana kha ni nenthätiwi, nok’a pi ‘ünni nok’o Sancta yglesia. Kha noya, xi yo ki n-ne nok’o mo’da nok’a ta yon ke nthäti. Kha matsa man’da ngayo ke pätabahµ ay xi nok’a ta ta ts’okatho

 


F. [382_36 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

( 243 b) sacramento del matrimonio, ay necessidad que lo descubrais.

( 243 b) nocca na cah ne nthati, ti hioni ga ti necaheh.

( 243 b) nok’a na kha ne nthäti, ti hyoni ga ti nëkahµ.

{244} ¶ Por lo qual os mando, en nombre de n[uest]ro Señor Dios, que me lo digais y declareis, y que no lo encubrais (si alguna cosa supieredes de las personas, que presentes estan que se quieren casar,) para que no offendan a n[uest]ro Señor Dios : y para q[ue] vosotros no cometays algun peccado mortal : ni cayays en excomunion (por qua[n]to esta assi determinado de la Sancta yglesia:) que sean descomulgados malditos y desechados para siempre todos aquellos q[ue] encvubrieron qualquier impedimento [que] tuviere[n] los que quieren casar : a los quales ma[n]da castigar con todo rigor (quando costare el impedime[n]to que encubrieron, y no quisieron manifestar no lo ignora[n]do ellos, qua[n]do fuero[n] preguntados) Y por tanto, yo os mando con toda censura, (en nombre de n[uest]ro señor Jesu[chri]spo) que digais

                                    (y de)

{244} ¶ Quenaguenna, ta na eccaheh co ni na hia nocco ma muheh en Dios, ta me xicaheh, ta me mahmue me ga ataheh, (cah nobue matza xoye qui patabaheh ay xi noya xo ga ta nthata ya,) nocca hin te tzonnaba ynmuy nocca ma muheh en dios : xin ma nehe nocca xi hinga ga ca te tzoheh nocca no ga hiote e tzoqui, xin ma nehe nocca nExcomunio[n], (da angu nocca pi hiuy nocco Sancta yglesia:) nocca cotti y i quati nocca nExcomunion : ttze ti ĕ matzo nocca hin ne ne quibi matza xoye nocca na ta tzoqui nocque na [n]ne ti nthati, xin ma nehe y ĕte, nocca tzo to te tzota no ĕ, (nobue xo pi nequi nocque tecque pi yätho nocque mi pa ne maha, nobue me ttonni) Quenaquenna, ttze ti eccaheh, (co ni na ttete nocco ma muheh nocco Jesu[christo]) nocca

{244} ¶ Kenakenna, ta-na ‘ëk’ahµ ko ni na hyä nok’o ma hmühµ en Dios, ta me xikahµ, ta me mähmµ me ga atahµ, (kha no’bµ matsa xoyø ki pätabahµ ay xi noya xo ga ta nthäta ya,) nok’a hin te ts’onnaba ynmµy nok’a ma hmühµ en dios : xin ma ‘nëhë nok’a xi hinga ga ka te tshohµ nok’a no ga hyote e ts’oki, xin ma ‘nëhë nok’a nExcomunion, (da angu nok’a pi hyüy nok’o Sancta yglesia:) nok’a kåt’i y i kwati nok’a nExcomunion : ts’e ti ‘µ ma tså nok’a hin ne nëkibi matsa xoye nok’a na ta ts’oki nok’e na n-ne ti nthäti, xin ma ‘nëhë y ‘øte, nok’a tso to te tsåta no ‘µ, (no’bµ xo pi nëgi nok’e tek’e pi ‘yätho nok’e mi pa ne mähä, no’bµ me t’ånni) Ke nakenna, t’se ti ‘ëk’ahµ, (ko ni na t’ëte nok’o ma hmühµ nok’o Jesu[christo]) nok’a

 


F. [382_37 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(244 b) y declareys la verdad, y con toda certidumbre me respondays, si  por ventura teneys entendido alguna cosa destos que se quieren casar. Mirad bien, mis amados hijos que agora una, dos, y tres vezes os pregunto : si quiças sabeis de los que aora se quieren casar, algun impedimento. Respondedme todos los que aqui estays.

(244 b) tze ta ma quahni qui mmahmue, ga ti qua[n]hnaheh, tze ta nttenmey nocca ga co thatagaheh matza xoye qui patabaheh ay xi. Ma maca batziccaheh que tze ta ne patheh : xo ga quenya xo nada nniti; na o nnite, na hiu nniti ti onnaccaheh, va xoye qui pataheh ay xi ya noya xo ga ta e nthata ya? Ta me thatagaheh noccaheh cotticcaheh?

(244 b) tse ta ma khwäni ki mmähmµ, ga ti khwänahµ, tse ta nt’ëmmëy nok’a ga ko thatagahµ matsa xoye ki pätabahµ ay xi. Ma mäkä bätsik’ahµ que tse ta ne päthµ : xo ga kenya xo na’da n-niti; na o n-nite, na hyü n-niti ti ‘ånnak’ahµ, wa xoye ki pätahµ ay xi ya noya xo ga ta e nthäta ya? Ta me thätagahµ nok’ahµ kåt’ik’ahµ?

¶ Respuesta.

¶ Na thatate.

¶ Na thätate.

{245} ¶ No sabemos que tenga[n] impedimento alguno assi lo tenemos entendido, que no tienen embaraço alguno : mas que sin embargo se pueden casar. Ets[etera].

{245} ¶ Hinga xoye, ti patabahe ay xi : xin ma nehe angu ta ga pathe, hinga xo nocca na ta tzoqui, da tze ma quahni nocca xo ga ta  e nthati. Ets[etera].

{245} ¶ Hinga xoye, ti pätabahe ay xi : xin ma ‘nëhë angü ta ga päthe, hinga xo nok’a na ta ts’oki, ‘da tse ma khwäni nok’a xo ga ta e nthäti. Ets[etera].

¶ Y torneles a dezir el sacerdote.

¶ Cah xin to manda [n]niti ta xipih nocco sacerdote.

¶ Kha xin to manda n-niti ta xiphi nok’o sacerdote.

{246} ¶ Pues que assi es, hijos mios amados, n[uest]ro Señor los favorezca, y los ayunte en uno : por que ya yo e hecho de mi parte lo que es en mi con

{246} ¶ Noya, ma maca batziccahehque, xe ta ga [n]nu ma nhuehi nocca ma muheh en dios, to mi dattabi : da xo topue ani nyäniheh. Cah nobue ta ma

{246} ¶ Noya, ma mäkä bätsik’ahµke, xe ta ga n-nü ma nhwëhi nok’a ma hmühµ en dios, to mi ‘dat’abi : ‘da xo topµ ani nyänihµ. Kha no’bµ ta ma

 


F. [382_37 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(246 b) vosotros : y si con toda verdad atestiguais en mi presencia lo que sabeis, ayudando y favoreciendo a vuestros y parientes, los quales quieren casarse, nuestro Señor os hara tambien mercedes, y os dara su gracia por aver venido a su casa Sancta, a esta buena obra, de ser testigos deste Sacramento, para que en el no aya falta algu[n]a. Y agora sea servido n[uest]ro Señor Jesu[chi]spo deles hazer misericordia, dandeles su gracia para le servir siempre y agradar.

(246 b) quahni nogua ma mihgo ga ti qua[n]hnaheh na hia, xin ma nehe nogua co bati pohxaheh noye ni meniheh, noya xo ti yüpi nocca [n]matrimonio ttze que te no man huehiccaheh nocco ma muheh da ttze xo go tzon ma ĕheh nogua ani ngu, nocca que qua[n]hnaheh na hia nocca naguetho nocca [n]Sacr[ament]o nocca hin ta ta tzocatho. Cah noya to ti huequi, to cah to me vnni nocco mi ne pueteheh nocco ma muheh o Jesuchristo nocca ni gracia, nocca xe ti thogui que te nen ma nho.

(246 b) khwäni nogwa ma hmigå ga ti khwännahµ na hyä, xin ma ‘nëhë nogwa ko bati phåxahµ noye ni mënihµ, noya xo ti yüpi nok’a nmatrimonio tse ke te no man hwëhik’ahµ nok’o ma hmühµ ‘da tse xo go tsån ma µhµ nogwa ani ngü, nok’a ke khwännahµ na hyä nok’a nagetho nok’a nSacramento nok’a hin ta ta ts’ocatho. Kha noya to ti hwëki, to kha to me ‘ünni nok’o mi ne pøtehµ nok’o ma hmühµ o Jesuchristo nok’a ni gracia, nok’a xe ti thogi ke te nøn-ma-nho.

¶ Y luego el sacerdote haga la siguiente amonestacion a los que se ovieren de casar, y digales.

¶ Cah que xa ta me tzopoh nocco ga mocah nocco na nne ti nthati, cah ta yëmbi.

¶ Kha ke xa ta me tsopho nok’o ga måkhänok’o na n-ne ti nthäti, kha ta ‘yëmbi.

{247} ¶ Oyd aca (los que os quereys casar) ya os he declarado en como os conviene mucho manifestar, si por ventura teneis algu[n] impedimento de pare[n]tesco, cuñadez o compadrazgo : por que no os caseys,

{247} ¶ Cah ta me yetheh xa[n] (noccaheh xo ga ta e [n]thataheh) da xo to neni, nocca tengu ttze ti hionccaheh, nocca ga te necaheh, matza xoye ne meni, matza ni na mepo, cah ni compadre, nocca na ta tzogaccaheh,

{247} ¶ Kha ta me ‘yøthµ xä (nok’ahµ xo ga ta e nthätahµ) ‘da xo to nøni, nok’a tengü ts’e ti hyonk’ahµ, nok’a ga te nëkahµ, matsa xoye ne mëni, matsa ni na ‘mæpo, kha ni compadre, nok’a na ta ts’ogak’ahµ,

 


F. [382_38 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(247 b) estando en algu[n] peccado : y pues es agora t[iem]po, para que os declareis : si sentis algun embaraço descubriendo : por que no incurarais en sentencia de escomomunion : y por que despues no seays castigados, quando se decubriere vuestro error : por que si alguno se casare con su parienta, o cuñada : pa esto caso, y tome las manos delante la sancta yglesia, no sera verdaderamente su muger, la que an si recibiere, mas sera su ma[n]ceba. Y tantas quantas vezes durmieren juntos, tantas vezes peccaron e yran a pagar su maldad y peccado al ynfierno (los que assi ovieren mentido acerca de su casamiento). Por tanto otra vez os torno a ma[n]dar con todo rigor (en nombre de n[uest]ro Señor) que declares y digays ante mi : si aveys por ventura encubierto alguna cosa. Ets[etera].

(247 b) Nocca hin ta ne tzoquitho ga te nthatiheh. Cah noya xo na tzogua ya matza xoye y patacca ni nmuyheh, ta me negacaheh, nocca hin ga ga ca te tzoheh nocca [n]Excomunion, xin ma nehe nocca hin to te tzoccaheh no ĕ, nobue to ma [n]bepah ti nequi nocca ni tzoquiheh : cah nocco tecco ti nthatavi ni meni, matza ni na mepo, cah yo xi ta na cah ti ponttaba ni ye nocco sacerdote, ani hmi nocco Sancta yglesia, hin ga thati ta ni tanxu nocca ti nthatavi, cah da no xahi tho. Cah nocca na ncahma y nniti ti na hmi, xinma gutho te tzoqui, xin ma nehe te ma ta cuhtta yo nitu nocca ni na pueca (nocco tecco ti mpahthoni, nocca naguetho ani nethati) Quenaguenna xi to ma[n]da nniti ttze ta na eccaheh (da co ni na hia nocco ma muheh) ta ma mihgo ga ti qua[n]hnaheh, quin mahmue matza yo ye co yäqueh. Ets[etera].

(247 b) Nok’a hin ta ne ts’okitho ga te nthätihµ. Kha noya xo na tsågwa ya matsa xoye y pätak’a ni nmµyhµ, ta me nëgakahµ, nok’a hin ga ga ca te tsåhµ nok’a nExcomunion, xin ma ‘nëhë nok’a hin to te ts’ok’ahµ no ‘µ, no’bµ to ma n’bæpha ti nëki nok’a ni ts’okihµ : kha nok’o tek’o ti nthätawi ni mëni, matsa ni na ‘mæpo, kha yo xi ta-na kha ti pont’aba ni ‘yæ nok’o sacerdote, ani hmi nok’o Sancta yglesia, hin ga thäti ta ni tänxü nok’a ti nthätawi, kha ‘da no xähi tho. Kha nok’a na nkhä’mä y n-niti ti na hmi, xinma ngütho te ts’oki, xin ma ‘nëhë te ma ta khüt’a yo nïtü nok’a ni na pøk’a (nok’o tek’o ti mphæthoni, nok’a nagetho ani nethäti) Kenagenna xi to man’da n-niti tse ta-na ‘ëk’ahµ (da ko ni na hyä nok’o ma hmühµ) ta ma hmigå ga ti khwänahµ, kin mähmµ matsa yo ye ko ‘yäkhµ. Ets[etera].

{248} ¶ Y acordaos, hijos mios

{248} ¶ Xin ma nehe ta me tha[n]

{248} ¶ Xin ma ‘nëhë ta me

                                    (than)

 


F. [382_38 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(248 b) muy amados, y traed a la memoria, en como el sacramento del matrimonio es admirable y saludable, con el qual es servido, y agrado nuestro Señor Dios (si se haze y recibe como es de razon, y se celebra y contrae con toda disposicion y aparejo, asi como lo manda y ordena la sancta yglesia) Y si no recibe con la rectitud que conviene, ni con el aparejo devido mas estando en peccado, no se alcança la salud mediante el dicho matrimonio, no os aprovechara cosa alguna, mas sereis semejantes a los infieles los quales tambien se casa[n] empero no se salvan por su matrimonio por qua[n]to no conoce ni tienen noticia de nuestro señor Jesu[chri]spo, ni se casan por amor ni respecto ni endereçan a ella intencion de su casamie[n]to. Mas vosotros, q[ue] ya soys fieles [chr]spianos, os es mujy necessario : y tenwys muy gra[n]de obligacion de endereçar a n[uest]ro Señor la intencion.

(248 b) (than)beniheh, ma maca batziccaheh que : cah nocca [n]Sacramento matrimonio, ttze na ttenma[n]ntzuh, que no te puehe, xin ma nehe ttze na vixte, nocca nenma[n]ho nocca ma muheh en dios(nobue ta ma quahni to te yüpi, xin ma nehe nobue tze ta xegue to te nthati, nocca ngu na ttete o Sancta yglesia) Cah nobue ta hin ta ma quahni to te yüpi, nobue hin ta ne xegue to te [n]thati, nobue ta netzoqui tho to te yüpi hinga que tote puehe hin ga xoye ta meti, ttze ga ti nhietaheh, tangu cca thoheh nocque hin go ga yënmey nobuecque que nthati : cah hin ga que ne puehe nocca ani nenthati : que naguegue hin na pati nocco ma muheh e Jesuchristo : xin ma nehe hin ga ni nyäni nobuecque ti nthati, xi hin ga y nyäni nopuecque ti hantibi nocca ne[n]thati, cah noccaheh, xo que christianoheh, tze ti hionccaheh, xin ma nehe ttze que ne tteccaheh, nocca ta y nyäni, ga ti ha[n]taheh

(248 b) thänbenihµ, ma mäkä bätsik’ahµ ke : kha nok’a nSacramento matrimonio, tse na t’ën manntshü, ke no te pøhø, xin ma ‘nëhë tse na wïxte, nok’a nønmanho nok’a ma hmühµ en dios (no’bµ ta ma khwäni to te yüpi, xin ma ‘nëhë no’bµ tse ta xøge to te nthäti, nok’a ngü na t’ëte o Sancta yglesia) Kha no’bµ ta hin ta ma khwäni to te yüpi, no’bµ hin ta ne xøge to te nthäti, no’bµ ta ne ts’oki tho to te yüpi hinga ke tote pøhø hin ga xoye ta mæti, tse ga ti nhyætahµ, tangü k’a thohµ nok’e hin go ga ‘yëmmey no’bµk’e ke nthäti : kha hin ga ke ne pøhø nok’a ani nenthäti : ke nagege hin na päti nok’o ma hmühµ e Jesuchristo : xin ma ‘nëhë hin ga ni nyäni no’bµk’e ti nthäti, xi hin ga y nyäni nopøk’e ti hantibi nok’a nenthäti, kha nok’ahµ, xo ke christianohµ, ts’e ti hyonk’ahµ, xin ma ‘nëhë tse ke ne t’ëk’ahµ, nok’a ta y nyäni, ga ti hantahµ

 


F. [382_39 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(248 c) de vuestro casamiento, y a le recebir todo aparejo para mereçer, y alcançar gracia conel. Y por tanto al presentes os quiero dar noticia de dos maneras de aparejo, las quales os conviene mucho poner por obra delante el acatamiento de nuestro Señor Dios, para que a su magestad agrade, y parezca bien V[uest]ro matrimonio.

(248 c) Nocca ma muheh en Dios nocque naguetho ani ne[n]thatiheh : xin ma nehe tze ma noho ne xegue nocca ga te yüpaheh ga ta ga me tzeniheh. Que naguenna, cah noya e yo ngayo nocque ne xegue, ga hubaccaheh ani miheh, nocca tze ti hionccaheh ga ti caheh, que pehmue no puecca ni hmih nocca ma muheh en dios nocca go ta que tzehe nocca te no ma[n]ho tzehe nocca ani ne [n]thatiheh.

(248 c) Nok’a ma hmühµ en Dios nok’e nagetho ani nenthätihµ : xin ma ‘nëhë tse ma noho ne xøge nok’a ga te yüpahµ ga ta ga me tsenihµ. Ke nagenna, kha noya e yo ngayo nok’e ne xøge, ga hübak’ahµ ani hmihµ, nok’a ts’e ti hyon-k’ahµ ga ti khahµ, ke pehmµ nopµk’a ni hmih nok’a ma hmühµ en dios nok’a go ta ke tsæhæ nok’a te no manho tsæhæ nok’a ani ne nthätihµ.

{249} ¶ La primera es, que os conffesseis primero delante el sacerdote de todos V[uest]ros peccados : por que assi lo manda la Sancta madre yglesia que antes que se casen los que se ovieren de casar, se confiessen ante el sacerdote : y si no se pudieren confessar ante el dicho sacerdote, por no le aver, les es necessario el arrepentimiento de todas las ofensas, que a n[uest]ro Señor Dios han hecho. Por tanto pues los que aqui estays, no aveis tenido oportunidad de os conffessar delante el sacerdote,

{249} ¶ Nocca nda da ngayo, ta mbetto ga ti quahna ni nmuyheh, ani hmi nocco Sacerdote, ttze cotti co ba poqueh nocque ni ne tzoquiheh, da angu ani na ttete nocco ma maca [n]meheh nocco Sancta yglesia, nocca ta mbetto to te qua[n]hna ma muy ni hmi o Sacerdote : noya hin qui ti nthati. Cah nobue hin ga tze ta ma quahni ga ti qua[n]hnaheh ni hmi nocco sacerdote q[ue] na gue[gue] matza côh ti nequi, ti hioni ttze que te pihtaba[n]beni nocq[ue] cahma y ngayo, nocq[ue] que tzonnabaheh ay muy nocco ma muheh e[n] dios. Que que[n]na, cah noya xo ga q[ue]gua ya nocca ga te quahna nin muy

{249} ¶ Nok’a nda ‘da ngayo, ta m’bæt’o ga ti kwhänna ni nmµyhµ, ani hmi nok’o Sacerdote, tse kåt’i ko ba pokhµ nok’e ni ne ts’okihµ, ‘da angü ani na t’ëte nok’o ma mäkä-n-me-hµ nok’o Sancta yglesia, nok’a ta m’bæt’o to te khwäna ma mµy ni hmi o Sacerdote : noya hin ki ti nthäti. Kha no’bµ hin ga tse ta ma khwäni ga ti khwänahµ ni hmi nok’o sacerdote ke nagege matsa kho’o ti nëki, ti hyoni tse ke te phitaba nbëni nok’e kha’ma y ngayo, nok’e ke ts’onnabahµ ay mµy nok’o ma hmühµ en dios. Ke kenna, kha noya xo ga kegwa ya nok’a ga te khwäna nin mµy

 


F. [382_39 v] Missing from the CD given to me.

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(249 b) por ser vosotros muchos, y los sacerdotes pocos : conviene mucho que agora delante de nuestro Señor tengays arrepentimiento y pesar de todos vuestros peccados mortales, que vuestra consciencia os dita aver cometido, y le aver con ellos offendido todo el tiempo, que aveis bivido en este mundo : començando desde vuestra niñez. Pues acordaos agora, de todos y de qualesquier peccados, en que aveis incurrido : y de quantas vezes hezistes y cometistes los dichos peccados mortales, y pon el dos delante su magestad, si os aveys ensobervecido, o os saveis amancebado : o si cobdiciaste alguna persona : o os emborrachastes, o si mentistes : o si entregastes a alguno en mano de sus enemigos : o si dejastes por pereza de oyr missa los Domingos y fiestas de guardar, o si

 

 

 


F. [382_40 r] Missing from the CD given to me.

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(249 c) dejastes de ayunar quando lo manda la Sancta madre yglesia. O si dejastes de co[n]fessaros cada año, asi como seys obligados a hacerlo. O si dejaste de recebir el sacramento de la confirmacio[n], por vuestra pereza : o si tomastes o hurtastes alguna cosa agena, o diffamastes a alguno : o si por ventura a hezistes algun engaño  o agravio a otro : de todo os arrepentid ahora, y propone firmemente la emie[n]da, y de no tornar otra vez a peccar. Y assi mismo proponed de satisfazer por todos v[est]ros peccados, retituyendo con toda brevedad lo ageno, y de restituyr la fama agena, y proponed delante n[uest]ro Señor de hazer suficiente satisfacion y penitencia, haziendo y poniendo por obra, todas aquellas cosas que hizierades, si os confessades ante el sacerdote. Y tambien aveys de proponer firmemente, de confessaros delante el sacerdote, quando tuvieredes oportunidad, en la quaresma

 

 

 


F. [382_40 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(249 d) o entre año : y assi mismo aveys de proponer, de guardar siempre con toda veneracion los mandamientos de n[uest]ro Señor Dios, y los mandamientos de la Sancta madre yglesia. Esta es pues la primera disposicion y aparejo, con que os aveys de aparejar, para que no os caseys en peccado.

(249 d) O Sacerdote nobue ta na tzoccaheh : matza quebue a[n] quaresma, matza ma patho na : xin ma nehe que nda mahmue, nocca xe ta thogui ga te pôh mantzuhheh nocca ni na ttete en dios, xin ma nehe nocca ma maca [n]meheh o Sancta yglesia. Cah da que q[ue]nna nocca na da ngayo nocca ga te xegueh, nocca ta ne tzoquitho ga te nthataheh.

(249 d) O Sacerdote no’bµ ta-na tsok’ahµ : matsa ke’bµ an quaresma, matsa ma pätho na : xin ma ‘nëhë ke nda mähmµ, nok’a xe ta thogi ga te phåmantshühµ nok’a ni na t’ëte en dios, xin ma ‘nëhë nok’a ma mäkä nmehµ o Sancta yglesia. Kha ‘da ke kenna nok’a na ‘da ngayo nok’a ga te xøgehµ, nok’a ta ne ts’okitho ga te nthätahµ.

{250} ¶ La segunda es, que endereceys la intencion de v[uest]ro casamiento a nuestro Señor, cansado {sic, prob. casando} os por su amor y no por la suzia delectacion de la lujuria, ni por las riquezas, y bienes mundanales, o por alguna altivez de sobervia, o vanagloria (assi como lo hazen los infieles y los malos [chris]pianos)

{250} ¶ Cah nocca na yo ngayo, ti hionccaheh en dios ga ti hantaheh nocca ani ne nthatiheh, ay nyäni ga ti quahnabaheh nocca hin ga que ta guegue nocca ga te nthataheh nocca no na po an tteni, matza que guegue nocca ne pohoguay xin ma nehe, (nocca [n]gu ti cah nocco hin co ga yënmey, xin ma nehe nocque hin co ma ho e [christiano]) 

{250} ¶ Kha nok’a na yo ngayo, ti hyonk’ahµ en dios ga ti hantahµ nok’a ani ne nthätihµ, ay nyäni ga ti khwanabahµ nok’a hin ga ke ta gege nok’a ga te nthätahµ nok’a no na po an t’ëni, matsa ke gege nok’a ne påhå gway xin ma ‘nëhë, (nok’a ngü ti kha nok’o hin ko ga ‘yënmey, xin ma ‘nëhë nok’e hin ko ma ho e christiano)

(250 b) mas por amor y respecto de nuestro Señor Dios, para agradarle y complazerse con vuestro matimonio y para aver hijos, los quales en este mundo y en el cielo alaben, y glorifiquen para siempre a su magestad. Por tanto conviene mucho que tengays gran cuydado

                        (de v[uest]ros hijos)

(250 b) co tze ta ni nyänitho nocco ma muheh en dios, nocca hin ga que ta guegue an que [n]thatiheh ga te ne[n]ma[n]hoheh, xin ma nehe ga ti ĕneh nocq[ue] ni batziheh noguay ximayä ma hoy, xin ma nehe no[n]na ma hetzi, xi ti thogui quin ne[n]ma[n]hoheh. Que naque[n]na, ti hioni, ttze qui pe[n]matuheh

(250 b) ko tse ta ni nyänitho nok’o ma hmühµ en dios, nok’a hin ga ke ta gege an ke nthätihµ ga te nønmanhohµ, xin ma ‘nëhë ga ti ‘ønhµ nok’e ni bätsihµ nogway ximayä-mahåy, xin ma ‘nëhë nonna mahëts’i, xi ti thogi ki n-nønmanhohµ. Ke nakenna, ti hyoni, tse ki penmatühµ

                       

 


F. [382_41 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(250 c) de vuestros hijos (quando el unico y solo Dios los diere) de manera que los orieys y Doctrineys en las cosas de Dios, por que no le offendan, ni enojen, y por que no vayan al ynfierno por sus peccados.

(250 c) nocque ni batziheh (nobue to ti daccaheh nocco da tho en dios) nocca ta na cah ga te cahyäyheh, ga ti tetheh, nocca hin te tzonnaba ni nmuy, nocca hin ta no netzoqui te ma no puecque ma na ca cah netzotate no ĕ nopuecq[ue] ay ni tû.

(250 c) nok’e ni bätsihµ (no’bµ to ti ‘dak’ahµ nok’o ‘da tho en dios) nok’a ta-na kha ga te khäyäyhµ, ga ti t’øthµ, nok’a hin te ts’onnaba ni nmuy, nok’a hin ta no nets’oki te ma no pøk’e ma na ka kha nets’otate no ‘µ no pøk’e ay nïtü.

(250 d) Pues veys aqui, como principalmente por la creacion de los hijos : se casan los fieles y no por la delectacion carnal que es de ningun provecho.

(250 d) Ttze que guegue nocca no ne ĕnnate, ne ĕnnabate, nocca no te nthati, hin ga que guegue, nocca na huintho na thothe nocca ne po an tteni.

(250 d) Tse ke gege nok’a no ne ‘ønnate, ne ‘ønnabate, nok’a no te nthäti, hin ga ke gege, nok’a na hwintho na thothe nok’a ne po an t’ëni.

{251} ¶ Tambien os aveys de casar por la continencia : para que de aqui adelante, no os amancebeys, ni cometays adulterios teniendo parte con la que es casada, ni os ensuziando a vosotros mesmos con algunsuzio deleyte, mas usareys solamente de vuestras mugeres (vosotros los varones) Y vosotros las mugeres, tendreys a solos vuestros maridos (hasta que murays)

{251} ¶ Xin ma nehe nocca q[ue] naguegue nocca ga te nthataheh nocca ga te pohayoheh, nocca hin to ma[n]nda nniti ga ti xahiteheh, hin ga ga me tzotiheh : hin ga xoye no ne ponntteni nocque ta ta higaccaheh, ttze hentho quin hianyathoheh nocque yo ni tanxuheh (nocque co ma yoheheh)

{251} ¶ Xin ma ‘nëhë nok’a ke nagege nok’a ga te nthätahµ nok’a ga te phå ayohµ, nok’a hin to mann’da n-niti ga ti xähitehµ, hin ga ga me ts’otihµ : hin ga xoye no ne ponnt’ëni nok’e ta ta higak’ahµ, tse høntho kin hyanyathohµ nok’e yo ni tänxühµ (nok’e ko ma ‘yohµhµ)

(251 b) Pues os ha ayuntado en uno nuestro señor, para que os salveys : por que tu que eres varon te libras por tu muger, y descansara

                                    F. j.

(251 b) Cah noccaheh que tanxuheh concque ni tanmeheh (nobue ta hambue qui tuheh ca to ma quebue) da xo po ti da taccaheh nocco ma muheh nocca ga te puehmue, cah nocqui ga no yohhe que ga te puehe nocca no ni tanxu, da que te yänga ni muy,

(251 b) Kha nok’ahµ ke tänxühµ konk’e ni tämmehµ (no’bµ ta ham’bµ ki tühµ ka to ma ke’bµ) ‘da xo po ti ‘datak’ahµ nok’o ma hmühµ nok’a ga te pøhmµ, kha nok’i ga no ‘yohµ ke ga te pøhø nok’a no ni tänxü, ‘da ke te yänga ni muy,

 


F. [382_41 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(251 c) con ella tu coraçon, y tu carne (quando el demonio te tentare de alguna tentacion de lu[j]uria y de la misma manera, tu que eres muger te libraras por tu marido quando fueres tentada.

(251 c) nocca ni hon cahyäy (nobue xo yĕ no ma yo an tteni necaqui nocca no exquah) cah xin ma ngu e ca tho nocqui ga no tanxu, que xin ga te puehe nocca ni tanme (nobue to ti cacqui)

(251 c) nok’a ni hon khä’yäy (no’bµ xo yĕ no ma yo an t’ëni nekaki nok’a no ‘µxquah) kha xin ma ngü e ka tho nok’i ga no tänxü, ke xin ga te pøhø nok’a ni tämme (no’bµ to ti kak’i)

(251 d) Y por lo tanto os es muy necessario, que os obedezcays el uno al otro, acerca del debito segun que soys obligados por que si el uno al otro no os obedecieres en esto, cometereys gran culpa de peccado mortal.

(251 d) Que naquenna, ttze ti hionccaheh, da ga xi ga te nyëcahyäyheh, nocca naquetho nocca ni ne [n]pihtziheh, nocca ngu y cah anque yëtiheh. Cah nobue hin ga da ga te nyëcahyäyheh, nocca nguy cah que yëtiheh que ga te tzoheh no ga hiote e tzoqui :

(251 d) Ke nakenna, ts’e ti hyonk’ahµ, ‘da ga xi ga te nyëkhä’yäyhµ, nok’a naketho nok’a ni ne nphitsihµ, nok’a ngü y kha anke yëtihµ. Kha no’bµ hin ga ‘da ga te nyëkhäyäyhµ, nok’a ngü y kha ke yëtihµ ke ga te tsohµ no ga hyote e ts’oki :

(251 e) Y offendereys gravame[n]te a n[uest]ro Señor Dios por que por la tal desobediencia se ponen en grandes peligros de sus animas los casados por la yglesia :

(251 e) xin ma nehe ttze ca te tzo[n]nabaheh ay[n]muy nocco ma muheh en dios, que na guegue angu hin na e cahyäy, ttze e ma tu ntahi nocque quena te tho, nocca na cah anque ntahtiheh,

(251 e) xin ma ‘nëhë tse ca te ts’onnabahµ aynmµy nok’o ma hmühµ en dios, ke nagege angü hin na e khä’yäy, tse e ma tüntahi nok’e kena te tho, nok’a na kha an ke nthätihµ,

(251 f) por que quando sin alguna causa resiste la muger a su marido, negandole el debito : le da motivo que se amancebe ya que se enoje : ya que menospecie y desampare a su muger : y ase desatinar y este desatino y turbacion del varon, y todos sus amancebamientos yra a pagar y lastar su muger al yn[fierno]

                                    (-fierno)

(251 f) que na g[ue]gue nobue nocco ma ne [n]ta[n]xu : ttze ti yängabatho nocca ni tanme que puehnaba ta ninmuy nocca ta xo pue to bi xähibate, ttze que ne puehnaba no cue que xa na tzotho, na thiqui : ta punti nmuy. Cah nocca angu ta punti nmuy nocca no nyohe, xin ma nehe nocque cotti ani ne xahibate ayo nitu no puecque

(251 f) ke nagege no’bµ nok’o ma ne ntänxü : ts’e ti yängabatho nok’a ni tämme ke phønaba ta ni nmµy nok’a ta xo pø to bi xähibate, tse ke ne phønaba no kwæ ke xa na tsotho, na thiki : ta punti nmuy. Kha nok’a angü ta pünti nmuy nok’a no n’yohµ, xin ma ‘nëhë nok’e kåt’i ani ne xähibate ayo nïtü no pøk’e

 


F. [382_42 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(251 g) {yn}fierno : y las razones por q[ue] te provoco, y fue ocassion de offender a nuestro Señor Dios

(251 g) ta gutti nocca no ni tanxu, da co pi puehnaba ni muy : nocca e tzonnaba ni nmuy nocca ma muheh en dios:

(251 g) ta güt’i nok’a no ni tänxü, da ko pi phønnaba ni mµy : nok’a e ts’onnaba ni nmµy nok’a ma hmühµ en dios:

(251 h) y al contrario, si el varon no condescendire y obedesciere en este caso a su muger, negandole el debito, se despeñara tambien en el infierno.

(251 h) cah xin ma[n]gutho ni ne puenivi cah nobue xin ta guegue nocca no [n]yohe hin ta yëcahyäy nocca no tanxu nocca naguetho nocca ne [n]pihtzi, da que xin te yentta yo nitu.

(251 h) kha xin mangutho ni ne pøniwi kha no’bµ xin ta gege nok’a no nyohe hin ta yëkhä’yäy nok’a no tänxü nok’a nagetho nok’a ne npihtsi, ‘da ke xin te yent’a yo nïtü.

(251 h) E por tanto os conviene obedescer el uno al otro y trataros con amor de manera que nunca os aparteys, y acerca de la obediencia que el uno al otro os deveys de tener en pagar del debito,

(251 h) Que  naquenna : ttze ti hionccaheh tze da ga te nyëcahyäyheh, ttze ga ti mmatheh, xin ma nehe hin ga hambue ga ti nthicaheh, ga ti tzoqueh. Cah que na guegue nocca ne npihtzi :

(251 h) Ke  nakenna : ts’e ti hyonk’ahµ tse ‘da ga te nyëkhä’yäyhµ, tse ga ti mmäthµ, xin ma ‘nëhë hin ga ham’bµ ga ti nthikahµ, ga ti tsokhµ. Kha ke nagege nok’a ne nphitsi :

(251 i) conviene que sepays, que el cuerpo del varon : casado por la yglesia, no es ya suyo : sino de su muger, (avida por matrimonio) y el cuerpo de la muger no es ya suyo, sino de su marido. ets[etera].

(251 i) ti hioni ttze qui patheh : cah nocca nthoncahyäy nocca no [n]yohe, na cäh o ma metinthati angu na te hin ga co ni ngue da con nin meti nocca na cäh ni tanxu : cah nocca no ta[n]xu no[n]ngue, co xin no meti co xin ne hioni nocca no nyohe. ets[etera]

(251 i) ti hyoni tse ki pathµ : kha nok’a nthonkhä’yäy nok’a no nyohµ, na khä o ma metinthäti angü na te hin ga ko ni nge ‘da kon nin mæti nok’a na khä ni tänxü : kha nok’a no tänxü nønnge, ko xin no mæti co xin ne hyoni nok’a no n’yohµ. Etcétera.

{252} ¶ Tambien os aveys de casar, por desseo de alca[nz]ar y adquirir la gracia de n[uest]ro Señor Dios, para que el os la otorgue y os la comunique, y os haga della merced, por que quando devidame[n]te se recibe el matrimonio, otorga nuestro Señor, ento[n]ces muy grande y copiosa

                                    F. ij.

{252] ¶ Cah xin ma nehe nocca na guegue nocca ga te nthataheh, nocca ga ta ca me tzeniheh nocca ni gr[aci]a nocco ma muheh en dios, no co ta guegue ti daccaheh ta hieccaheh ni gracia, cah nobue ta ma xegue to te yüpi nocca nmatrimonio, nocca ti dapate nocco ma muheh nocca ttze ma

{252] ¶ Kha xin ma ‘nëhë nok’a nagege nok’a ga te nthätahµ, nok’a ga ta ka me tsønihµ nok’a ni gr[aci]a nok’o ma hmühµ en dios, no ko ta gege ti dak’ahµ ta hyëk’ahµ ni gracia, kha no’bµ ta ma xøge to te yüpi nok’a nmatrimonio, nok’a ti ‘dapate nok’o ma hmühµ nok’a tse ma

 


F. [382_42 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(252 b) gra[cia], la qual da gran contentamiento, y hazer ricas, y bien aventuradas y llenas de toda prosperidad nuestras animas (por que las haze hijas suyas n[uest]ro Señor Dios)

(252 b) noho gracia, nocca ttze ne cohyate, ne pohonate, nocca ttze ne cohianate, nocca ttze ne pohonate nocca ma animaheh (da na [n]nepa ni batzi nocco ma muhheh nocque nDios).

(252 b) noho gracia, nok’a tse ne khohyate, ne påhånate, nok’a tse ne khohyanate, nok’a tse ne påhånate nok’a ma animahµ (da na n-nepa ni bätsi nok’o ma hmühµ nok’e en Dios).

{253} ¶ Assi mismo os aveys de casar para ayudaros spi[r]i[tu]almente el uno al otro : por que tu que eres varon soys obligado a ayudar a tu muger en las cosas toca[n]tes a su salvacion provocandola quanto pudieres, a bivir sanctamente : e importunandola, a que sirva y obedezca a n[uest]ro Señor Dios, y a la guarda de sus mandamientos,

{253} ¶ Xi ma nehe que ga te nthataheh, nocca da ga xi ga te npohxaheh ana cah, ttze anque yëtiheh ga yo [n]yoheheh nocca ga te pohtzi nocca ni tanxu : cah na guetho nocca anque pueheheh ttze qui ti tĕnnaba y[n] muy, nocca ta na cahtho ta yo, qui penmatu nocca ni na mepate nocco ma muheh en dios : nocca tze te moti nocca ni na ttete

{253} ¶ Xi ma ‘nëhë ke ga te nthätahµ, nok’a ‘da ga xi ga te nphåxahµ ana kha, tse anke yëtihµ ga yo nyohµhµ nok’a ga te phåtsi nok’a ni tänxü : kha nagetho nok’a anke pøhøhµ tse ki ti tµnnaba yn mµy, nok’a ta-na khatho ta yo, ki penmatü nok’a ni na mæpate nok’o ma hmühµ en dios : nok’a tse te måti nok’a ni na t’ëte

(253 b)  y a que no haga ni cometa alguna maldad estorvandola,quando quisiere hazer algun desatino. Y lo mesmo obliga a ti : que eres su muger, conviene a saber, de favorecerle, y ayudarle salvar.

(253 b) nocco hin ga ga te tzo nocque yo na pueca : ttze qui ti hecabi, nobue ta xo yĕ ta ta punqui nmuy. Cah da xin ma [n]gutho an que yëti nocqui ga no tanxu ttze qui pohtzi nocca ne [n]thativi, nocca xe ta que puehe.

(253 b) nok’o hin ga ga te ts’o nok’e yo na pøka : tse ki ti hækabi, no’bµ ta xo yĕ ta ta pünki nmµy. Kha ‘da xin ma ngütho an ke ‘yëti nok’i ga no tänxü tse ki phåtsi nok’a ne nthätiwi, nok’a xe ta ke pøhø.

{254} ¶ Tambien aveys de pretender de casaros, para os ayudar corporalmente : por quanto soys obligados

                                    (de favo)

{254} ¶ Xin ma nehe que ga te nthataheh nocca ani ne [n]pohtziheh nocca ni ngueheh : da angu nocca [n]que yëtiheh,

{254} ¶ Xin ma ‘nëhë ke ga te nthätahµ nok’a ani ne nphåtsihµ nok’a ni ngøhµ : ‘da angü nok’a nke ‘yëtihµ,

 


F. [382_43 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(254 b) de favorescer el uno al otro, en v[uest]ras necessidades corporales, por que el officio del varon es trabajar fuertemente de adquirir lo necessario a su persona (conviene a saber) su propio sustentamiento y el de su muger e hijos:

(254 b) nocca da [n]ga xi ga te npohxaheh, naguetho nogua y ximayä mahoy na yo : da ni mepih nocca nyohe, nocca ttze ta me [n]tze ti te pepih, nocca te nequi nocque tecque ti hion ga y xi, nocque ta tzi, nocque ta tza, nocqui, xin ma nehe nocca ni tanxu cah maguetho no que ni batzi:

(254 b) nok’a ‘da nga xi ga te nphåxahµ, nagetho nogwa y ximayä-mahåy na yo : ‘da ni mæphi nok’a nyohe, nok’a tse ta men ts’e ti te pæphi, nok’a te nëki nok’e tek’e ti hyonga y xi, nok’e ta tsi, nok’e ta tsa, nok’i, xin ma ‘nëhë nok’a ni tänxü kha magetho noke ni bätsi:

(254 c) y para que tenga con que socorrer a los pobres, y enfermos, a los viejos y viejas : los quales no pueden ya trabajar : y para que tenga algo que ofrecer en la yglesia delante su Dios y Señor llevando y presentando alguna cosa en las fiestas principales o entre año, y para ayudar y favorecer a su ciudad, dando su tributo. ets[etera]

(254 c) xin ma nehe nocco y be huecate cah ti huequi, cah e to ttaquehey, cah e ma di ĕ e ta tzu, nocque hin ma na tzo tin me tzeti : xin ma nehe nocca ta xoye ti puenyehe no banni cah, no puecca ni hmi nocco ni ca ti oni na yä, nocca ta xoye ta na pueh yehe ti cah nobue ma no honego, matza ma pa thona, xin ma nehe nocca te motzi nocca ni nihni, nocca te quetti nocca ni bepih. ets[etera].

(254 c) xin ma ‘nëhë nok’o y be hwëkate kha ti hwëki, kha e to t’akëhëy, kha e ma di ĕ e tätsü, nok’e hin ma na tså tin me tsæti : xin ma ‘nëhë nok’a ta xoye ti pønyehe no ban nïkhä, nopµk’a ni hmi nok’o ni ka ti ‘å ni na yä, nok’a ta xoye ta-na phø yehe ti kha no’bµ ma no ho ne ngo, matsa ma pa thona, xin ma ‘nëhë nok’a te måtsi nok’a ni hnini, nok’a te kµt’i nok’a ni bæphi. Etcétera.

(254 d) Y por tanto no es justo , que en algun tiempo estes ocioso tu que eres varon, mas que tengas gran cuydado de tu especial officio, y el mismo cuydado ha de tener la muger, para ayudar a su marido : por que es obligado a guardar le la hazienda, y a estar en casa, y a barrer, lavar y fregar, a hilar, tejer,

                                    F. iij.

(254 d) Que naque[n]na, ti hioni hin hambue ca ga tanhiey nocqui ga no [n]yohe, ttze qui penmatu, nocca ni na me ntzeti. Cah xin ma[n]gutho nocca no tanxu nocca tze xin te motzi, nocca ni ne[n]thativi : ne tteti nocca tzete mo ti nocq[ue] ma meti, ti nbue a ni gû, ti nyo ani gû, ti paxi, ti peni, ti hetti, ti pee, ti queni, ti cah ga

(254 d) Ke nakenna, ti hyoni hin ham’bµ ka ga tänhyëy nok’i ga no n’yohµ, tse ki penmatu, nok’a ni na me nzæti. Kha xin mangütho nok’a no tänxü nok’a tse xin te måtsi, nok’a ni nenthätiwi : ne t’ëti nok’a tse te måti nok’e ma mæti, ti n’bµ a ni ngü, ti nyo ani ngü, ti paxi, ti peni, ti hët’i, ti pee, ti kµni, ti kha ga

 


F. [382_43 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(254 e) moler y guisar de comer, criar los hijos y a tener gran cuydado de su marido (quando enfermare) consolandole, y ocupandose en su servicio, y honrandolo mucho,

(254 e) ttzi, ti cah yäte ttze ta me [n]ma tu nocca no tanme (nobue ta e hienni ta to ttanquehey) ta hiuttaba yn muy, ttze ta mepi, ttze ta yëcahyäy:

(254 e) ts’i, ti kha yäte tse ta menmatü nok’a no tänme (no’bµ ta e hyënni ta to t’ankëhëy) ta hyüt’aba yn mµy, tse ta mæpi, tse ta ‘yëkhä’yäy:

(254 f) y la misma obligacion tiene el varon, de tener gran cuydado de su muger (quando estuviere enferma) buscandole las medicinas, y llamando al medico, y guisandole de comer, importunandola mucho a que coma el manjar, y regozijandola y tratandola bien (especialmente quando estuviere preñada) y honrandola mucho.

(254 f) cah xin ma ngutho nocca ne tteti nocca no nyoheh nocca ttze xin ga te penmatu nocca ni tanxu, (nobue y quatta y xi, nocca nquehey) ta hionnibi nocca ne yëthi, ta tzohnibi nocca nyëy anga yéte, xin ma nehe ti cahpi nocca nga tzi, ttze ta me[n]matu nocca y tze ĕ ta tzi nocca nga ttzi, ttze ti te nga banya, xin ma nehe ttze ta tzunni ti cah na te (ttze ga ta gebue xo ga ma yee) xin ma nehe tze ta yëcahyäy.

(254 f) kha xin ma ngütho nok’a ne t’ëti nok’a no n’yohµ nok’a tse xin ga te penmatü nok’a ni tänxü, (no’bµ y kwat’a y xi, nok’a nkëhëy) ta hyonnibi nok’a ne ‘yëthi, ta tsohnibi nok’a n’yëy anga ‘yëte, xin ma ‘nëhë ti khäpi nok’a nga ts’i, tse ta menmatü nok’a y tse ĕ ta tsi nok’a nga ts’i, ts’e ti te ngabanya, xin ma ‘nëhë tse ta tsunni ti kha na te (tse ga ta ge’bµ xo ga ma ‘yµ) xin ma ‘nëhë tse ta yëkhä’yäy.

(254 g) Pues agora hijos mios, yo os digo de verdad, que hizieredes todas estas cosas, y si devidamente rescibieredes el sacramento del matrimonio, sereys sin duda alguna salvos (quando viniere el fin de vuestra vida) eyreis derechos a la casa de nuestro Señor Dios : y alcançarey el gozo interminable de la bien aventurança de la gloria.

                                    (Y despues)

(254 g) Cah no yo a ma maca batziccaheh, ttze nttenmey ti xiccaheh, cah nobue to ne xegue ga te yüpaheh nocca [n]Sacr[ament]o matrimonio, ttze ttenmey q[ue] ga te puehmue, nobue ga te tuheh, ca ga te moho no na ni ngu nocco ma muheh en Dios, ca ga me tzeniheh nocca xe ti thogui a ne poho no na ni thu gloria.

(254 g) Kha no yo a ma mäkä bätsik’ahµ, tse nt’ëmmëy ti xik’ahµ, kha no’bµ to ne xøge ga te yüpahµ nok’a nSacramento matrimonio, tse t’ëmmeë ke ga te pøhmµ, no’bµ ga te tühµ, ca ga te måhå no na ni ngü nok’o ma hmühµ en Dios, ca ga me tsønihµ nok’a xe ti thogi a ne påhå no na ni thü gloria.

 


F. [382_44 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Despues de hecha esta amonestacion, les dira el sacerdote.

¶ Nobue xon me tzopoh nocco sacerdote, que xa xin ta xipih.

¶ No’bµ xon me tsopho nok’o sacerdote, que xa xin ta xiphi.

{255} ¶ Y aveis tambien de saber, que manda la sancta madre yglesia, que nadie reciba alguno de los sacramentos : si estuviere descomulgado, por que no podra recebir ni alcançar la gracia, si primero no fuere absuelto de la descommunion.

{255} ¶ Xin ma nehe ta me patheh, da angu y cahnocca ni ttete no ma maca meheh o Sancta Yglesia, Côh ti yupi nocca nda Sacramento, nobue ti quatti an excomunio[n], que naquetho hinga xe ta ga me tzeni nocca ni gracia nobue hin ta mbetto to te punnibi :

{255} ¶ Xin ma ‘nëhë ta me päthµ, ‘da angu y kha nok’a ni t’ëte no ma mäkä mehµ o Sancta Yglesia, khon ti yüpi nok’a n’da Sacramento, no’bµ ti kwat’i an excomunio[n], ke naketho hinga xe ta ga me tsøni nok’a ni gracia no’bµ hin ta mbet’o to te pünnibi :

(255 b) Y por lo tanto , los que agora quereys casar, si por ventura algunos de vosotros estays descomulgados, teneys necessidad de que yo os absuelva primero.

(255 b) Cah noya ga nneheh ga ti nthataheh, matza mo daccaheh, xobue co co tzoheh noccan excomunion, ti hioni ga ti cahpaccaheh ta mbetto :

(255 b) Kha noya ga n-nehµ ga ti nthätahµ, matsa mo dak’ahµ, xo’bµ ko ko tsohµ nok’an excomunion, ti hyoni ga ti khäpak’ahµ ta mbet’o :

(255 c) Y anssi os hincad de rodillas y dezid sendas vezes la oracion del Pater noster mientras os absuelvo.

(255 c) que naguegue ta cotticcaheh noya ca ntanta yamuhheh, xim ma ‘nëhë da anda Pate{r}noster, mahmue, nobue ga ta cahpaccaheh.

(255 c) ke nagege ta kåt’ik’ahµ noya ka ntänta yähmühµ, xin ma ‘nëhë ‘da an’da Pate{r}noster, mähmµ, no’bµ ga ta khäpak’ahµ.

¶ Entre tanto q[ue] dizen el Pater noster, absuelvalos ad cautellam, diziendo.

{256} Authoritate domini nostri Jesuchristi et sancta Romana Eclesia absaluovos abomini excommunicatione, et abomini alco impredimento ecllesiastico, quod vos possit impedire adebito matrimonii, exigendo et reddendo, imnomine patris et filii et Spiritus Sancti. Amen.

 


F. [382_44 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Y antes que el sacerdote les tome las manos, digales.

¶Cah noya hin qui ti ponttaba ni ye nocca sacerdote i q[ue] xa ta xipih.

¶Kha noya hin ki ti pont’aba ni ‘yæ nok’a sacerdote i ke xa ta xiphi.

{257} ¶ Amados hijos, sabed y entended, que agora aveys de rescebir el sacramento del matrimonio queando diredes vuestro consentimiento y voluntad, el uno al otro co[n] v[uest]ras palabras en las manos del sacerdote, o en su presencia, y no recebis este sacramento al tiempo que os dize la missa por que entonces no recebis sino las bendiciones solamente.

{257} Ama maca batziccahehq[ue] , ttze ta me yetheh, cah ttze quenya ga ti yupaheh nocca [n]sacramento matrimonio, nobue ga te nehui, ani na pehnivi, ani na hiavi, ani ye, matza ani hmi nocco sacerdote, nobue ta mahmaccaheh nocca [n]bendiciones.

{257} Ama mäkä bätsik’ahµke , tse ta me ‘yøthµ, kha tse kenya ga ti yüpahµ nok’a [n]sacramento matrimonio, no’bµ ga te hnewi, ani na phëniwi, ani na hyäwi, ani ‘yæ, matsa ani hmi nok’o sacerdote, no’bµ ta hmämakahµ nok’a [n]bendiciones.

(257 b) Por tanto, levantad el espiritual Señor de toda vuestra voluntad, y ofrecelde y dalde v[uest]tas animas, y v[uest]ros cuerpos en sacrificio, poniendo lo todo en sus manos, assi como ofrenda, para que os haga mercedes, para que merezcays rescibir este Sancto Sacramento.

(257 b) Que na que[n]na, cah yoya ta ninmuy nopue cca ni hmi nocca ma muheh, que da paheh nocca ni animaheh, xin ma nehe nocca ni ngueheh, cotti ani ye ca mpuê yeheh, nocca te hieccaheh, nocca to te huegaccaheh, nocca ta ga me tzeniheh no na nsacramento.

(257 b) Ke na kenna, kha yo ya ta ni nmuy nopµ k’a ni hmi nok’a ma hmühµ, ke ‘da pahµ nok’a ni animahµ, xin ma ‘nëhë nok’a ni ngøhµ, kåt’i ani ‘yæ ka mpøyehµ, nok’a te hyæk’ahµ, nok’a to te hwëgak’ahµ, nok’a ta ga me tsønihµ no na nsacramento.

 


F. [382_45 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Y despues desto, tomeles las manos (vel) junteles las manos, y diga a ella

¶ Cah nobue xo q[ue] tsihna, que xa to te ponttaba ni ye, xin ma nehe ta yëmbi ta xipih nocca ntanxû.

¶ Kha no’bµ xo ke tshina, ke xa to te pont’aba ni ‘yæ, xin ma ‘nëhë ta ‘yëmbi ta xiphi nok’a ntänxü.

{258} ¶ Juana, otorgaste de todo tu coraçon por esposa y muger de Pedro, que presente esta, assi como lo manda la sancta madre yglesia?

{268} ¶ Juana, va ttze ni [n]muynate ga ti dapi, ga ti thatavi nona bucqua no ve Pedro, nocca ngu na e te nocco ma maca nmeheh nocca Sancta Yglesia?

{268} ¶ Juana, wa tse ni nmµynate ga ti dåpi, ga ti thätawi nona ‘bµkwa no we Pedro, nok’a ngü na ‘ëte nok’o ma mäkä nmehµ nok’a Sancta Yglesia?

¶ Respuesta.

¶ Na thatate.

¶ Na thätate.

{259} ¶ Si otorgo, de todo mi coraçon y voluntad.

{259} ¶ Quecca, ttze ma nmuynate ta ti dapi.

{259} ¶ Kek’a, tse ma nmµynate ta ti dåpi.

{260} ¶ Y luego diga el sacerdote  al varon.

{260} ¶ Cah que xa ta ntzehni ta xipih nocca no nyoheh.

{260} ¶ Kha ke xa ta ntshøni ta xiphi nok’a no n’yohµ.

{261} ¶ Pedro otorgaste de todo tu coraçon y voluntad por marido y una, assi como lo quiere la Sancta madre yglesia?

{261} ¶Pedro, va ttze ni nmuynate ga ti dapi, ga ti nthatavi no ve Juana, nocca ngu na nne nocco ma maca nmeheh nocco Sancta yglesia?

{261} ¶Pedro, wa tse ni nmµynate ga ti dåpi, ga ti nthätawi no we Juana, nok’a ngü na n-ne nok’o ma mäkä nmehµ nok’o Sancta yglesia?

¶ Respuesta.

¶ Na thatate.

¶ Na thätate.

{262} ¶ Si otorgo, de todo mi coraçon y voluntad.

{262} ¶ Quecca, tze ma [n]muynate ta ti dapi.

{262} ¶ Kek’a, tse ma [n]mµynate ta ti dåpi.

 


F. [382_45 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

¶ Y diga luego, el que celebra el matrimonio.

¶ Cah que xa ta ntzehni ta ma a[n] nocco ti thatate.

¶ Kha ke xa ta ntshøni ta mä an nok’o ti thätate.

{263} ¶ Quod deus coniungit (vel) quos deus coniungit, homo nonseparet. Jn nomine patris et filii et spiritus Sancti. Amen.

{263} ¶ Quod deus coniungit (vel) quos deus coniungit, homo nonseparet. Jn nomine patris et filii et spiritus Sancti. Amen.

{263} ¶ Quod deus coniungit (vel) quos deus coniungit, homo nonseparet. Jn nomine patris et filii et spiritus Sancti. Amen.

{264} ¶ Y avisar los han, del dia en que se les han de dezir la missa, y que traygan candelas de cera, y que tenga adereçadas su personas con vestiduras limpias, para venir a la yglesia.

{264} ¶ Xin ma nehe ta tzihpih, hambue ta mâhpi nocca [n]missa, xin ma nehe que te tteti nocque candela, que guegue nocca tzĕngavi : cah tze ta ma ho tze ta ma ttaxi nocque to ba hie nobue ta yetti nopue cca nicah.

{264} ¶ Xin ma ‘nëhë ta tshiphi, ham’bµ ta hmäpi nok’a [n]missa, xin ma ‘nëhë ke te t’ëti nok’e candela, ke gege nok’a tsøngawi : kha tse ta ma ho tse ta ma t’axi nok’e to ba hye no’bµ ta ‘yët’i nopµ k’a nïkhä.

{265} ¶ Y quando se ovieren de velar, y dezirles la missa, han de ponerlos en orden por sus rengleras, poniendo aparte los que fueran otra vez casados, y recibieron las velaciones por que no las tornen a rescibir, mas solamente vean missa : por que assi lo manda la Sancta Yglesia.

{265} Cah nocue xo ga ta mâhpi nocca [n]missa, to ti quehni, to tincqui, dan to co te mûttzi, danta ttey, nocque xa da nniti xo pi nthati, xo nada nniti xon câhpi nocca [n]missa, nocca hin to mâda [n]nitito ti cahpi, que ta hentho ta nû nocca nmissa : da angu y cah ani na tte nocco Sancta Yglesia:

{265} Kha no’bµ xo ga ta hmäpi nok’a [n]missa, to ti khµni, to tink’i, ‘dan to ko te münts’i, ‘dan ta t’ëy, nok’e xa ‘da n-niti xo pi nthäti, xo na’da n-niti xon khäpi nok’a nmissa, nok’a hin to man’da n-niti to ti khäpi, ke ta høntho ta nü nok’a nmissa : ‘da angu y kha ani na t’ë nok’o Sancta Yglesia:

(265 b) Y todos tendran en las manos las candelas encendidas, quando se di[j]ere el Evangelio, y quando alçaren el cuerpo sagrado y la preciosa Sangre de

                                    (nuestro)

(265 b) Cah cotticcaheh tin tze ĕ ani yeheh nocque candela, nobue qui mah nocca nSancto Euangelio, xin ma nehe nobue xo ga ta ttenttzi nocca ni maca ngue xin ma nehe

(265 b) Kha kåt’ik’ahµ tin tsø ĕ ani ‘yæhµ nok’e candela, no’bµ ki hmä nok’a nSancto Euangelio, xn ma ‘nëhë no’bµ xo ga ta t’ënts’i nok’a ni mäkä ngø xin ma ‘nëhë

 


F. [382_46 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(265 c) nuestro Señor Jesu Christo. ets[cetera] Y pondran sobre ellos un velo despues que ovieren alçado el Sancto Sacramento, cubiriendo con ellas cabeças de las mugeres, y tendiendolo sobre los hombros de los varones.

(265 c) nocca ni maca quih ma muhhehe  Jesu [christo]. Xin ma nehe da xe ni a[n] quahmi, nocca ta tzihttzi, nobue xo ga ta ttentzi nocca [n]Sancto Sacramento, que te cohmapa ni yä nocq[ue] tanxu : cah nocque ma yohe, a yo xi ttaxitho nobuecque [n]ti ntzihttzi. Ets[etera]

(265 c) nok’a ni mäkä khi ma hmühµ  Jesu [christo]. Xin ma ‘nëhë ‘da xe ni an khwami, nok’a ta tshits’i, no’bµ xo ga ta t’ëntsi nok’a nSancto Sacramento, ke te kho’mapa ni yä nok’e tänxü : kha nok’e ma n’yohµ, a yo xi t’axitho no’bµk’e nti ntshits’i. Ets[etera]

(265 d) ¶ Aqui fenece lo tocante a los matrimonios.

(265 d) ¶ Ca y tzequa nocca ca y ti neni nocca nenthati.

(265 d) ¶ Ka y ts’ækwa nok’a ka yti nøni nok’a ne-nthäti.

 

De la manera que an de Baptizar los que tienen cargo.

 

¶ Aquí se tracta de como han de Baptizar en necessidad, los que tienen cargo del baptismo.

¶ Ca y ti nengua, nocca ha ta ga ntzihttzabate nocco y pemmatu nocca na tzihttzabate, nobue xoo xo ga ta tu.

¶ Ka i ti nøngwa, nok’a ha ta ga ntshits’abate nok’o y pemmatü nok’a na tshits’abate, no’bµ xo’o xo ga ta tü.

{266} ¶ Los que baptizan a los niños, que se quieren morir, para que hagan bien su oficio, y no traspassen el mandamiento y ordenación de n[uest]ra madre La Sancta yglesia, cinco cosas les conviene (con)

{266} ¶ Nocco tecco na xittzaba e ttzega batzi nocque xo ga ta tu : nocca xe ta que cah nocca mi mepih, xin ma nehe nocca hinte tzoqui nocca e tteti, nocca ne yeti nocco ma maca [n]meheh o Sancta yglesia : e quetta n

{266} ¶ Nok’o tek’o na xits’aba e ts’µga bätsi nok’e xo ga ta tü : nok’a xe ta ke kha nok’a mi mæphi, xin ma ‘nëhë nok’a hinte ts’oki nok’a e t’ëti, nok’a ne ‘yëti nok’o ma mäkä mmehµ o Sancta yglesia : e kµt’a n

 


F. [382_46 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(266 b) considerar pensar y poner por obra.

[n]gayo ti hioni ta beni, xin ma nehe nocque ti cah.

(266 b) ngayo ti hyoni ta bëni, xin ma ‘nëhë nok’e ti kha.

{267} ¶ La primera, que quien quiera que tu seas que suisieres baptizar a alguna persona, ahora seas varon o muger, conviene que sepas, que solamente tienes obligacion de baptizar al niño o al adulto en tiempo de necessidad (conviene a saber), quando se quieren morir.

{267} ¶ Nocca na da ngayo, cah tecca gue ca nne ga ca xittzabate, matza co na yohe, cah matza ga ntanxu na : da ti hioni qui pati, da guegue que yeti qui xittzabi nocco xo ga ta tu nocca mbatzi, matza xo hayhia, xo na meya.

{267} ¶ Nok’a na’da ngayo, kha tek’a ge ka n-ne ga ka xits’abate, matsa ko na n’yohµ, kha matsa ga ntänxü na : ‘da ti hyoni ki päti, ‘da gege ke ‘yëti ki xits’abi nok’o xo ga ta tü nok’a mbätsi, matsa xo häyhyä, xo na mæya.

(267 b) Y al que estuviere rezio, y al que pudiere ser llevado ante el Sacerdote, no le puedes baptizar, y si le baptizares estando el tal rezio y bueno, peccaras gravemente, y cometeras peccado mortal.

(267 b) Cah nocca ma tzaqui, ttze ta tzo to ti pa ani hmi nocco Sacerdote, hin ta tzo co qui xitzabi cah nobue co qui xitzabi nocca ma tzaqui, ttze que ga te tzoqui peccado mortal qui tzoo,

(267 b) Kha nok’a ma tsaki, tse ta tså to ti pa ani hmi nok’o Sacerdote, hin ta tså ko ki xits’abi kha no’bµ ko ki xits’abi nok’a ma tsaki, tse ke ga te ts’oki peccado mortal ki tsoo,

(267 c) por quanto solamente a los Sacerdotes les es cometido, y les compete de officio el baptizar y el administrar y dar el sacramento del baptismo, y los demas sacramentos,

(267 c) que na que hentho nocque Sacerdote ani ne yeti ani mepih nocca ta xittzabate nocca co te vni nocca nSacramento nocca ti ne ni baptismo, xin ma nehe nocque meda e sacramentos,

(267 c) ke na ke høntho nok’e Sacerdote ani ne ‘yëti ani ‘mæphi nok’a ta xits’abate nok’a ko te ‘üni nok’a nSacramento nok’a ti nøni baptismo, xin ma ‘nëhë nok’e mø’da e sacramentos,

(267 d) y a los que no son sacerdotes, solamente les es mandado, que baptizen a los niños o adultos que se (quie)

                                                (ren)

(267 d) cah nocque hin que Sacerdotes, que hentho ne yeti nocque[n] ta xittzabi nocque xo ga ta tu nocque tzegabatzi, matza xo na hayhia, xo na meya,

(267 d) kha nok’e hin ke Sacerdotes, ke høntho ne ‘yëti nok’e n ta xits’abi nok’e xo ga ta tü nok’e tsµkabätsi, matsa xo na häyhyä, xo na mæya,

 


F. [382_47 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(267 e) quieren morir, y a los que no pudieren ser llevados ante los sacerdotes, por estar le[j]os de la yglesia, y ssi intentassen de llevarlos alla, peligrarian, y moririan en el camino.

(267 e) nocca hin ma na tzo to ti pa nopue cca ni hmi o sacerdotes, que na guegue ya pue cque an nicah : cah nobue cah to ti pa pue cque an nicah da a yo yutho nopue cq[ue] ta ni tutho.

(267 e) nok’a hin ma na tså to ti pa nopµ k’a ni hmi o sacerdotes, ke nagege ya pµ k’e an nïkhä : kha no’bµ kha to ti pa pµ k’e an nïkhä ‘da a yo ‘yütho nopµ k’e ta ni tütho.

{268} ¶ La segunda es, que eres obligado a baptizar en agua no santificada, y tampoco tienes necesidad de bendezirla y aunque aya agua bendita por el sacerdote, la qual se llama y nombra agua Sanctificada con chrisma : no es tampoco licito baptizar a nadie con ella por que peccarias graveme[n]te baptizando a alguno con ella, por que a solos, los sacerdotes es concedida, es tu gracia de baptizar en agua Sanctificada.

{268} ¶ Nocca na yo ngayo ne ttecqui, a[n] dehe tho nocca ga ta ga xitzabate, hin ta ma cahpi, xi hin ga co ga ti cahpi : cah nobue ti cah nocca ma cahpi, nocca xo pi cahpi nocca Sacerdote, nocca na nehye agua sanctificada gue na gueg[ue] an chrisma : hin ga qui ne ttecqui nocca que ta ga xittzabate, da que ttze ga te tzoqui nobue que ta quecca ta ga xittzabate, que na guetho da co que tzehe nocque Sacerdotes co ani ye [n]yätti nocca ta ma cahpi ta xitzabate.

{268} ¶ Nok’a na yo ngayo ne t’ëk’i, an dehe tho nok’a ga ta ga xits’abate, hin ta ma khäpi, xi hin ga ko ga ti khäpi : kha no’bµ ti kha nok’a ma khäpi, nok’a xo pi khäpi nok’a Sacerdote, nok’a na nehye agua sanctificada ge nagege an chrisma : hin ga ki ne t’ëk’i nok’a ke ta ga xits’abate, ‘da ke tse ga te ts’oki no’bµ ke ta kek’a ta ga xits’abate, ke nagetho ‘da ko ke tsæhæ nok’e Sacerdotes ko ani ye nyät’i nok’a ta ma khäpi ta xits’abate.

(268 b) Y si por ventura la criatura se quiesse morir, y no se hallase a mano otra agua, o oviesse agua bendita (conviene a saber) de la que bendize cada semana el Sacerdote, podras entonces baptizar (con ella).

(268 b) Cah nobue ttze xo ga ta tu nocca mbatzi, nobue ta hinye nocca ma cahpi an dehe, cah nobue ti cah nocca ma cahpi an dehe, nocca ta embaheh agua bendita, nocca nda semana ti cahpi nocco Sacerdote, tze ta tzo que ga ta xittzabate.

(268 b) Kha no’bµ tse xo ga ta tü nok’a mbätsi, no’bµ ta hin’yµ nok’a ma khäpi an dehe, kha no’bµ ti kha nok’a ma khäpi an dehe, nok’a ta ‘ëmbahµ agua bendita, nok’a n’da semana ti khäpi nok’o Sacerdote, tse ta tså ke ga ta xits’abate.

 


F. [382_47 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(268 c) Y si no oviese la tal agua bendita, y la oviese agua sanctidicada entonces eres obligado a tomar de presto, y babtizar con ella al que se quiere morir, diziendo, Ego te baptizo ets[etera], como se delcara en la quinta clausula siguiente, a donde eres instruido de lo que en este caso eres obligado a hazer.

(268 c) Cah nobue ta hinye nocca [n]agua bendita, cah nobue ti cah agua sanctificada cah nobue, te ttecqui que xta ntzeh[n]tho qui then ttzeti, que ga te xitzabi nocca xo ga ta tu,quin ma â. Ego te baptizo. Ets[etera]. An ga nobue co te qua[n]hni nocca na quetta ngayo ne ttecqui, nocca xo ga ta ne[n]gua.

(268 c) Kha no’bµ ta hin’yµ nok’a n agua bendita, kha no’bµ ti kha agua sanctificada kha no’bµ, te t’ëk’i ke xta ntshøntho ki then ts’æti, ke ga te xits’abi nok’a xo ga ta tü, ki nmää. Ego te baptizo. Ets[etera]. An ga no’bµ ko te khwäni nok’a na kµt’a ngayo ne t’ëk’i, nok’a xo ga ta nøngwa.

(268 d) Y si con toda brevedad se pudiere aver agua por bendezir, con ella solamente has de baptizar, por que no es licito a ti tomar ni tocar al agua sanctificada bendezida con chrisma, aviendo otra agua no sanctificada ni bendita con chrisma, aunque fuese dele[j]ia, o agua no muy clara ni limpia, porque con ella se puede bien baptizar la criatura.

(268 d) Cah nobue ta ntzeh[n]tho ti nequi nocca ndehe, hin ga ma cahpi, que ta quecca ta ga xittzabate, que na gueg[ue] hin ga que nyätti qu the, qui tette nocca [n]agua sanctificada, noccan chrisma nocca o te cahpi, nobue ti cah eda e dehe, nocca hin ga ma cahpi naguetho nocca nchrisma, nobue ta no quinani, yo xi cah ttze hin te ttaxi, da ta tzo que te tzihttzabi nocca mbatzi.

(268 d) Kha no’bµ ta ntshøntho ti nëki nok’a ndehe, hin ga ma khäpi, ke ta kek’a ta ga xits’abate, ke nagege hin ga ke nyät’i ki the, ki tet’e nok’a n agua sanctificada, nok’an chrisma nok’a o te khäpi, no’bµ ti kha e’da e dehe, nok’a hin ga ma khäpi nagetho nok’a nchrisma, no’bµ ta no ginäni, yo xi kha tse hin te t’axi, ‘da ta tså ke te tshits’abi nok’a mbätsi.

{269} ¶ La tercera es q[ue] eres obligada a baptizar la critura que esta biva antes que se le salga el alma, aunque este para

                                    (boq[ue])

{269} ¶ Nocca na hiu ngayo, ne ttecqui nocca ga te xittzabi nocca mbatzi, que gueg[ue] nocca y te, nocca hingui pueni nocca ni anima,

{269} ¶ Nok’a na hyü ngayo, ne t’ëk’i nok’a ga te xits’abi nok’a mbätsi, ke gege nok’a y te, nok’a hingi pøni nok’a ni anima,

 


F. [382_48 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(269 a) boquear y espirar y no has de baptizar a la que del todo esta muerta, ya haya espirado, que no se menea, porque peccaras.

(269 a) yo xi cah ti ti co xta ni hia : hin ga que qui xittzabi nocca tze xo ntu, nocca xo npueni nocca ni anima, noccan hin mi ti yäni da que ga te tzoqui.

(269 a) yo xi kha ti ti ko xta ni hyä : hin ga ke ki xits’abi nok’a tse xo ntü, nok’a xo npøni nok’a ni anima, nok’an hin mi ti yäni ‘da ke ga te ts’oki.

(269 b) Y si dubdares, no sabiendo, si esta biva o muerta la dicha criatura, baptizar la has entonces desta manera, diziendo assi. Si estas muerta, no te baptizo, y si estas biva. Ego te baptizo, Ets[etera].

(269 b) Cah nobue hin ga ti pati, matza y te, cah matza xo ntû nocca mbatzi, ti hioni qui xittzabi : cah nocca ga te xittzabi, qui [n]ma. Cah nobue xo co tu, hi ti xittzacqui, cah nobue qui te, Ego te baptizo, Ets[etera].

(269 b) Kha no’bµ hin ga ti päti, matsa y te, kha matsa xo ntü nok’a mbätsi, ti hyoni ki xits’abi : kha nok’a ga te xits’abi, ki mmä. Kha no’bµ xo ko tü, hin ti xits’ak’i, kha no’bµ ki te, Ego te baptizo, Ets[etera].

(269 c) Y si no pudiere nascer, empero ha salido fuera, y ha parecido la mano o el pie del niño que esta bivo, entonces prestamente echaras el agua sobre la mano, o sobre el pie, diziendo. Ego te baptizo in nomine patris & filii & spiritus Sancti. Amen.

(269 c) Cah nobue hin na tzo ta mi, cah nobue xo cca, xo pi nequi nocca no ye, matza ni gua, nocca matza ba te nocca [n]batzi, tan tzêhtho qui xitzi nocca ndehe nocque ni ye, matza e ni gua, xin ma nehe que nmaâ. Ego te baptizo inomine patris & filii & Sp[irit]us Sancti. Amen.

(269 c) Kha no’bµ hin na tså ta mi, kha no’bµ xo k’a, xo pi nëki nok’a no ‘yæ, matsa ni gwa, nok’a matsa ba te nok’a nbätsi, tan tshøntho ki xits’i nok’a ndehe nok’e ni ‘yæ, matsa e ni gwa, xin ma ‘nëhë ke mmää. Ego te baptizo in nomine patris & filii & Spiritus Sancti. Amen.

(269 d) Y si sola cabeça asomare, baptizar la has. Cubriendo con una manta las carnes de la muger que pare.

(269 d) Cah nobue ta hentho nocca ni yä xo pi nequi, q[ue] guegue qui xittzabi. Cah ta quahmi nocca ga te co mibi nocca ni ngue nocca ntaxû ma oti, nocca ti ĕnnate.

(269 d) Kha no’bµ ta høntho nok’a ni yä xo pi nëki, ke gege ki xits’abi. Kha ta kwahmi nok’a ga te ko mibi nok’a ni ngø nok’a ntäxü ma ‘oti, nok’a ti ‘ønnate.

(269 e) Y si despues desto hecho saliere a luz el niño, cuya mano, o el pie baptizaste, llevarlo han con toda presteza delante

(269 e) Cah nobue to ma [n]bepahtho ta mi nocca mbatzi, nocca co xittzaba ni gua, matza ni ye, tan tzêhtho to ti pa buecque

(269 e) Kha no’bµ to ma m’bæphatho ta mi nok’a mbätsi, nok’a co xits’aba ni gwa, matsa ni ‘yæ, ta ntshøntho to ti pa bµ k’e

 


F. [382_48 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(269 e cont.) el sacerdote para que el mesmo baptize, como la ma[n]da nuestra madre la Sancta yglesia.

(269 e cont.) ani hmi nocco ga mocah, nocca co ta guegue ta xittzabi, nocca ngu na ete ma maca [n]meheh nocco Sancta yglesia.

(269 e cont.) ani hmi nok’o ga måkha, nok’a co ta gege ta xits’abi, nok’a ngü na ‘ëte ma mäkä mmehµ nok’o Sancta yglesia.

(269 f) Y si le baptizaste la cabeça, no ay necessidad que se baptize otra vez despues que oviere salido del vientre. Y esto a de examinar el sacerdote, conviene a saber, si el que ansi baptizo la criatura di[j]o y pronuncio las palabras. Ets[etera].

(269 f) Cah nobue xo co xittzaba ni yä hin hioni to ma[n]da nniti ta tzihttzabi nobue xo nmuy. Cah nona, co que tzehe ta tzonni ta nû nocco sacerdote : va ttze pi pueni nocca na tzihttzabate a hia nocco co pi xittzabi nocca mbatzi. Ets[etera].

(269 f) Kha no’bµ xo ko xits’aba ni yä hin hyoni to man’da n-niti ta tshits’abi no’bµ xo m’mµy. Kha nona, ko ke tsæhæ ta tsånni ta nü nok’o sacerdote : wa tse pi pøni nok’a na tshits’abate a hyä nok’o ko pi xits’abi nok’a mbätsi. Ets[etera].

(269 g) Porque si las dijo y pronuncio devidamente, en ningunamanera le a de tornar a baptizar el dicho sacerdote : mas si no las di[j]o ni pronuncio bien, entonces ha lo de baptizar el dicho sacerdote.

(269 g) Que na quetho nobue ttze to que pueni nocca ngu ti hioni, que xa hin to ma[n]da nniti ta xittzabi nocco sacerdote : cah nobue tzer hin to que pueni, ti hioni que xta ntzehni ta xittzabi nocco Sacerdote.

(269 g) Ke na ketho no’bµ tse to ke pøni nok’a ngü ti hyoni, ke xa hin xo man’da n-niti ta xits’abi nok’o sacerdote : kha no’bµ tse hin to ke pøni, ti hyoni ke xo ta ntshøni ta xits’abi nok’o Sacerdote.

{270} ¶ La quarta es, que qua[n]do quisieres baptizar, eres primero obligado a dezir de n[ues]tro de tu coraçon.Entiendo agora hazer lo que quiere la Sancta madre yglesia assi como ella me lo manda. Y despues que ayas dicho esto, baptizaras luego la criatura, que no

                                    (puede)

{270} ¶ Nocca na que ngayo, nobue xo ga ta e xittzabate ne ttecqui ambetto ta mbo ni nmuy qui mmaâ. Cah noya, ta nne ga ti cah ya nocca ngu na nne nocco ma maca mmeheh nocco Sancta yglesia, nocca ngu ne yëgui. Cah nobue angu co ma nna, que xa qui xitzabi nocca mbatzi,

{270} ¶ Nok’a na kµ ngayo, no’bµ xo ga ta e xits’abate ne t’ëk’i am’bet’o ta mbo ni nmµy ki mmää. Kha noya, ta n-ne ga ti kha ya nok’a ngü na n-ne nok’o ma mäkä mmehµ nok’o Sancta yglesia, nok’a ngü ne ‘yëgi. Kha no’bµ angü ko män na, ke xa ki xits’abi nok’a mbätsi,

 


F. [382_49 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(270 b) puede bien nascer o la que oviere ya nacido.

(270 b) nobue hin ga ttze y miy, matza bi miy na.

(270 b) no’bµ hin ga tse y miy, matsa bi miy na.

{271} ¶ La quinta es, que te es necessario, saber muy bien las palabras divinas del baptismo, por que no faltes en la administracion del.

{271} ¶ Nocca na quetta ngayo, ttze ti hioncqui, nocca ttze ca te pati nocca ncahahia nocca que na ntzihttzabate, hin ga ti tzoqui nocca [n]baptismo.

{271} ¶ Nok’a na kµt’a ngayo, ts’e ti hyonk’i, nok’a tse ka te päti nok’a nkhähyä nok’a ke na ntshits’abate, hin ga ti ts’oki nok’a nbaptismo.

(271 b) Por que si faltares en el dezir de las palabras divinas peccaras gravemente y no sea verdadero baptismo el que assi admistrares, y no alcançara salvacion la criatura, ni le aprovechara nada el aver la tu baptizado.

(271 b) Que na guetho, nobue ga ti tzoqui nocca na tzihttzabate a hia, ttze ga te tzoqui, xin ma nehe hin ga thati baptismo nocca ga ti vni, xin ma nehe hin ga que puehe nocca mbatzi, an tzohtitho qui xittzabi.

(271 b) Ke nagetho, no’bµ ga ti ts’oki nok’a na tshits’abate a hyä, tse ga te ts’oki, xin ma ‘nëhë hin ga thati baptismo nok’a ga ti ‘üni, xin ma ‘nëhë hin ga ke pøhø nok’a mbätsi, an tshotitho ki xits’abi.

(271 c) Y por tanto, tienes gran obligacion de aprender, y pronunciar muy bien las palabras del baptismo con las quales baptiza la Sancta yglesia.

(271 c) Que na quenna, ne ttecqui nocca tze ga te xodi, xin ma nehe ttze qui ti pueni nocca na tzihttzabate a hia, nocca que na xittzabate nocco Sancta yglesia.

(271 c) Ke na kenna, ne t’ëk’i nok’a tse ga te xådi, xin ma ‘nëhë tse ki ti pøni nok’a na tshits’abate a hyä, nok’a ke na xits’abate nok’o Sancta yglesia.

(271 d) Y as de baptizar en latin o en tu lengua vulgar : diziendo. Ego te baptizo in nomine patris & filii & sp[irit]us Sancti. Amen. Y si baptizares en la lengua de nos nauas, diras Yo te baptizo en el no[m]bre del padre, y el hijo, y del (sp[irit]u Sancto. Amen.)

                                                G j.

(271 d) An latin na hia nocca ga ta xittzabate, matza ta ni na hiatho, nocca ki mmaâ. Ego te baptizo in nomine patris & filii & sp[irit]us Sancti. Amen. Cah nobue ta ni na hiatho nocca q[ue] ga ta xittzabate, que yëna. Ti xitzacqui que naguetho nocca ni thu O ta, xin ma nehe (nocca batzi, x[in] m[a nehe] Sp[irit]u Santo)

(271 d) An latin na hyä nok’a ga ta xits’abate, matsa ta ni na hyätho, nok’a ki mmää. Ego te baptizo in nomine patris & filii & sp[irit]us Sancti. Amen. Kha no’bµ ta ni na hyätho nok’a ke  ga ta xits’abate, ke ‘yëna. Ti xits’ak’i ke nagetho nok’a ni thu O ta, xin ma ‘nëhë (nok’a bätsi, xin ma ‘nëhë Spiritu Santo.)

 


F. [382_49 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

/sp[irit]u Sancto. Amen./

/nocca batzi, x[in] m[a nehe] Sp[irit]u Santo./

/nok’a bätsi, xin ma ‘nëhë Spiritu Santo./

(271 e) Y entonces començaras a echar el agua sobre la cabeça del niño, y cesaras o acabaras de echarla, quando ovieres acabado de dezir las palabras de Dios : de manera que juntamente acompañen las palabras divinas al echar del agua sobre la cabeça del niño, o sobre su mano, o pie.

(271 e) Cah nobue ga ta e puehti nobue ga ta e xittzaba nde ni yä nocca mbatzi : cah nobue ga ta e xeque nobue xo co quahti nocca ncahahia, hin co mi xittzi nocca [n]dehe : que ta te tho nocca [n]cahahia, nocca ga te xittzaba ni yä ndehe nocca mbatzi.

(271 e) Kha no’bµ ga ta e phµti no’bµ ga ta e xits’aba nde ni yä nok’a mbätsi : kha no’bµ ga ta e xeke no’bµ xo ko khwati nok’a nkhähyä, hin ko mi xits’i nok’a ndehe : ke ta te tho nok’a nkhähyä, nok’a ga te xits’aba ni yä ndehe nok’a mbätsi.

(271 f) Y antes que comiences a baptizar la criatura, primero le pondras nombre, Pedro o Maria, ets[etera], diziendo. Pedro, o Maria, Ego te baptizo in nomine patris & filii et spiritus Sanct. Amen.

(271 f) Cah noya hin gui ti puehti nocca ga te xittzabi nocca mbatzi, ta mbetto qui nennaba ni thu Pedro, matza e Maria, etz[etera]. Ego te baptizo in nomine patris & filii et spiritus Sanct. Amen.

(271 f) Kha noya hin gi ti phµti nok’a ga te xits’abi nok’a mbätsi, ta m’bet’o ki nønnaba ni thu Pedro, matsa e Maria, ets[etera]. Ego te baptizo in nomine patris & filii et spiritus Sanct. Amen.

(271 g) Y si quiere baptizar en la lengua de los naoas, diras assi. Joan (o) Francisca, yo te baptizo en el nombre del padre, [sic], y del sp[irit]u Sancto. Amen.

(271 g) Cah nobue ta ni na hiatho, nocca ga ta ga xittzabate. Nocqui Joan (matza) que Francisca, ti xittzacqui, que nagetho nocca ni thu O ta, xin ma nehe nocca y[n] batzi, x[in ma nehe] Sp[irit]u S[anc]to. Amen.

(271 g) Kha no’bµ ta ni na hyätho, nok’a ga ta ga xits’abate. Nok’i Joan (matsa) ke Francisca, ti xits’ak’i, ke nagetho nok’a ni thü O ta, xin ma ‘nëhë nok’a yn bätsi, xin ma ‘nëhë Spiritu Sancto. Amen.

(271 h) Y al que asi quieres baptizar si no oviere indicios de que es macho, o hembra, no

                                    (curaras)

(271 h) Cah nocca qui xitzabi, nobue hin ga tze ti nequi, matza ma yohe,

(271 h) Kha nok’a ki xits’abi, no’bµ hin ga ts’e ti nëki, matsa ma n’yohµ,

 


F. [382_50 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(271 h cont. ) curaras de ponerle no[m]bre, mas diras dentro de ti. Yo quiero agora baptizar esta criatura que quiere nascer aora sea varon o muger, assi como me lo manda la Sancta madre yglesia.

(271 h cont. ) matza an tanxu, hin ga xoye qui nnepa ni thu, hin xoye ga te tzopoh ambo ni muy qui [n]maâ. Cah noya ta ne ga xittzabi nocca tecca xo ga ta miy nocca mbatzi, nocca ngu ne yëqui, nocco ma [n]meheh o Sancta yglesia.

(271 h cont. ) matsa an tänxü, hin ga xoye ki n-nøpa ni thu, hin xoye ga te tsopho ambo ni mµy ki m-mää. Kha noya ta ne ga xits’abi nok’a tek’a xo ga ta miy nok’a mbätsi, nok’a ngü ne ‘yëki, nok’o ma nmehµ o Sancta yglesia.

(271 i) Y si muriere luego la criatura que baptizaste, conviene que la lleven a la yglesia para que el sacerdote le ponga olio y chrisma.

(271 i) Cah nobue que xa hin ta tu nocca xo co xitsabi, ti hioni to ti pa nopuecque an nicah, nocca co ta guege nocco sacerdote ta yüni nocca [n]olio xin ma nehe a[n] chrisma.

(271 i) Kha no’bµ ke xa hin ta tü nok’a xo ko xits’abi, ti hyoni to ti pa nopµk’e an nïkhä, nok’a ko ta gege nok’o sacerdote ta yüni nok’a n olio xin ma ‘nëhë an chrisma.

{272} ¶ Y tu que tienes cargo de baptizar, si hizieres todo lo que aqui se ha dicho, mereceras mucho delante de n[uest]ro Señor, y alcançaras muy gran gualardon {sic}  all en el cielo : por quanto ayudaste a tu pro[j]imo, para que se salvasse, y por tu piedad alcanço y merecio la gracia de nuestro Señor Dios.

{272} ¶ Cah nocqui co ga xittzabate, cah nobue ta ncahma yngayo go ti cah noya xo pi nengua que tze ca ta game tzeni nopue cca ni hmi nocca ma muheh, qui nnû nocca ttze ma noho anque ncuhttivi no ma[n]po[n] ma hettzi, que na guegue co pohttzi nocca ni micahyäyvi, nocca e puehe, co na queccatho a me tzeni, pi nme tzeni pi nu nocca ni gr[aci]a nocca ma muheh en dios.

{272} ¶ Kha nok’i ko ga xits’abate, kha no’bµ ta nkha’ma y ngayo go ti kha noya xo pi nøngua ke tse ka ta ga me tsøni nopµ k’a ni hmi nok’a ma hmühµ, ki n-nü nok’a tse ma noho anke nkhüt’iwi no ma mbo nmahëts’i, ke nagege ko phåts’i nok’a ni mikhä’yäywi, nok’a e pøhø, ko na kek’atho a me tsøni, pi nme tsøni pi nü nok’a ni gracia nok’a ma hmühµ en dios.

(272 b) Y si no baptizares segun la forma que aqui se te ha dado, y por tu negligencia no

                                    G. ij.

(272 b) Cah nobue hin ga ca xittzabate, nocca ngu xo po ti etacque, xin ma nehe

(272 b) Kha no’bµ hin ga ka xits’abate, nok’a ngu xo po ti ‘ëtak’e, xin ma ‘nëhë

 


F. [382_50 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(271 b cont.) curares de hazerlo que aqui te es mandado, pondras en peligro tu anima, y castigar te ha aquel por el qual bivimos, por quanto no ayudaste ni oviste misericordia de aquel que pudieras muy bien socorer con este beneficio si quieras.

(271 b cont.) nobue ca ga tanieytho ta ni na tzeta ya tho nocca ttecqui ttze que ga te tzoqui, xin ma nehe ta ni cuhticqui ti tzo cca no ĕ nocco ti yoheh ay [n]yäni : que na guetho nocca hin q[ue] pohtzi, hin co huequi, nocca co que hueca maha, co que pohxa maha nobue to que tzocca maha.

(271 b cont.) no’bµ ka ga tänyëytho ta ni na tseta ya tho nok’a t’ëk’i tse ke ga te ts’oki, xin ma ‘nëhë ta ni khütik’i ti tså k’a no ‘µ nok’o ti ‘yohµ ay nyäni : ke nagetho nok’a hin ke phåts’i, hin ko hwëki, nok’a ko ke hwëka mähä, ko ke phåxa mähä no’bµ to ke tsok’a mähä.

Las fiestas que an de guardar los yndios naturales.

¶ Sigense las fiestas de guardar, las quales solamente obligan a los naturales desta nueva España, so pena de peccado mortal.

¶ Quenna nocca mboti nocq[ue] nego, nocca ta moti nocque naturales nogua [n]nueva España : cah nobue ti tzoqui que te tzo nocca no ga hiote e tzoqui.

¶ Kenna nok’a mbåti nok’e ne go, nok’a ta måti nok’e naturales nogwa n nueva España : kha no’bµ ti ts’oki ke te tso nok’a no ga hyote e ts’oki.

{273} ¶ La natividad de n[uest]ro Señor Jesuchristo, que se llama Pascua de natividad.

{273} ¶ Nocca ni na miy nocco ma muheh e Jesuchristo, nocca ti nĕni Pascua de navidad.

{273} ¶ Nok’a ni na miy nok’o ma hmühµ e Jesuchristo, nok’a ti nøni Pascua de navidad.

{274} ¶ La circuncision, que dezimos o llamamos Año nuevo.

{274} ¶ Circuncision, nocca ti neni ama dayo an quehya.

{274} ¶ Circuncision, nok’a ti nøni ama ‘da’yo an kheya.

{275} ¶ La epiphania, que es

                                    (La fies)

{275} ¶ Epiphania, e hiû e

{275} ¶ Epiphania, e hyü e

 


F. [382_51 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(275 cont.) La fiesta de los Reyes, que se llama Pascua de los Reyes.

(275 cont.) e na yä nocca ni ngo nocca ti nehni Pascua de los Reyes.

(275 cont.) e na yä nok’a ni ngo nok’a ti hnøni Pascua de los Reyes.

{276} ¶ La resurrection de nuestro Señor Jesuchristo, que se llama Pascua de Resurrection.

{276} ¶ Ani na hiayhia nocco ma muhheh o Jesuchristo, nocca ti neni an Pascua de Resurrection.

{276} ¶ Ani na hyäyhyä nok’o ma hmühµ o Jesuchristo, nok’a ti nøni an Pascua de Resurrection.

{277} ¶ La ascension, que es la subida de nuestro Señor Jesuchristo a los cielos.

{277} ¶ Ascension, ani na nettze no na mbo nmahetzi nocco ma muheh Jesu[christo].

{277} ¶ Ascension, ani na netse no na mbo nmahëts’i nok’o ma hmühµ Jesuchristo.

{278} ¶ Penthecostes, que es la fiesta del Spiritu Sancto, q[ue] dezimos Pascua de Spiritu Sancto.

{278} ¶ Penthecostes, nocca ni ngo nocca nSpiritu Sancto, nocca ti neni Pascua de Spiritu Sancto.

{278} ¶ Penthecostes, nok’a ni ngo nok’a nSpiritu Sancto, nok’a ti nøni Pascua de Spiritu Sancto.

{279} ¶ Corpus christi, que es la solenissima fiesta delsanctissimo Sacramento.

{279} ¶ Corpus christi, nobue ttze ma noho ni ngo nocca nSanctissimo Sacramento.

{279} ¶ Corpus christi, no’bµ tse ma noho ni ngo nok’a nSanctissimo Sacramento.

{280} ¶ La natividad de la reyna del cielo Sancta Maria que se dize su Natividad.

{280} ¶ Nocca ni na miy no na ma hetzi o muh ttinxu nocco s[anc]ta Maria, nocca ti neni Nativitas.

{280} ¶ Nok’a ni na miy no na mahëts’i o muh t’ïnxü nok’o sancta Maria, nok’a ti nøni Nativitas.

{281} ¶ La anunciacion, que es quando Sanct Gabriel vino a saludar a la reyna del cielo, Sancta Maria.

{281} ¶ Anunciacion, nobue me tzoya nocco Sanct Gabriel nocco muhttixu no na mahettzi nocco Sancta Maria.

{281} ¶ Anunciacion, no’bµ me tsåya nok’o Sanct Gabriel nok’o hmüt’ïnxü no na mahëts’i nok’o Sancta Maria.

{282} ¶ La purificacion, qua[nd]o se bendizen las candelas.

{282} ¶ Purificacion, nobue te cahpi nocque candelas.

{282} ¶ Purificacion, no’bµ te khäpi nok’e candelas.

{283} ¶ La asumpcion, qua[n]do

                                    G. iij.

{283} ¶ Asumpcion, nobue me

{283} ¶ Asumpcion, no’bµ me

 


F. [382_51 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(283 cont.) subio a los cielos, la preciosa madre de Dios Sancta Maria.

(283 cont.) nettze no na mbo m mahettzi nocco ni maca mme no en Dios, nocco Sancta Maria.

(283 cont.) netse no na mbo m mahëts’i nok’o ni mäkä mme no en Dios, nok’o Sancta Maria.

{284} ¶ La fiesta de los apostoles Sanct Pedro y Sanct Pablo.

{284} ¶ Nocque e ni ngo nocque apostoles Sanct Pedro, xin ma nehe nocco Sanct Pablo.

{284} ¶ Nok’e e ni ngo nok’e apostoles Sanct Pedro, xin ma ‘nëhë nok’o Sanct Pablo.

{285} ¶ Y todos los Domingos, que se celebran de ocho en ocho dias.

{285} ¶ Nin ma nehe nocque [n]cahcque e Domingo, nocca nyoto ma pa ana pueni.

{285} ¶ Nin ma ‘nëhë nok’e nkha k’e e Domingo, nok’a nyoto ma pa ana pøni.

Los días que son obligados ayunar los yndios.

¶ Los dias que son obligados ayunar, los yndios naturales desta nueva España cada año son los seguientes.

¶ Quenna nocca ne ttequi nogua nueva España, nocca ncahma y nniti nocca ga te behe nobue an quehya.

{dâ dati}

¶ Kenna nok’a ne t’ëki nogwa nueva España, nok’a nkha’ma y n-niti nok’a ga te bëhë no’bµ an kheya.

{286} ¶ Donde este notar que todos aquellos dias que de[ve]ra[n] de ayunar teniendo salud y fuerças menosprecia[n]do de su voluntad este mandamiento, tantas vezes cometen peccado mortal.

{286} ¶ Ti hioni nogua ta ga pohqua nocco cotti y yo ma ntzaqui nocque hin ti behe, nocque ca hin ay [n]niti na tzo tho ta ni nmue[n]nate nona na ttete, xin ma [n]gu ga tzo nona no ga hiote e tzoqui.

{286} ¶ Ti hyoni nogwa ta ga phåkwa nok’o kåt’i y ‘yo ma nzaki nok’e hin ti bëhë, nok’e ka hin ay n-niti na tso tho ta ni nmønnate nona na t’ëte, xin ma ngü ga tso nona no ga hyote e ts’oki.

{287} ¶ La vigilia de la natividad de nuestro Redemptor Jesuchristo.

                        (Y la vigi[li]a)

{287} ¶ Nobue ni vigilia nobue ni na miy nocco mi ne pueteheh o Jesu[christo].

{287} ¶ No’bµ ni vigilia no’bµ ni na miy nok’o mi ne pøtehµ o Jesu[christo].

 


F. [382_52 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{288} ¶ La vigilia de la resurrection de nuestro Señor Jesuchristo que es el Sabado Sancto.

{288} ¶ Nocca ni vigilia nocca ni nahiayhia nocco ma muheh o Jesuchristo, nocca t nĕni Sabado Sancto.

{288} ¶ Nok’a ni vigilia nok’a ni na hyä y hyä nok’o ma hmühµ o Jesuchristo, nok’a t nøni Sabado Sancto.

{289} ¶ Los siete viernes de la quaresma, despues de tomada la ceniza, y todos los dias que te mandare ayunar el Sacerdote, quando delante del te confessares.

{289} ¶ E yoto viernes nobue an quaresma, nobue xo que cahma y nniti ta yëcqui nocco Sacerdote, nobue ta ni hmi ga ti quâhna ni nmuy.

{289} ¶ E yoto viernes no’bµ an quaresma, no’bµ xo ke khä’ma y n-niti ta ‘yëk’i nok’o Sacerdote, no’bµ ta ni hmi ga ti khwäna ni nmµy.

(289 b) En las demas vigilias, que dan a tu voluntad de las ayunar, por que solamente son obligados los Españolesa las ayunar,

(289 b) Cah nocque meda e vigilias, co ta ni nmuy tho nocca ga te hiegui nocca nga ttzi, que naguegue co hentho ne nyätti nocque Españoles ta hie an ga tzi,

(289 b) Kha nok’e me’da e vigilias, ko ta ni nmµytho nok’a ga te hyægi nok’a nga ts’i, ke nagege ko høntho ne nyät’i nok’e Españoles ta hyæ an ga ts’i,

(289 c) con las quatro temporas , y los quarenta dias de la quaresma, los quales dias (no son obligados los naturales a ayunar) empero conviene, que no coman carne, los dichos dias.

(289 c) xin ma nehe nobue quatro temporas, xin ma nehe nocca nyote ma pa a[n] quaresma (nocca hin ga ne yëti nocq[ue] naturales te hie anga ttzi,) da ti hioni ta hiegui a mague cah hin ta tza nocca ma gue.

(289 c) xin ma ‘nëhë no’bµ quatro temporas, xin ma ‘nëhë nok’a nyote ma pa an quaresma (nok’a hin ga ne ‘yëti nok’e naturales te hyæ anga ts’i,) ‘da ti hyoni ta hyægi ama ngø kha hin ta tsa nok’a ma ngø.

(289 d) Por que el que assi la comiere, cometera peccado mortal. Y el que noayunare las dos vigilias arriba dichas y declaradas, y los siente viernes, cometera tambien pecca(do mortal.)

                                    G. iiij.

(289 d) Cah nocco tecco ta tza nocca no ngue, no ga hiote e tzoqui ga ta tzoo. Cah nocco tecco, hin ta hieca nga ttzi nocca na nyoho vigilia nocq[ue] xo nehni, xin ma nehe e yoto viernes ca xin ta tzo (nocca no ga hiote e tzoqui.)

(289 d) Kha nok’o tek’o ta tsa nok’a no ngø, no ga hyote e ts’okii ga ta tsoo. Kha nok’o tek’o, hin ta hyæka nga ts’i nok’a na nyoho vigilia nok’e xo hnøni, xin ma ‘nëhë e yoto viernes ca xin ta tså nok’a no ga hyote e ts’oki.

 


F. [382_52 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

/do mortal./

/nocca no ga hiote e tzoqui./

/nok’a no ga hyote e ts’oki./

(289 e) Y los otros viernes de entre año tampoco ha de comer nadie carne : y assi mismo los sabados no se ha de comer, pondran empero comer las cabeças de las reses, y las manos y pies, el higado, y tripas, con lo demas comescible que esta dentro en el vientre del animal (salvo quando cayere en sabado alguna vigilia, o quatro temporas)

(289 e) Cah nobue e ma pa tho, viernes côh ti tza ma gue : cah nubue Sabado côh ti tza ma gue, que hentho ta ttzapi nocca ni yäxamû, nocque ni yee, e ni qua moho , nocca ni yaa, matza e ni xepohho, xin ma nehe nocque meda e ga ttza, nocque na cah mbo ni tzittey nocca ntetadi cah nobue hin ta sabado ca ta (tzoy nocca [n] vigilia matza quatro temporas)

(289 e) Kha no’bµ e ma pa tho, viernes kho’o ti tsa ma ngø : kha nu’bµ Sabado kho’o ti tsa ma ngø, ke høntho ta ts’api nok’a ni yäxamü, nok’e ni ‘yæ, e ni kwa moho , nok’a ni yaa, matsa e ni xëphoho, xin ma ‘nëhë nok’e me’da e ga ts’a, nok’e na kha mbo ni tsit’æy nok’a ntætadi kha no’bµ hin ta sabado ka ta (tsoy nok’a n vigilia matsa quatro temporas)

(289 f) y los que esta[n] muy enfermos, no son obligados a ayunar, todos estos dias que aqui he declarado, por que con la enfermedad q[ue] padesce[n] hazen penitencia, y assi podra[n] comer carne, en la quaresma en el viernes sancto, en las vigilias y en las quatro temporas.

(289 f) Cah nocco ttze ti hienni, xi hinga [n]ne nyätti ta hieca nga ttzi, nocque xo na cah ma y pa nocque xo te nehnĕ, que naguegue da anquehey co que tzo a ma ĕ, cah ttze ni ne nyätti nocca ta tza ma gue, yo xi tan quaresma, matza nviernes Sancto, matza vigilia : matza quatro temporas.

(289 f) Kha nok’o ts’e ti hyënni, xi hinga n-ne nyät’i ta hyæka nga ts’i, nok’e xo na kha’ma y pa nok’e xo te hnøni, ke nagege ‘da angëhëy ko ke tså a ma µ, kha tse ni ne nyät’i nok’a ta tsa ma ngø, yo xi tan quaresma, matsa nviernes Sancto, matsa vigilia : matsa quatro temporas.

{290} ¶ Tampoco son obligados a ayunar los mancebos, y las donzellas, que no llegan a veynte años por causa que crecen hasta esta edad, y tienen necessidad de comer cada dia mas de una vez.

{290} ¶ Cah xin ma nehe xi hin ga ne nyätti nocque tatte, xin ma nehe nocque muhte, nocq[ue] hin qui tzeni a[n]do te an quehya, q[ue] naguegue ti te maha, ti ncahyäy maha xin ma nehe xin ti hioni ta ta yüni nocca nda pa, q[ue] naguegue no ti tede no ti cahyäy.

{290} ¶ Kha xin ma ‘nëhë xi hin ga ne nyät’i nok’e tat’µ, xin ma ‘nëhë nok’e hmüte, nok’e hin ki tsøni an’dote an kheya, ke nagege ti te mähä, ti nkhä’yäy mähä xin ma ‘nëhë xin ti hyoni ta ta yüni nok’a n’da pa, ke nagege no ti tede no ti khä’yäy.

 


F. [382_53 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{291} ¶ Tampoco son obligados a ayunar las mugeres que estan preñadas, y las que crian. Por que tienen necessidad de una vez cada dia de comer.

{291} ¶ Xi hin ga ne nyätti nocca te behe nocque tanxû, noque ma yeĕ, xin ma nehe nocque ti tzeĕtate, que naguegue da ti cahyäyte, y ti tete.

{291} ¶ Xi hin ga ne nyät’i nok’a te bëhë nok’e tanxû, noke ma ‘yµ, xin ma ‘nëhë nok’e ti tzµtate, ke nagege ‘da ti khä’yäyte, y ti tete.

{292} ¶ Tampoco son obligados ayunar los que trabajan todo el dia como son los tlamemes, y los caminantes, y los labradores, ets[etera].

{292} ¶ Cah xin ma nehe xi hinga ne [n]yätti ti behe nocca na te a[n]da pa ne pepih, nocca ngu e ga neyü, e ga ntu, e ga huahi : xin ma nehe nocca meda e ga mentzeti : ets[etera].

{292} ¶ Kha xin ma ‘nëhë xi hinga ne nyät’i ti bëhë nok’a na te an’da pa ne pæphi, nok’a ngu e ga ne’yü, e ga ntü, e ga wähi : xin ma ‘nëhë nok’a me’da e ga mæntsæti : ets[etera].

{293} ¶ Tampoco son obligados ayunar los viejos y las viejas que no pueden ayunar por su flaqueza.

{293} ¶ Cah xin ma nehe xi hin ga ne nyätti ti behe , nocque tze no ga madeĕ ttze xo que tatzu nocq[ue] hin ma na tzeti.

{293} ¶ Kha xin ma ‘nëhë xi hin ga ne nyät’i ti bëhë , nok’e tse no ga madø tse xo ke tätsü nok’e hin ma na tsædi.

{294} ¶ Tampoco son obligados ayunar los pobres, que no pueden alcançar la comida suficiente para comer una vez al dia.

{294} ¶ Cah xin ma nehe xi hin ga ne [n]yätti ti behe nocca be huecate nocq[ue] hinye ni na ttzi, nocque hin ga xoye ti neca nda pa nocque ti hioni.

{294} ¶ Kha xin ma ‘nëhë xi hin ga ne nyät’i ti bëhë nok’a be hwëkate nok’e hin’yµ ni na ts’i, nok’e hin ga xoye ti neka n’da pa nok’e ti hyoni.

{295} ¶ Los que no an tomado la bula teniendo con que la tomar, son obligados sopena de peccado mortal a ayunar todos los ayunos que ayunan los Españoles. Porque assi lo manda (en la bula nuestro Sancto Padre el papa.)

{295} ¶ Cah nocca tecco hin ti yüpi nocca nbula, nocca tze to que yüpa maha, nocque y cah yn meti nocque ni bohocah, ne yëti nocca te behe nocq[ue] cotti e ne behe nocca ngu que behe nocque Españoles, (nocca ngu ga yëti nocco ma maca taheh o sancto Padre papa nocca y cah an bulla.)

{295} ¶ Kha nok’a tek’o hin ti yüpi nok’a nbula, nok’a tse to ke yüpa mähä, nok’e y kha yn mæti nok’e ni bohokhä, ne ‘yëti nok’a te bëhë nok’e kåt’i e ne bëhë nok’a ngu ke bëhë nok’e Españoles, (nok’a ngü ga ‘yëti nok’o ma mäkä tahµ o sancto Padre papa nok’a y kha an bulla.)

 


F. [382_53 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

/en la bula nuestro Sancto Padre el papa./

/nocca ngu ga yëti nocco ma maca taheh o sancto Padre papa nocca y cah an bulla./

/nok’a ngü ga ‘yëti nok’o ma mäkä tahµ o sancto Padre papa nok’a y kha an bulla./

(295 b) Que son todas las vigilias del año, y las quatro temporas, y toda la quaresma.

(295 b) Que gue[n]na no na ne behe na nocque Españoles. Nocque cotti e ni vigilias, nocq[ue] Sancto. Xin ma nehe nocque quatro temporas, xin ma nehe nocca nquaresma nocca nda anda pa.

(295 b) Ke genna no na ne bëhë na nok’e Españoles. Nok’e kåt’i e ni vigilias, nok’e Sancto. Xin ma ‘nëhë nok’e quatro temporas, xin ma ‘nëhë nok’a nquaresma nok’a n’da an’da pa.

(295 c) Por tanto es muy bueno tomar la bulla por que quita la obligacio[n] destos ayunos aqui nombrados, que ayunan los Espaoles, mas que los y[n]dios.

(295 c) Que naguegue ttze ta ma ho maha ga ti tzacaheh, nocca ga te cahmue nocca [n]bulla, da que ga te puehmue nocca ne behe nocca xo to nehne nocca [n]gu que behe nocque Espaõles. Nocca ngu hin ne tteccaheh nobue que yüpaheh an bulla.

(295 c) Ke nagege tse ta ma ho mähä ga ti tsakahµ, nok’a ga te kha’mµ nok’a nbulla,da ke ga te pøhmµ nok’a ne bëhë nok’a xo to hnøni nok’a ngu ke bëhë nok’e Españoles. Nok’a ngü hin ne t’ëk’ahµ no’bµ ke yüpahµ an bulla.

Aparejo para los que se quieren morir.

¶ Siguese una exhortacion, y amonestacion, con que uno consuela, y esfuerça al emfermo, que se quiere morir.

¶ Ca y puehqua anda ngayo na be tzote, xin ma nehe ana thumuyte, nocca te thumuy, xin ma nehe to te tzaqui nocca y ti hie[n]ni, nocca xo ga ta tu.

¶ Ka y phµkwa an’da ngayo na be ts’ote, xin ma ‘nëhë ana thümµyte, nok’a te thümµy, xin ma ‘nëhë to te tsaki nok’a yti hyënni, nok’a xo ga ta tü.

{296} ¶ A. La primero co[n]viene, que los parientes, y amigos del enfermo se hallen presentes donde esta en emfermo hechado en su cama.

{296} ¶ A. Ambetto tze ti hioni, nocque ni meni ni micahyayheh cah e ttĕ nocca y totta nguehey cotti ga ti mbuey nopue cq[ue] y meni yo ti nocca y ti hie[n]ni.

{296} ¶ A. Am’bæt’o ts’e ti hyoni, nok’e ni mëni ni mikhä’yäy-hµ kha e t’µ nok’a y tåt’a ngëhëy kåt’i ga ti m’bµy nopµ-k’e y ‘mæni yo ti nok’a y ti hyënni.

 


F. [382_54 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{297} B. Y luego el que tiene cargo de ayudar a morir, para esforçar al enfermo, le dira al principio para consolarle el razonamiento seguiente.

{297} B. Cah nocca, xo tteti, nocca mottzi nocca xo ga ta tû, nocca xe ga tzaqui nocca y ti hieni, que xa ta xipih ambetto ta hiumuy nona y cahgua no pa na thumuyte.

{297} B. Kha nok’a, xo t’ëti, nok’a måts’i nok’a xo ga ta tü, nok’a xe ga tsaki nok’a y ti hyënni, ke xa ta xiphi am’bæt’o ta hyümµy nona y khagwa no pa na thümµyte.

{298} C. Hermano mio muy amado en Jesuchristo, mira y considera ynteriorme[n]te, y acuerdate de la muerte como mueren todos los hombres deste mundo.

{298} C. Anta cucqui que ami ma na tincqui ca to na gûtho nocco ma muheh e Jesu[christo] ta me quetta [n]bo ni muy tzo puecca ninmuy, ta me beni nocca ni na tu, nocca ngu ga ntu nocco o meximayä mahoy.

{298} C. Anta kük’i-ke ami ma na tink’i ka to na ngütho nok’o ma hmühµ e Jesuchristo ta me kµt’a mbo ni mµy tså pø-k’a ni nmµy, ta me bëni nok’a ni na tü, nok’a ngü ga ntü nok’o o më-ximayä-mahåy.

{299} D. Au[n] que sean grande señores y reyes, y aunque sean macebos (o) donzellas, y aunque sean ricos (o) pobres : a ninguno perdona la muerte.

{299} D. Ya xi cah te ta a yä tette muh xin ma nehe nocque muy, ya xi cah te tatte, cah te mûhte, yo xi cah to ti poho, matza o mehuecate na : q[ue] xa côh na egui nocca na tu.

{299} D. Ya xi kha te ta a yä tët’e hmü xin ma ‘nëhë nok’e ‘mµy, ya xi kha te tät’µ, kha te hmüte, yo xi kha to ti påhå, matsa o më-hwëkate na : ke xa kho’o na ‘ægi nok’a na tü.

(299 D-b) Como lo dice el rey David en el Psalmo 88. Quien es el hombre que vivira y no vera la muerte. Como quien dize, nadie. Murio el muy amado hijo de Dios nuestro Señor Jesu[christo], en quanto hombre. Murio tambien su muy amada madre Sancta Maria siempre virgen, murieron tambien todos los Sanctos. Y assi a de ser de nosotros los que agora vivimos.

(299 D-b) Angu na [n]maâ nocco na yä o David nopue cca [n] Ps[alm]o 88. Tecco to cahyäy ti te, ti nyo, nocca hin ta nû nocca na tu? Na [n]ne ta maâ. Coho, que naguegue cotti na tu. Cah pi tu nocca ni maca batzi en Dios nocco ma muheh e Jesu[christo] nocca ni na [n]yohe. Cah xin ma nehe da xin pi tu nocca ni maca [n]me nocco Sancta Maria xe y thogui o mûhte, cah cotti e Sancto xin pi tu. Cah xin ma [n]gu ca thohe ya cottigaheh, ti tehe, ti yohehgua y ximayä mahoy.

(299 D-b) Angü na mä nok’o na yä o David nopµ k’a n Psalmo 88. Tek’o to khä’yäy ti te, ti n’yo, nok’a hin ta nü nok’a na tü? Na n-ne ta mä. Kho’o, ke nagege kåt’i na tü. Kha pi tü nok’a ni mäkä bätsi en Dios nok’o ma hmühµ e Jesuchristo nok’a ni na n’yohµ. Kha xin ma ‘nëhë ‘da xin pi tü nok’a ni mäkä me nok’o Sancta Maria xe y thogi o hmüte, kha kåt’i e Sancto xin pi tü. Kha xin ma ngü ka thohµ ya kåt’igahµ, ti tehµ, ti ‘yohµ gwa y ximayä-mahåy.

{300} E. Por tanto hermano mio muy amado en Jesuchristo esperad vuestra muerte de vuestra voluntad, conforma[n]do os con la voluntad de nuestro Señor Dios.

{300} E. Cah que nague[n]na anta cucquiq[ue] ami ma matincqui naguetho nocco ma muheh e Jesu[christo] cah ta ni nmue[n]nate tĕmi nocca ni na tû, ta ni nahne tĕmi nocca ni na

{300} E. Kha ke nagenna anta kük’i-ke ami ma mätink’i nagetho nok’o ma hmühµ e Jesuchristo kha ta ni nmønnate tø’mi nok’a ni na tü, ta ni na hne tø’mi nok’a ni na


F. [382_54 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(300 cont.) para que quando su divina magestad os llamare, esteys aparejado para conformaros con su Sancta Voluntad.

(300 cont.) neh nocco ma muheh e[n] Dios, que naguegue ta tzohmicqui nocco ma muheh e[n]dios, ttze ta ni mmue[n]nate ga te nxegue nocca ngu na nnecaheh.

(300 cont.) hne nok’o ma hmühµ en Dios, ke nagege ta tsho’mik’i nok’o ma hmühµ en dios, tse ta ni mmønnate ga te nxøge nok’a ngü na n-nekahµ.

{301} F. Y haz el de muchas gracias, porque el os tiene escogido para su gloria, donde estan encerrados todos los bienes y riquezas que se pueden ymaginar. Que como dize Sanct Pablo, ni los ojos vieron, ni oydos oyeron, ni coraçon humano pudo pensar los bienes y gloria, y riquezas que nuestro Señor Dios tiene aparejados en su bien aventurança eterna a los que le aman en esta vida.

{301} F. Xin ma nehe ta me ne[n]manho nocco ma muhheh en dios, que naguegue da co q[ue] tzehe pi huanacca tzehe, nocca xegabena mo na[n]bo ma hettzi, no ne pi cuhtti nocque cotti maho nocque ne poho côh ga te o ttze ta tzo ta nĕni. Nocca [n]gu na nmaâ nocco S[an] Pablo, hin na [n]nu no ye ma toheh, xin hin ta etheh, cah nocca ma [n]muyheh, cah nocca ma [n]muyheh hin ca tzo ta beni nocca ma ho a[n] gloria, xin ma nehe a ne ni poho nocco ma muheh en dios nocca be hoqui nocca xe y thogui ane huecate nocco pi.

{301} F. Xin ma ‘nëhë ta me nønmanho nok’o ma hmühµ en dios, ke nagege ‘da ko ke tsæhæ pi hwanak’a tsæhæ, nok’a xøgabi na mo nambo mahëts’i, no ne pi khüt’i nok’e kåt’i maho nok’e ne påhå kho’o ga te o tse ta tså ta nøni. Nok’a ngü na mä nok’o San Pablo, hin na n-nü noyµ ma dåhµ, xin hin ta ‘øthµ, kha nok’a ma mµyhµ, kha nok’a ma mµyhµ hin ka tså ta bëni nok’a maho an gloria, xin ma ‘nëhë a ne ni påhå nok’o ma hmühµ en dios nok’a bi hoki nok’a xe y thogi ani hwëkate nok’o pi. {falta algo}

{302} G. O hermano mio en Jesuchristo acuerdate y considera ynteriormente en tu anima, que eres en esta vida, como un peregrino que va camino para su tierra. Y asi como el peregrino se huelga mucho quando llega a los terminos de su tierra, para descansar en ella, y ver a sus Padres, parientes y amigos. Assi tu te deves holgar en acercarte a los terminos de tu vida para yr a gozar de Dios y de su sanctos

                                    (en tu)

{302} G. Yyu a[n]ta cucquiq[ue] ttze ni ma matincqui naguetho nocco ma muheh e Jesu[christo], ta me beni, a[n]bo ni nmuy quetti, angui ccatho nocca no ga ne yü, nopue cq[ue] xo ne a[n] ay ni hmi, nocca [n]ga co ga yo nogua ay ximayä ma hoy. Cah nocq[ue] anga e ga neyü ttze ti pohnate nobue q[ue] ttzette nopue cq[ue] ani hmi,nocca ta tzoya nocca te nû ni ta ni[n]me, xin ma nehe nocq[ue] nin micahyäyheh, cah e tte ĕ. Cah xin ma [n]gu ccatho ti hioncqui ga ti poho, nocca xo que tzette nobuecque ta gattzi nocca ni na yo, nocca xin ga te po ay nyäni nocquen

{302} G. Yyu anta kü-k’i-ke tse ni ma mätink’i nagetho nok’o ma hmühµ e Jesuchristo, ta me bëni, ambo ni mµy kµt’i, angi k’atho nok’a no ga ne‘yü, nopµ k’e xo ne an ay ni hmi, nok’a nga ko ga ‘yo nogwa ay ximayä-mahåy. Kha nok’e anga e ga ne’yü ts’e ti phånate no’bµ ke tsøt’e nopµk’e ani hmi, nok’a ta tsåya nok’a te nü ni ta ni me, xin ma ‘nëhë nok’e ni mikhä’yäyhµ, kha e t’µ. Kha xin ma ngü k’atho ti hyonk’i ga ti påhå, nok’a xo ke tsøt’e no’bµk’e ta gäts’i nok’a ni na ‘yo, nok’a xin ga te på ay nyäni nok’e en

F. 55 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(302 cont.) en tu tierra que es la gloria del cielo para donde te crio Dios, para que gozes del en ell eternalmente para siempre.

(302 cont.) Dios, xin ma nehe nocq[ue] Sanctos, nopue cca ni hoy a ne poho na mahettzi, no ne pi cah tzehe, nocca xe ti thogui ga ni poho ay nyäni, nocca hin ga ha[n]bue ta te thegue.

(302 cont.) Dios, xin ma ‘nëhë nok’e Sanctos, nopµk’a ni håy a ne påhå na mahëts’i, nonµ pi kha tsæhæ, nok’a xe ti thogi ga ni påhå ay nyäni, nok’a hin ga ham’bµ ta te thege.

{303} H. Donde te esta[n] esperando tu Padre celestial y su hijo Jesuchristo que se hizo nuestro hermano, y la virgen Sancta Maria nuestra abogada y Señora, y todos los Sanctos.

{303} H. Nonĕ pi tebacque nocco ni maca ta xin ma nehe ani maca batzi, nocco ma muheh e Jesu[christo] xin ma nehe xe y thogui o mûhte o Sancta Maria, nocco mi ga moxteheh, xin ma nehe nocque cotti e Sanctos.

{303} H. Nonµ pi tøbak’i nok’o ni mäkä Ta xin ma ‘nëhë ani mäkä bätsi, nok’o ma hmühµ e Jesuchristo xin ma ‘nëhë xe y thogi o hmüte o Sancta Maria, nok’o mi ga måxtehµ, xin ma ‘nëhë nok’e kåt’i e Sanctos.

{304} I. Por tanto hermano mio en Jesuchristo regozijate mucho, que se te va acercando esta vida, y consuelo de ver presto toda aquella compañia celestial.

{304} I. Cah que nague[n]a anta cucquiq[ue] a mi ma matincqui naguetho nocco ma mhuheh Jesu[christo] ttze ta me cohya, xo ga q[ue] guaya nocca ga te nû, xin ma nehe que que poho, nocca xo ga te nû ga ti ttepi nonĕ ay [n]gû a ma het’zi.

{304} I. Kha ke nagenna anta kük’i-ke ami ma mätink’i nagetho nok’o ma mhühµ Jesuchristo tse ta me khohya, xo ga ke gwa ya nok’a ga te nü, xin ma ‘nëhë ke ke påhå, nok’a xo ga te nü ga ti t’øpi nonµ ay ngü a mahëts’i.

{305} K. Ten esperança en nuestro Señor Dios, que te mirara con ojos de piedad, y terna misericordia de ti y te llevara por su ynfinita bondad a esta gloria tan deseada de todos los Sanctos. De la cual dize el rey David. O mi Dios bien aventurados los que moran en tu casa. Los cuales para siempre jamas te alabaran.

{305} K. Ga me ntĕmi nocco ma muheh en dios, nocca te huega-cqui, qui mmevi no ne hinga hambue ta ta thegue nocca tze ma ho a ne poho no na ngloria nocca ttze ma tziya ma na [n]ne nocque cotti e Sanctos. Que nague[n]na nocca y[n] maâ nocca rey David. Yyuh o ma muhcquiq[ue] co en Dios a xi ma hentho nocco pi buey nona ni ngu, que naque[n]na xe y thogui ta nenmanhocqui.

{305} K. Ga me ntø’mi nok’o ma hmühµ en dios, nok’a te hwëgak’i, ki mæwi nonµ hinga ham’bµ ta ta thege nok’a tse maho ane påhå nona ngloria nok’a tse ma tsiya ma na n-ne nok’e kåt’i e Sanctos. Ke nagenna nok’a yn mä nok’a rey David. Yyuh o ma hmük’i-ke ko en Dios a xi ma høntho nok’o pi ‘bµy nona ni ngü, ke nagenna xe y thogi ta nønmanhok’i.

{306} L. O hermano mio en Jesu[christo], acuerdate y considera, qua[n]tas aflicciones y emfermedades y trabajos y persecuciones y necessidades ay en esta miserable vida, de

{306} L. Yyu anta cucquiq[ue] a mi ma matincqui co ta naguetho nocco ma muheh e Jesu[christo] ta me beni ta me tzo puecca ni[n]muy, ha[n]gu na[n] ĕna[n] huehi, anq[ue]hey, na me[n] tzeti, ana cuhte, xin ma nehe nocca na[n] huehi, na me yetta ya.

{306} L. Yyu anta kük’i-ke ami ma mätink’i ko ta nagetho nok’o ma hmühµ e Jesuchristo ta me bëni ta me tså pø-k’a ni mµy, hangü nan ‘µ nan hwëhi, ankëhëy, na mentsæti, ana khüte, xin ma ‘nëhë nok’a nan hwëhi, na me ‘yët’a ya.


F. [382_55 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(306 cont.) todas las quales te libra nuestro señor Dios. Y agora por el contrario te quiere llevar nuestro señor Dios, a un lugar de mucho desca[n]so, donde ay muchas riquezas y gloria y bien aventuran,ca eterna que por su ynfinita bondad y misericordia alcançaras.

(306 cont.) nogua y ximayä ma hoy : cah nocque cotti ya ti puecq[ue] nocco ma muheh e[n] dios. Cah noya ni ne pueteui ya, que nmavi nocco ma muheh e[n] dios, no ne xe pi thogui na [n]ttzoya, xin ma nehe ttze na tû ta hi ne poho, xin ma nehe xe y no te cohya nocca ani ne [n]huequi, hinga hambue ta te thegue nucca na [n]ho ane huecate ga ca me tzeni ya.

(306 cont.) nogwa y ximayä ma håy : kha nok’e kåt’i ya ti pøk’e nok’o ma hmühµ en dios. Kha noya ni ne pøtewi ya, ke nmawi nok’o ma hmühµ en dios, no ne xe pi thogi na nts’åya, xin ma ‘nëhë tse na ntütahi ne påhå, xin ma ‘nëhë xe y no te khohya nok’a ani ne nhwëki, hinga ham’bµ ta te thege nuk’a na nho ane hwëkate ga ka me tsøni ya.

{307} ¶ Hermano mio en Jesuchristo as entendido todo lo que te dicho?

{307} ¶ Anta cucquique a mi ma matinqui co ta naguetho nocco ma muheh e Jesu[christo] va xo co yete nocca xo to xicqui?

{307} ¶ Anta kük’i-ke ami ma mätink’i ko ta nagetho nok’o ma hmühµ e Jesuchristo wa xo ko ‘yøte nok’a xo to xik’i?

{308} ¶ R[espuesta] : Si, amigo mio ya e entendido todo lo que me as dicho, con lo qual quedo consolado, y con mucha esperança que n[uest]ro Señor Dios terna misericordia de mi por su ynfinita bondad.

{308} ¶ R. Haâ ti ĕte co ttequ[ue] nocque cotti xo co xiqui, q[ue]aguegue ttze na huma[n]muy, xin ma nehe tze ti me [n]temi, cah nocco ma muhehe e[n]dios ti huegaqui nocca ti datti ma ho ani ne huecate nocca hinga ha[n]bue ta ta theg[ue] nocca na nho.

{308} ¶ Respuesta. Hää, ti ‘øte ko t’ëk’e nok’e kåt’i xo ko xiki, ke nagege tse na hümammµy, xin ma ‘nëhë ts’e ti me ntø’mi, kha nok’o ma hmühµe en dios ti hwëgaki nok’a ti ‘dat’i ma ho ani ne hwëkate nok’a hinga ham’bµ ta ta thege nok’a na nho.

{309} A. Hermano mio entiende tambien lo que agora te quiero dezir. Sabete que tienes mucha obligacion de alabar a n[uest]ro Señor Dios, y dalle muchas gracias, por que te da buena muerte : lo qual no acaece assi a todos por que unos mueren subitamente sin poderse confesar, y arrepe[n]tirse de sus peccados, y recebir el Sancto Sacrame[n]to.

{309} A. Anta cucqique cah xin ta me yete noya xo ga ta xicca ya. Ta me pati, da ttze que [n]yätti nocca ga te xeca[n]beni nocco ma muheh e[n] dios, xin ma nehe ttze ca ti to ma [n]huehi, q[ue] nag[ue]gue ma cah na te nocca ga te tu : que na gue[n]na, hin ga [n]gu ta cah y xi ccoda nocca [n]gu ti cah ccoda hin na tha[n]-beni nopue ga [n]tu, hin ma na tzo ti qua[n]hnimmuy, hin ti tzonti nocque ni netzoqui, xi hin ti yüpi nocca nsanctissimo sacramento.

{309} A. Anta kük’i-ke kha xin ta me ‘yøte noya xo ga ta xik’a ya. Ta me päti, ‘da tse ke nyät’i nok’a ga te xøkanbëni nok’o ma hmühµ en dios, xin ma ‘nëhë tse ka ti to ma nhwëhi, ke nagege ma kha na te nok’a ga te tü : ke na genna, hin ga ngü ta kha y xi k’o’da nok’a ngu ti kha k’oda hin na thänbëni nopµ ga ntü, hin ma na tså ti khwänimmuy, hin ti tsonti nok’e ni nets’oki, xi hin ti yüpi nok’a nsanctissimo sacramento.

{310} B. Otros mueren despeñados, otros los mata un rayo, otros mueren

{310} B. Cah noccoda na to a yo[n] ma yeĕ, noccoda na peh no huey, noccoda na ti da no dehe

{310} B. Kha nok’o’da na tso ayo n-ma’ye, nok’o’da na phæ no hwæy, nok’o’da na tï ‘da no dehe

 

F. [382_56 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(310 cont.) ahogados en los rios y en la mar, otros mueren sin sentido. Y a ti nuestro señor Dios te a librado de todas estas muertes violentas, y mueres en tu casa acompañado de tus amigos y parientes.

(310 cont.) no puecque a yo hetehe, nocco da na tseĕ na nopueca q[ue] ga ntû. Cah nocqui nocco na muheh en dios y cuhticqui y ti puecq[ue] naguetho nocque cotti hinga pa[n]nate na tû, nocca ga ca te tû nopue cque ani ngu ani nyäni e ni ttzĕ, cah e ni micahyäyvi.

(310 cont.) no pøk’e ayo hëdehe, nok’oda na tsµµ na no pøkake ga ntü. Kha nok’i nok’o na hmühµ en dios y khütik’i y ti pøk’e nagetho nok’e kåt’i hinga pännate na tü, nok’a ga ka te tü nopµ k’e ani ngü ani nyäni e ni ts’µ, kha e ni mikhä’yäywi.

{311} C. Por lo qual tienes mucha obligacion de dar muchas gracias a nuestro Señor Dios y de esperar tu muerte con mucha esperança de alcançar la bien aventurança eterna mediante la gracia divina.

{311} C. Que naque[n]na ttze que ne ttecaqui, nocca ga te ne[n]ma[n]ho nocco ma muheh e[n] dios, ga me [n]tĕmi tze que tĕmi nocca ga ta ca me tzeni nocca xe y thogui ani ne huecate, que naguetho nocca ttze ti datti ma ho nocca ni gr[aci]a nocco ma muheh e[n] dios.

{311} C. Ke nakenna tse ke ne t’ëkaki, nok’a ga te nønmanho nok’o ma hmühµ en dios, ga me ntø’mi tse ke tø’mi nok’a ga ta ka me tsøni nok’a xe y thogi ani ne hwëkate, ke nagetho nok’a ts’e ti ‘dat’i ma ho nok’a ni gracia nok’o ma hmühµ en dios.

{312} D. Y aunque es verdad que agora te an de desamparar tus parientes y amigos, y te an de llevar a la sepultura, y de[j]arte en ella. Pero nuestro Señor Dios jamas te desamparara, si no que siempre sera contigo, para glorificarte y hartarte de bienes eternos de su gloria. Esto es lo que dezia el rey David a Dios. O Dios mio entonces sere harto quando pareciere tu gloria. q[uiere].d[ezir]. quando yo alcançare tu gloria y tu bienaventura[n]ça.

{312} D. Cah noya yo xi cah ta ti gacqui nocq[ue] ni micahyäyvi nocque que [n]ttepivi, xin ma nehe ta te[n]nacqui nopue cque pi cah nocca ni otti, xin ma nehe ca to ba tzogaccatho. Cah nocco ma muheh e[n] dios hinga ha[n]bue ta tigacqui xe ti thogui ti mbue ani [n]yäni te dacquji nocca ne poho, xin ma nehe ttze ti yüticqui, nocca xe ti thogui ne poho an gloria. Que que[n]na nocca ma na xipih nocco David nocco ma muheh e[n] dios. Yyuh o ma muhcquiq[ue] co e[n] dios, nobue ttze ga ta hiuma[n]muy nobue ga ta nû nocca ni gloria. N.F. nobue to ta me tzeni nocca ni gl[or]ia, xin ma nehe ani na nuh ma [n]huehite.

{312} D. Kha noya yo xi kha ta tigak’i nok’e ni mikhä’yäywi nok’e ke nt’øpiwi, xin ma ‘nëhë ta tennak’i nopµ k’e pi kha nok’a ni ‘ot’i, xin ma ‘nëhë ka to ba tsogak’atho. Kha nok’o ma hmühµ en dios hinga ham’bµ ta tigak’i xe ti thogi ti m’bµ ani nyäni te dak’i nok’a ne påhå, xin ma ‘nëhë ts’e ti yütik’i, nok’a xe ti thogi ne påhå an gloria. Ke kenna nok’a ma na xiphi nok’o David nok’o ma hmühµ en dios. Yyuh o ma muhk’i-ke ko en dios, no’bµ tse ga ta hyümanmµy no’bµ ga ta nü nok’a ni gloria. N.F. no’bµ to ta me tsøni nok’a ni gloria, xin ma ‘nëhë ani na hnü ma nhwëhite.

{313} E. Dime por tu vida hermano mio, como podra ser que te desampare nuestro señor Jesuchristo

{313} E. Xe ta ca[n]beni ta me xiqui co tteque, ha ta ga [n]tigacqui nocco mi

{313} E. Xe ta känbëni ta me xiki ko t’ëke, ha ta ga ntigak’i nok’o mi

F. [382_56 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(313 cont.) que por todos nosotros ba[j]o del cielo, y vino a este mundo a hazerse hombre. Donde anduvo treynta y tres años por nuestra redempcion, de los quales por tres años anduvo predicando el sancto Evangelio y enseñandonos el camino del cielo.

(313 cont.) ne pueteheh nocco Jesu[christo], co naquecathoheh nocca pe gay, nocca pe yïhe nogua y ximayä mahoy, pa ta cah o ma yohe. Pi nbue ama [n]yäniheh andote ma detta ma hiu quehya, nocca e puecaheh, cah nocq[ue] me hiu q[ue]hya pi [n]xohnabate nocca ni Sancto Evangelio, nocca q[ue] e xohnagaheh nocca nyü nocca ma hettzi.

(313 cont.) ne pøtehµ nok’o Jesuchristo, ko na ke kathohµ nok’a pi gäy, nok’a pi ‘yëhë nogwa y ximayä-mahåy, pa ta kha o ma ‘yohµ. Pi n’bµ ama nyänihµ an’dåte ma ‘dæt’a ma hyü kheya, nok’a e pøkahµ, kha nok’e me hyü kheya pi nxåhnabate nok’a ni Sancto Evangelio, nok’a ke e xåhnagahµ nok’a n’yü nok’a mahëts’i.

{314} F. Y despues fue servido de morir en la cruz por nuestra redempcion y con su muerte fue servido de librarnos de los tormentos y muerte eterna del ynfierno.

{314} F. Cah manbepahtho co na que cathoheh nocca ga e tu nopue cque an cruz, nocca e puecaheh, cah nocca ni maca tu que puecaheh nocque cotti nocque yo ne tzotate no ĕ, xe y thogui na tu nopue cque ayo nitu.

{314} F. Kha mam’bæphatho ko na ke kathohµ nok’a ga e tü nopµ k’e an cruz, nok’a e pøkahµ, kha nok’a ni mäkä tü ke pøkahµ nok’e kåt’i nok’e yo ne tsåtate no ‘µ, xe y thogi na tü nopµ k’e ayo nïtü.

{315} G. Y al tercer dia quiso resucitar de su propia virtud, para que todos nosotros resuscitemos tambien el dia del Juyzio, los buenos para la gloria eternadel cielo, y los malos para las penas eternas del ynfierno.

{315} G. Cah an hiupa pi hia tze y hia ani na neh tzehe nocca xi nta cottigaheh ga ta teheh nobue ta tzehcacaheh na hia cah nocque ma ho ti mbetzeni xe y thogui nocca ne poho nona mahettzi, cah nocco hin co mahoti mbetze ni nocca xe y thogui ne tzotate no ĕ nopuecque ayo nitu.

{315} G. Kha an hyü pa pi hyä tsæ y hyä ani na hne tsæhæ nok’a xi nta kåt’igahµ ga ta tehµ no’bµ ta tshækakahµ na hyä kha nok’e ma ho ti mbøtse ni xe y thogi nok’a ne påhå nona mahëts’i, kha nok’o hin co maho ti mbøtse ni nok’a xe y thogi ne ts’otate no ‘µ nopø k’e ayo nïtü.

{316} H. Y despues a los quarenta dias subio a los cielos para aparejarnos lugar, para quando murieremos, donde jamas avra muerte, sino vida sempiterna en la compañia de nuestro Señor Dios.

{316} H. Cah yote ma pa a tettze nona mahettzi, nocca e te hogacaheh nona ma [n]miheh, nobue ga ta tuheh, nocca hinga ha[n]bue ga ni tuheh, xe ti thogui ga ni teheh ay nyäni ay buey ga ta me tzeniheh nocco ma muheh en Dios.

{316} H. Kha yote ma pa a tets’e nona mahëts’i, nok’a o te hoga-kahµ nona ma n-hmihµ, no’bµ ga ta tuhµ, nok’a hinga ham’bµ ga ni tühµ, xe ti thogi ga ni tehµ ay nyäni ay ‘bµy ga ta me tsønihµ nok’o ma hmühµ en Dios.

 


F. [382_57 r]

{317} I. Y assi hermano mio deves de tener mucha confiança en nuestro señor dios, que te llevara a su gloria por los merecimientos de la passion y muerte de nuestro Señor Jesuchristo.

{317} I. Quenaguegue anta cûcquique, ti hioni qui pe[n]matu nocca ma muheh en dios, qui mbeui none pi thocca ni ne poho gloria nocca ca ga me tzeni, nocca q[ue]naguetho a ne ma q[ue] tzo[n]ma ĕ, xin ma nehe ani na tu nocco ma muheh e Jesu[christo].

{317} I. Kenagege anta kük’i-ke, ti hyoni ki pænmatü nok’a ma hmühµ en dios, ki mæwi nonµ pi thok’a ni ne påhå gloria nok’a ka ga me tsøni, nok’a ke nagetho a ne ma ke tsån ma ‘µ, xin ma ‘nëhë ani na tü nok’o ma hmühµ e Jesuchristo.

{318} K. Dime hermano mio as entendido lo que te digo. R[espuesta] Si amigo mio todo lo e entendido, y te ruego que, me digas otras cosas tocante a mi salvacion, y que me ayudes a bien morir.

{318} K. Ta me xiqui anta cûcquiq[ue] va co yĕte nocca xo to xicqui. R[espuesta]. Haâ, quecca co tteque xo to ĕte, cah ttze ti ti xega ambenicqui, cah to meda ta me xiqui nocca ni nêh hionivi nocca nte puehe, xin ma nehe qui pohxagui nocca ma ho nocca ga ta tû.

{318} K. Ta me xiki anta kük’i-ke wa ko ‘yøte nok’a xo to xik’i. Respuesta. Hää, kek’a kåt’i ke xo to ‘øte, kha ts’e ti ti xøgambënik’i, kha to me’da ta me xiki nok’a ni hne hyoniwi nok’a nte pøhø, xin ma ‘nëhë ki phåxagi nok’a ma ho nok’a ga ta tü.

{319} ¶ Huelgome mucho hermano mio en Jesuchristo, que oyes de buena gana la palabra de Dios, que es señal de tu salvacion, y que eres de los escogidos y predistinados para la bienaven-turança eterna. Pues oye agora otras cosas que te quiero dezir necessarias para tu salvacion. Cinco cosas son las que agora que nuestro Señor te perdone tus peccados, y te lleve a su gloria.

{319} ¶ Tze ti ti poho anta cucquique co ta naguetho nocco ma muheh e Jesu[christo], nocca ga ne yê ma[n]ho nocca ni na hia en dios, no na da que ne negui nocca [n]puehe, cah ni ga thanicqui, nocca ga ta ca me tzeni nocca y thogui ani ne [n]huecate en dios. Cah noya ta me yete, meda nocq[ue] ga xicqui ani ne [n]hionivi nocca n que puehe. E quetta ngayo an que [n]hioni ya, nocca ma muheh en dios, ti punni-cqui nocque yo ni netzoqui, xin ma nehe que [n]mevi none xe pi thogui nocca a ni ne poho nona [n]gloria.

{319} ¶ Ts’e ti ti påhå anta kük’i-ke ko ta nagetho nok’o ma hmühµ e Jesuchristo, nok’a ga ne ‘yø manho nok’a ni na hyä en dios, no na ‘da ke ne nëgi nok’a npøhø, kha ni ga thahni-k’i, nok’a ga ta ka me tsøni nok’a y thogi ani ne nhwëkate en dios. Kha noya ta me ‘yøte, me’da nok’e ga xik’i ani ne nhyoniwi nok’a n ke pøhø. E kµt’a ngayo an ke nhyoni ya, nok’a ma hmühµ en dios, ti pünnik’i nok’e yo ni nets’oki, xin ma ‘nëhë ke nmæwi nonµ xe pi thogi nok’a a ni ne påhå nona ngloria.

{320} ¶ La primera es que te arrepientas de todos tus peccados por aver ofendido a nuestro Señor Dios, y criador del cielo y de la tierra. Y mira que te as de arrepentir : no tanto por temor de las penas del ynfierno, quanto por aver ofendido al sumo Dios yntfinito bien y criador nuestro.

{320} ¶  Cah ttze ambetto ti hioni ta tucca ni nmuynocq[ue] cotti yo ni ne tzoqui, nocca q[ue] tzonnabani [n] muy nocco ma muheh e[n] dios nocco ni ta cahgaheh o me mahetzi, cah o meximayä mahoy. Xin ma nehe ta me nû ta tucca ni [n]muy nocca ne tzo ta te no ĕ nopue cq[ue] ayo nitu, nocq[ue] hangu nocque q[ue] tzonnaba ni [n]muy nocco ta datti o ma ho e[n] dios hinga ha[n]bue ta ta theg[ue], cah da ni ta cahgaheh.

{320} ¶  Kha tse am’bæt’o ti hyoni ta tük’a ni nmµy nok’e kåt’i yo ni nets’oki, nok’a ke ts’onnaba ni nmµy nok’o ma hmühµ en dios nok’o ni ta khagahµ o me-mahëts’i, kha o me-ximayä-mahåy. Xin ma ‘nëhë ta me nü ta tük’a ni nmµy nok’a ne tså ta te no ‘µ nopµ k’e ayo nïtü, nok’e hangü nok’e ke ts’onnaba ni nmµy nok’o ta dat’i o ma ho en dios hinga ham’bµ ta ta thege, kha ‘da ni ta khagahµ.

 

F. [382_57 v]

{321} ¶ A. Quiero contar un e[j]emplo que acaecio en una tierra que se llama Alemania, a una muger que por la gran contricion que  tuvo de sus peccados, le fueron perdonados, aunque eran muy grandes.

{321} ¶ A. Ga petacque nocca na ngayo ana theti pa ta cah nopue anda ma nihni ani thuh Alemania, anda an tanxu nocca tengu e tzonti pi pihtaba ni peni nocque yo ni ne tzoqui, cah po ti punnibi, yo xi tze cah ma noho, ttze cah ta ma pite.

{321} ¶ A. Ga petak’e nok’a na ngayo ana thëti pa ta kha nopµ an’da ma hnini ani thühü Alemania, an’da an tänxü nok’a tengü e tsonti pi phitaba ni pëni nok’e yo ni ne ts’oki, kha po ti pünnibi, yo xi tse kha ma noho, tse kha ta ma pite.

{322} B. La qual engañada del diablo, y encendida en lu[j]uria, y concupiscencia de su hijo propio, dormio con el, del qual concebio, y pario otro hijo.

{322} B. Que naguegue ani necate nocca no exquah, pi phuehnaba ni[n]muy ani na cuhtotetho, nocca e ne tzehe nocca tzeni ttĕ tzehe ni batzi tzehe, nocca po tzocaba y[n] ñani, cah pi yĕpa tzehe, xin ma nehe pi ĕnga nda no batzi.

{322} B. Ke nagege ani nekate nok’a no ‘µxkhwa, pi phµhnaba ni nmµy ani na khütåtetho, nok’a e ne tsæhæ nok’a tsøni t’µ tsæhæ ni bätsi tsæhæ, nok’a po ts’okaba yn ñäni, kha pi ‘yµpa tsæhæ, xin ma ‘nëhë pi ‘ønga n’da no bätsi.

{323} C. Despues de que hizo el peccado tan grave del incesto, fue herida su anima de un temor muy espantable, que le parescia, que Dios le avia de entregar en las manos de Sathanas pa[ra] matarla subitamente, y echarla en los ynfiernos.

{323} C. Ma [n]mepahtho pi cah nocca tze no mihtzu no pi te netzoqui nocca e tzocavi nocca no batzi, pi tu ay [n]muy nocca tze ma noh na mihtzu ma pite, pi [n]no tzehe cah nocco muheh e[n] dios ta yenttaba yo ye nocca no exquah no Satanas, cah matza hin ta na tha[n]beni nopue cq[ue] ta gatho,, nocca te[n]tti ayo nitu.

{323} C. Ma n’mæphatho pi kha nok’a tse no hmitsü no pi te nets’oki nok’a e ts’okawi nok’a no bätsi, pi tü ay nmµy nok’a tse ma noh na hmitsü ma pite, pi n-no tsæhæ kha nok’o hmühµ en dios ta ‘yæent’aba yo ‘yæ nok’a no ‘µxkhwa no Satanas, kha matsa hin ta-na thanbëni nopµ k’e ta ga tho, nok’a tænt’i ayo nïtü.

{324} D. Ella espantada con este temor, y ayudada de la divina gracia, començo a pensar, como haria penitencia de tan gran peccado, y tomando consejo con un sacerdote, tomo el niño, y se fue a Roma, y con muchas ymportunidades alcanço la presencia de Innocencio Papa, y con muchas lagrimas, y dando vozes, y confessando su peccado publicamente delante de todos se arrojo delante los pies del

                                                (papa)

{324} D. Cah nocca no tanxu ttze na tzû nocque yo netzoqui, cah que te mpohtzi nocca tze ma ho ani gr[ac]ia nocco ma muheh e[n] dios, pi beni, nocca tengu nocca nagueg[ue] te cah nocca ne tzo[n]ma ĕ nocca tze ma noho netzoqui ani hmi pi ma nocco sacerdote cah pi yêti nocca ga te manopue cca nRoma, cah q[ue] xa pi ma pi tettzi nocca no batzi, xin ma nehe ttze pi ta a[n]gua nocca te ma ani hmi ta tzeni nocco ta ga mocah Papa Ynoce[n]cio, cah nobue ma tze puecca ni hmi tze na tzo[n]nate, na mahnate, xin ma nehe pi qua[n]hnatho nocca mi netzoqui nopue cq[ue] a mhite tzo o ma tu[n] ta hio cähyäy

{324} D. Kha nok’a no tänxü tse na tsü nok’e yo nets’oki, kha ke te mphåtsi nok’a tse maho ani gracia nok’o ma hmühµ en dios, pi bëni, nok’a tengü nok’a nagege te kha nok’a ne tsånma ‘µ nok’a tse ma noho nets’oki ani hmi pi ma nok’o sacerdote kha pi ‘yëti nok’a ga te ma nopµ k’a nRoma, kha ke xa pi ma pi dæts’i nok’a no bätsi, xin ma ‘nëhë tse pi ta an gwa nok’a te ma ani hmi ta tsøni nok’o Ta ga måkhä Papa Ynocencio, kha no’bµ ma tse pø-k’a ni hmi tse na ts’onnate, na hmanate, xin ma ‘nëhë pi khwännatho nok’a mi nets’oki nopµ k’e a hmite tsoo ma tün ta hyo khä’yäy


F. [382_58 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(325 cont.) Papa, confessando su peccado tan deveras, que a todos espanto, y llevaba en sus braços el niño, que avia parido por testigo de su maldad.

(325 cont.) nopue pi me[n]ga ttzeti ani te angu nocco Ta ga mocah Papa, pi que a[n]hmatho nocq[ue] yo ni netzoqui tze ay [n]muynate, nocq[ue] ca mi buey ttze pi tzu ni piti, ethe nocca no batzi nocca pi ĕni, que tze e nequi nocca ni ma pueca.

(325 cont.) nopµ pi menga ts’æti ani te angü nok’o Ta ga måkhä Papa, pi ke an hmatho nok’e yo ni nets’oki tse ay nmµynate, nok’e ca mi ‘bµy tse pi tsü ni piti, a thæ nok’a no bätsi nok’a pi ‘øni, ke tse e nëki nok’a ni ma pøka.

{325} E. viendo el Papa tan gran contricion, y tantas lagrimas, y suspiros de aver ofendido a Dios, y que tenia verdadera contricion de sus peccados : tuvo misericordia, y mucha compassion della, y como medico muy prudente, quiso luego sanar la emferma, y di[j]o a la muger delante de todos.

{325} E. Nobue me nû nocco Ta ga mocah, tze ay mmue[n]nate nocca ne pihtaba [n]beni, xin ma nehe ttze na tzoni na cque xa na te ay [n]muy, na ga ttzonate, cah tze ni nmuy na te ne pihtaba[n]beni, nocq[ue] yo netzoqui : cah pi nuh ma huehi, pi ti huequi, gue nagueg[ue] tze na ha y hia nocca [n]yëy, que xa pi yethe nocca y ti hie[n]ni nocca [n]tanxu, bi xipih nopue cca mihte nocca [n]tanxu.

{325} E. No’bµ me nü nok’o Ta ga måkhä, tse ay mmønnate nok’a ne phitaba-mbëni, xin ma ‘nëhë tse na tsoni na k’e xa na te ay nmµy, na ga ts’onate, kha tse ni nmµynate ne pihtaba-mbeni, nok’e yo nets’oki : kha pi hnü ma hwëhi, pi ti hwëki, ge nagege tse na hä y hyä nok’a n’yëy, ke xa pi ‘yøthe nok’a y ti hyënni nok’a ntänxü, bi xiphi nopµ k’a hmite nok’a ntänxü.

{326} F. Tu peccado te ha perdonado Dios, vete en paz, y no quieras mas peccar. Oyo esto uno de los Cardenales que estavan presentes y començo a murmurar contra el Papa, reprehendiendo el juyzio del Papa, diziendo.

{326} F. Nocque ni netzoqui y ti pu[n]nacqui nocco ma muheh e[n] dios, ne ma cah hinte ma[n]da nniti ga ti tzoqui. Nobue me yĕte nocco moda e cardenales nopue cq[ue] a mi buey que xa pi tze ma ba nxehtha nocco Papa, q[ue]gueg[ue] hinga ma no ho hinga ne ccattiui nocca ni na tzhecca hia nocco ta ga mocah Papa, bi yëna.

{326} F. Nok’e ni nets’oki y ti pünnak’i nok’o ma hmühµ en dios, ne ma kha hinte man’da n-niti ga ti ts’oki. No’bµ me ‘yøte nok’o mo’da e cardenales nopµ k’e a mi ‘bµy ke xa pi tse mäba-nxµtha nok’o Papa, kegege hinga ma no ho hinga ne k’at’iwi nok’a ni na tshæk’a hyä nok’o Ta ga måkhä Papa, bi ‘yëna.

{327} G. Para tan gran culpa, era poca penitencia la que le dio. El Papa di[j]o al Cardenal. Si yo e juzgado ynjustame[n]te desta muger, y es ynsuficiente delante de Dios su penitencia : tenga poder el demonio de entrar en mi cuerpo, y delante de todos me fatigue. Y si tu me reprehendes ynjustamente, lo mesmo sea de ti.

{327} G. Nona anta e tzoqui, cah y ttze tho nocca ne tzo[n]ma ĕ po ti unni. Nocco Ta ga mocah, pi yëmbi nocco cardenal. Nobue ta q[ue]cago hmite ma quahni ga ta xecaba na hia nona [n]tanxu, nocca hingui cah ttzi nocca ne tzo[n]ma ĕ ay yäni e[n] dios : Cah ta yetta mbo ma [n]muy nocca ne exquah, xin ma nehe ta cotti o cahyäy ta ni hmi nopue cq[ue] ti tzo ca no ĕ. Cah nocqui hinta ma quahni nocca ga ttze ba ga xetha, cah xin ta [n]gu ta ta cah ani xi.

{327} G. Nona antä e ts’oki, kha y tse tho nok’a ne tsånma ‘µ po ti ‘ünni. Nok’o Ta ga måkhä, pi ‘yëmbi nok’o cardenal. No’bµ ta kekago hmite ma khwäni ga ta xækaba na hyä nona ntänxü, nok’a hingi khäts’i nok’a ne tsånma ‘µ ay yäni en dios : Kha ta yµt’a mbo ma nmµy nok’a ne ‘µxkhwa, xin ma ‘nëhë ta kåt’i o khä’yäy ta ni hmi nopµ k’e ti tså ka no ‘µ. Kha nok’i hinta ma khwäni nok’a ga tse ba ga xµtha, kha xin tangü ta ta kha ani xi.

{328} H. Luego el demonio come[nz]o a atormentar al cardenal. Por cuyo tormento nuestro Señor Dios manifesto la penitencia perfecta de aquella muger.

                                    H. ij.

{328} H. Quexa ntzheni pi tzota no oe nocca no oexquah nocco cardenal. Nocca ni tzotate no oe nocco o ma muheh en dios que ne nequi ti datti ma ho nocca ni tzonma oe nocca pi cah nocca ntanxu.

{328} H. Ke xa ntshøni pi tså ta no ‘µxkhwa nok’o cardenal. Nok’a ni tsåtate no ‘µ nok’o o ma hmühµ en dios ke ne nëki ti ‘dat’i ma ho nok’a ni tsåma‘µ nok’a pi kha nok’a ntänxü.

 


F. [382_58 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{329} I. El cardenal ayudado de las oraciones de todos fue luego libre del tormento del demonio. Con la qual deprendio no murmurar de ay adelante de la misericordia divina, que usa con los que verdaderame[n]te se arrepienten de sus peccados y se confiessan dellos, y proponen la enmienda.

{329} I. Cah nocco cardenal a ne xecambeni nocca e mottzi nocque ca mi buey nocco moda quexa ntzheni pi tiqui nocca netzopate no oe nocca exquah. Quenaguegue que e pati, nocca hin to manda nniti ta manni nocca ni nehuecate nocque en dios ttze xo mati nocca y me tzeni nocca tze nttenmey ay muennate ti tzonti ti pihjtaba mbeni nocque ni netzoqui, xinmanehe que ne quanhni, xinmanehe ti puenga na yo.

{329} I. Kha nok’o cardenal a ne xøgambëni nok’a e måts’i nok’e ka mi ‘bµy nok’o mo’da ke xa ntshøni pi tiki nok’a ne tsåpate no ‘µ nok’a ‘µxkhwa. Ke nagege ke e päti, nok’a hin to man’da n-niti ta männi nok’a ni ne hwëkate nok’e en Dios tse xo mäti nok’a y me tsøni nok’a tse nt’ëmmëy ay mønnate ti tsonti ti phitaba mbëni nok’e ni nets’oki, xin ma ‘nëhë ke ne khwäni, xin ma ‘nëhë ti pµnga na ‘yo.

{330} ¶ Lo segundo ya veo que te as confessado. Pero mira si algun peccado o peccados se te an olvidado de confessar, y te acuerdas agora eres obligado a confesarlos. Y lo mesmo si acaso por verguença o por miedo o por empacho as de[j]ado de confessar algun peccado mortal, eres obligado agora de reyterar la co[n]fession, y confessar enteramente todos tus peccados a tu confessor con gran arrepentimiento y dolor de tu anima, por aver ofendido a nuestro señor Dios.

                                    (hermano)

{330} ¶ Nocca na yo ngayo, xo ti nnû, nocca xo que quanhna ni nmuy. Cah tame nu nobue ta nda no ga hiote e tzoqui, matza ma tuntahi nocque co punbeni, nobue co me quanhna ni nmuy, cah xo qui npenya, anque yätti ya cotti que gate quanhna ni nmuy. Cah xin mangutho nobue gati tzo ma hequitho, ga hen ma piti tho, matza ani netzoqui que hiegui nocca xoyoe noga hiote e tzoqui, anque hioni ya to manda nniti que gate quanhni ani nmuy, xinmanehe ga ti da ma ma nocque cotti yo ni netzoqui ani hmi nocco ti quanhnabate, ttze ma noho na tunmuy, nocca que tzonnaba yn muy nocco ni cäh, o ni na yä en Dios.

{330} ¶ Nok’a na yo ngayo, xo ti nü nok’a xo ke khwänna ni nmµy. Kha ta me nü no’bµ ta n’da no ga hyote e ts’oki, matsa ma tüntahi nok’e ko pünbëni, no’bµ ko me khwänna ni nmµy, kha xo ki mbënya, anke yät’i ya kåt’i ke ga te khwänna ni nmµy. Kha xin mangütho no’bµ ga ti tso ma hækitho, ga hæn ma piti tho, matsa ani nets’oki ke hyægi nok’a xo ‘yø no ga hyote e ts’oki, anke hyoni ya to man’da n-niti ke ga te khwänni ani nmµy, xin ma ‘nëhë ga ti ‘da ma mä nok’e kåt’i yo ni nets’oki ani hmi nok’o ti khwännabate, tse ma noho na tünmµy, nok’a ke ts’onnaba yn mµy nok’o nïkhä, o ni na yä en Dios.

 


F. [382_59 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{331} ¶ A. Hermano mio y as oydo un e[j]emplo, ya as visto, como es cosa muy buena, que el hombre llore sus peccados y se arrepienta dellos. Agora te contare y te dire otro e[j]emplo como es muy buena cosa la confession.

{331} ¶ A. Anta cucquique xo to yĕte nocca [n]da ngayo ma tzuh nto, xin ma nehe xo co nû nocca tengu na[n]ho na [n]mati, nocco tecco ay nmuy na te ti tzonti pi pihtabambeni nocq[ue] ni netziqui. Cah noya xin to ma[n]da ga petacq[ui], nocca tengu ttze na[n]ho nocca ne quâhna ma muy.

{331} ¶ A. Anta kük’i-ke xo to ‘yøte nok’a n’da ngayo ma tshündå, xin ma ‘nëhë xo ko nü nok’a tengü nanho na nmäti, nok’o tek’o ay nmµy na te ti tsonti pi phitaba mbëni nok’e ni nets’oki. Kha noya xin to man’da ga petak’i, nok’a tengü tse nanho nok’a ne khwänna ma mµy.

{332} B. En la ciudad de Paris, ubo un mancebo estudiante, el qual por engaño del demonio cometio ciertos peccados muy graves que ocupado de verguença jamas los oso confessar.

{332} B. Nopuecque ama nihni Paris, mi buey anda an tatte o ti xoti. Cah ani necatetho nocca no exquah, ga pi tzo hin que me tetho netzoqui ttze ma pite, ma mihtzu, ani netzotho nocca ne pihtababeni hin ga hambue ti quâhni [n]muy.

{332} B. Nopµk’e ama hnini Paris, mi ‘ bµy an’da an tättµ o ti xåti. Kha ani nekatetho nok’a no ‘µxkhwa, ga pi tso hin ke me tetho nets’oki tse ma pite, ma hmitsü, ani ne tsåtho nok’a ne phitababëni hin ga ham’bµ ti khwänni nmµy.

{333} C. Pero acordandose de los tormentos eternos, que estan aparejados para los que no se confiessan de todos sus peccados y acordandose tambien de los gozos perdurables de la gloria, que n[uest]ro Señor Dios dara a los que se arrepienten de sus peccados, y se confiessen dellos, y temiendo cada dia la muerte, y el juyzio de Dios : le remordia mucho su consciencia, estava muy flaco y desmayado con estos pensamie[n]tos.

{333} C. Cah ma na thambeni maha xe y thogui ne tzotate na ĕ, nocca po ti hocabi nocca hinga que quâhni [n]muy nocq[ue] hangu netzoqui, xin ma na thambeni maha nocca xe y thogui ne poho ne na[n] gloria nocco ma muheh e[n] dios ti unni nocco ttze ay muy na te pihtabambeni nocq[ue] ni netzoqui, xin ma nehe q[ue] ne quâhni nmuy, xin ma nehe ma na tzu nobue q[ue] hiaxa bue nocca na tû, xin ma nehe nocca mi na tzhecahia e[n] dios : ttze ma ta ĕnga y[n] muy xin ma nehe tze ma na otti nocca ma ne tzo puecca y[n] muy, nocque ha[n]gu yo ni netzoqui.

{333} C. Kha ma na thämbëni mähä xe y thogi ne tsåtate na ĕ, nok’a po ti hokabi nok’a hinga ke khwänni nmµy nok’e hangü nets’oki, xin ma na thämbëni mähä nok’a xe y thogi ne påhå ne nan gloria nok’o ma hmühµ en dios ti ‘ünni nok’o tse ay mµy na te phitaba-mbëni nok’e ni nets’oki, xin ma ‘nëhë ke ne khwänni nmµy, xin ma ‘nëhë ma na tsü no’bµ ke hyaxa bµ nok’a na tü, xin ma ‘nëhë nok’a mi na tshækahyä en dios : tse ma ta ‘µnga yn mµy xin ma ‘nëhë tse ma na ‘ot’i nok’a ma ne tso pøk’a yn mµy, nok’e hangü yo ni nets’oki.

{334} D. Finalmente por la misericordia de Dios aquel temor servil q[ue] tenia

                                    H. iij.

{334} D. Que tze ma na thambeni nocca ni nehuecate en dios, que gueg[ue]

{334} D. Ke tse ma na thämbëni nok’a ni nehwëkate en dios, ke gege


F. [382_59 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(334 cont.) de las penas del ynfierno vencio su verguença y se convertio en temor reverencial, de que vino a pesarle de sus peccados por aver ofendido a Dios.

(334 cont.) nocca ni na tzu nocca netzotate no ĕ ayo nitu nocco ni thu temor seruil, pi pueni nocca ni na tte[n]ma [n]tzhu e[n] dios q[ue] ne tzu nocca ni maca ta e[n] dios ni thu temor reuere[n]cial, tze ti pihtaba[n]beni nocca te tzo[n]naba y[n]muy e[n] dios.

(334 cont.) nok’a ni na tsü nok’a netsotate no ‘µ ayo nïtü nok’o ni thü temor servil, pi pµni nok’a ni na t’ënma ntshü en dios ke ne tsü nok’a ni mäkä ta en dios ni thü temor reuerencial, ts’e ti phitabanbëni nok’a te ts’onnaba yn mµy en dios.

{335} E. Y fue a un convento de frayles llamado Sancto Victor, y pidio confessor, donde se confesso con muchas lagrimas de todos sus peccados y con tanta contricion que por las muchas lagrimas que le c`orrian de sus ojos, y por los muchos solloços y gemidos no podia hablar.

{335} E. Que xa pi ma nopuecca [n]nicah ni thu S[anc]to Victor, pi tzohni nocco ti quâhnabate, pi quâhni [n]muy ani [n]mue[n]nate na tzoni, ani qui to tze a[n]gu na te no tehe nocq[ue] ni qui to na puehe nocca e quâhni ani [n]muynate nocq[ue] hangu yo netzoqui, xin ma nehe ttze nacq[ue] xanate y[n] muy, na ga tz[h]anate, hin ma na tzo ti nyä.

{335} E. Ke xa pi ma nopµk’a n-nïkhä ni thu Sancto Victor, pi tsohni nok’o ti khwännabate, pi khwänni nmµy ani nmønnate na ts’oni, ani ki to tse angü na te no dehe nok’e ni ki då na pøhø nok’a e khwänni ani nmµynate nok’e hangü yo nets’oki, xin ma ‘nëhë tse nak’e xanate yn mµy, na ga tshanate, hin ma na tså ti nyä.

{336} F. De manera que le di[j]o el confessor : vete y escrive tus peccados en un papel y traeme el papel, para que yo los lea en el. Al estudiante le parescio bien el consejo de confessor, y fuesse y escriviolos, y otro dia bolvio al confessor con sus peccados escritos, y dio el papel al confessor. Como el confessor abrio el papel, ninguna cosa hallo escrita en el.

{336} F. Que naguegue pi xipih nocco ti quâhnabate : ne má pa opoh nocq[ue] yo ni netzoqui ama hemi co ba ticaqui nocca ga ca ta pete. Nocca no ti xoti pi nû ma[n]ho nocca ni na ttete nocco ti quâhnabate, que xa pi má pa opoh nocque yo ni netzoqui, cah nobue me hiattzi pi yë ani hmi nocco tiquâhnabate pi yopoh nocq[ue] ni netzoqui, pi unni. Cah nocco tiquâhnabate nobue me tĕngui, me nû, q[ue] xa hinga xo yĕ pi nû nocque ti ttopoh nocca ma hemi.

{336} F. Ke nagege pi xiphi nok’o ti khwännabate : ne má pa ‘opho nok’e yo ni nets’oki ama hæ’mi co ba tikaki nok’a ga ka ta pete. Nok’a no ti xådi pi nü manho nok’a ni na t’ëte nok’o ti khwännabate, ke xa pi má pa ‘opho nok’e yo ni nets’oki, kha no’bµ me hyats’i pi ‘yë(hë) ani hmi nok’o ti khwännabate pi ‘yopoh nok’e ni nets’oki, pi ‘ünni. Kha nok’o ti khwännabate no’bµ me tµngi, me nü, ke xa hinga xo yµ pi nü nok’e ti t’opho nok’a ma hæ’mi.

{337} G. Donde se entendio, que por la gran co[n]tricion que tuvo el estudiante de sus peccados

                                    (por las)

{337} G. Cah ga pi nequi, nocca te[n]gu ay [n]mue[n]nate e tzo[n]ti e pihtaba[n]beni nocca no ti xoti nocque yo

{337} G. Kha ga pi nëki, nok’a tengü ay nmønnate e ts’onti e phitabanbëni nok’a no ti xåti nok’e yo


F. [382_60 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(337 cont.) y por as muchas lagrimas, y solloços, y gemidos con que quiso confessarlos, y no pudo, nuestro señor Dios se los perdono, y assi quiso que fuessen raydos, y quitados del papel donde los traya escritos.

(337 cont.) ni netzoqui xi[n] ma nehe tze na tzoni, nocq[ue] xanate y[n]muy, ne ga tzanate nocca te quahna y[n] muy, cah in ma ta cah, (o guegue nocco ma muheh e[n] dios pi pu[n]nibi, cah angu ca [n]ne nocca a ta puni, hinga xo yĕ pi nequi nocca ma hemi nocq[ue] ga mi ttopoh nocq[ue] yo ni netzoqui.

(337 cont.) ni nets’oki xin ma ‘nëhë tse na ts’oni, nok’e xanate yn mµy, ne ga tsanate nok’a te khwänna yn mµy, kha in ma ta kha, (o gege nok’o ma hmühµ en dios pi pünnibi, kha angü ka n-ne nok’a a ta püni, hinga xo yĕ pi nëgi nok’a ma hæ’mi nok’e ga mi t’opho nok’e yo ni nets’oki.

{338} H. El confessor mostro al estudiante el papel, donde estuvieron escritos sus peccados, diziendole, que le eran ya  perdonados por la misericordia diivina, como parecia milagrosamente en el papel, donde estuvieron escritos, e ya no lo estavan.

{338} H. Nocca ti quâhnabate pi yüti nocca no ti xoti, nocca ma hemi nocca ga mi ttopoh nocq[ue] yo netzoqui pi xipih, cah xo po ti pu[n]nicqui nocq[ue] ni netzoqui, nocca tze ma ho ani nehuecate e[n] dios, angu q[ue] nequi nocca ma tshu[n]to nocca ma hemi nocca ga mi tto maha nocq[ue] yo ni netzoqui, hinga xo yĕ to mi quatti nocca ma hemi.

{338} H. Nok’a ti khwännabate pi ‘yüti nok’a no ti xåti, nok’a ma hæ’mi nok’a ga mi t’opho nok’e yo nets’oki pi xiphi, kha xo po ti pünnik’i nok’e ni nets’oki, nok’a tse ma ho ani ne hwëkate en dios, angü ke nëki nok’a ma tshündå nok’a ma hæ’mi nok’a ga mi t’o[pho] mähä nok’e yo ni nets’oki, hinga xo yµ to mi kwat’i nok’a ma hæ’mi.

{339} I. El estudiante como vido el papel limpio, y conocido, que era el mismo en que el tru[j]o escrito sus peccados : en tanta manera se alegro su coraçon, que no cavia de gozo, y quanto fue antes grande la tristeza que tuvo dellos, tanto fue despues mayor el gozo que rescibio por la misericordia fivina, que uso con el en perdonarlos.

{339} I. Nocca no ti xoti pi nû nocca ma hemi ma ttaxi tho, pi bati que guegue nocca npaga nocca ca pi yo maha nocq[ue] yo ni netzoqui : tze pi poho nocca ni [n]muy, hinga xo yĕ ga ta nĕhne, nocca tze e cohianate, que naguegue ttze mi ti pihtaba mbeni nocq[ue] cotti yo ni netzoqui ma[n]bepahtho tze ti pohnate ti cohianate nocca a me tzeni nocca ttze ma ho ani nehuecate nocco ma muheh e[n] dios, q[ue] e nequi occa o te u[n]nibi nocq[ue] ni netzoqui.

{339} I. Nok’a no ti xåti pi nü nok’a ma hæ’mi ma t’axi tho, pi bädi ke gege nok’a npaga nok’a ka pi yo mähä nok’e yo ni nets’oki : tse pi påhå nok’a ni nmµy, hinga xo yµ ga ta hnøni, nok’a tse e khohyanate, ke nagege tse mi ti phitaba mbëni nok’e kåt’i yo ni nets’oki man’bepahtho ts’e ti phånate ti khohyanate nok’a a me tsøni nok’a tse ma ho ani nehwëkate nok’o ma hmühµ en dios, ke e nëki ok’a o te ‘ünnibi nok’e ni nets’oki.

{340} K. Y assi el confessor sin darle alguna penitencia,

                                    H. iiij.

{340} K. Que naque[n]na nocco ti quâhnabate hin pi u[n]na ne tzo[n]ma ĕ.

{340} K. Ke nakenna nok’o ti khwännabate hin pi ‘ünna ne tsånma ĕ.


F. [382_60 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(340 cont.) le absolvio dellos, y le amonesto que hiziesse muchas gracias a nuestro Señor Dios por los beneficios tan grandes que avia usado con el, y que adelante viviesse con mas recato, guardandose de todas las ofensas de Dios.

(340 cont.) bi pu[n]nibi, xin ma nehe q[ue] e nequibi, nocca ttze ma noho ani nehuecate nocco ma muheh e[n] dios, ttze pin me tzeni nocca ba ta cah ay [n]yäni, xin ma nehe pi me tzopoh, nocca [n]to ma[n]bepah tho hin te ma[n]da [n]niti ta[n]gu ti cah, ttze ti npohti, nocque cotti hangu ta na tzo[n]nabaheh ay [n]muy e[n] dios.

(340 cont.) bi punnibi, xin ma ‘nëhë ke e nëgibi, nok’a tse ma noho ani nehwëkate nok’o ma hmühµ en dios, tse pin me tseni nok’a ba ta kha ay nyäni, xin ma ‘nëhë pi me tsopoh, nok’a nto man’bæpha tho hin te man’da n-niti tangü ti kha, ts’e ti nphådi, nok’e kåt’i hangü ta-na ts’onnabahµ ay nmµy en dios.

{341} L. Seme[j]ante ejemplo tenemos en la gloriosa Sancta Maria Magdalena, que por su gran contricion que tuvo de sus peccados, y por la confession que hizo dellos, lavando los pies de Hesuchristo con sus lagrimas ya limpiandolos con sus cabellos, y besandolos muchas vezes, di[j[o della Jesuchristo al Phariseo.

{341} L. Cah xin ma nehe ma[n]ngutho no ma da theti nocco o ga me tzeni nocco Sancta Maria Magdalena, ay [n]mue[n]nate nocca e tzonti nocq[ue nocq[ue] hangu yo ni netzoqui, xi[n] ma nehe pi quâhni nmuy xi[n] ma nehe pi xeccabeni nigua nocco ma muheh Jesu[christo] ani qui to, xi[n] ma nehe pi tugabe ni gua nocca ni xta, xin ma tu[n]thi nopue ga nta[n]ne, q[ue] naguegue pi xipih nocco ma hmuhµ Jesu[christo[ nocq[ue] yo Phariseo.

{341} L. Kha xin ma ‘nëhë manngütho no ma ‘da thëti nok’o o ga me tsøni nok’o Sancta Maria Magdalena, ay nmønnate nok’a e tsonti nok’e nok’e hangü yo ni nets’oki, xin ma ‘nëhë pi khwänni nmµy xin ma ‘nëhë pi xøk’abëni nigwa nok’o ma hmühµ Jesuchristo ani ki to, xin ma ‘nëhë pi tükabi ni gwa nok’a ni xtä, xin ma ntünthi nopµ ga ndänne, ke nagege pi xiphi nok’o ma hmühµ Jesuchristo nok’e yo Phariseo.

{342} M. Muchos peccados le son perdonados, por que amo mucho. Catad aqui hermano quanto vale la verdadera confession, de los peccados. ets[etera].

{342} M. Tze ma tu[n]tahi netzoqui po ti pu[n]nibi, q[ue] naguegue ttze pi mati nocco ma maca ta e[n] dios. Ta me nu mada anta cucquique, tengu na [n]mati nocca ttze [n]ttenmey a muy na teheh ti tzo[n]tagaheh, xin ma nehe q[ue] no te quâhni nocque yo netzoqui. etsetera].

{342} M. Tse ma ndüntahi nets’oki po ti pünnibi, ke nagege tse pi mäti nok’o ma mäkä ta en dios. Ta me nu ma’da anta kük’i-ke, tengü na nmäti nok’a tse nt’ënmëy a mµy na tehµ ti tsontagahµ, xin ma ‘nëhë ke no te khwänni nok’e yo nets’oki. Etcétera.

 


F. [382_61 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(342 cont.) de todo tu coraçon, y de toda tu anima, y con todas tus fuerzas guardando siempre sus sanctos mandamientos.

(342 cont.) ga te pepi xi[n] ma nehe ga ti mati cotti ta ni[n] muy xin ma cotti nocca ni anima, xi[n] ma nehe cotti ta ni na pehni nate xe y thogui gui pohti nocca ni na ttete no e[n] dios.

(342 cont.) ga te pæpi xin ma ‘nëhë ga ti mäti kåt’i ta nin mµy xin ma kåt’i nok’a ni anima, xin ma ‘nëhë kåt’i ta ni na phëni nate xe y thogi gi phådi nok’a ni na tëte no en dios.

{344} ¶ Y muchas vezes rezaras la oracion que se sigue, levantando tu coraçon a Dios. O Dios mio y mi criador, y mi redemptor, agora tengo grandissima co[n]tricion de todos mis peccados, de averos ofendido. Y tengo proposito muy firme de nunca mas os ofender, aunque viva muchos años en este mundo. Suplico os por los meritos de vuestra Sacratissima Passio[n], y muerte, y de v[uest]ra Sanctissima madre la virgen Maria y todos vuestros sanctos, que me querays perdonar todos mis peccados, y llevarmea vuestra bien aventura[n]z]a eterna. Amen.

{344} ¶ Xin ma nehe cotti bue ga te xega[n]beni nona oracio[n], nocca ga te tettze nocca ni [n]muy nopue cca ni hmi nocco ma muhehe e[n] dios. Yyu o ma muhcquiq[ue] co en dios ni ta cahqui, ami ne puetecque cah noya ma mue[n]nate ti tzontiqui nocque hangu yo ma netzoqui, nocca ta tzo[n]nacca ni [n]muy. Cah ttze a[n] te nyätti, nocca hin to ma[n]da nniti ga ti tzo[n]nacca ni [n]muy, nobue ta ma ncahcque ma pa ta yo nogua yximayä mahoy. Tze ti yca ni hmi, que ta naquetho nocca tze ma ho ane ma que tzô ma ĕ, xi[n] ma nehe co ta na quetho nocca ni ma ta[n]me xe y thogui o muhte o s[anc]ta M[ari]a, xi[n] ma nehe co ta na qu[ue]tho noq[ue] cotti e sancto, nocca ga te pu[n]niqui nocq[ue] yo ma netzoqui, xi[n] ma nehe ga [n]meui none pi thocca ne poho no na ngloria. Amen.

{344} ¶ Xin ma ‘nëhë kåt’i ‘bµ ga te xøgambeni nona oracion, nok’a ga te tetse nok’a ni nmµy nopµ k’a ni hmi nok’o ma hmühµ en dios. Yyu o ma hmük’i-ke ko en dios ni ta khaki, ami ne pøtek’e kha noya ma mønnate ti tsontiki nok’e hangu yo ma nets’oki, nok’a ta ts’onnak’a ni nmµy. Kha tse an te nyät’i, nok’a hin to man’da n-niti ga ti ts’onnak’a ni nmµy, no’bµ ta ma nkhak’e ma pa ta ‘yo nogwa yximayä mahåy. Ts’e ti yca ni hmi, ke ta naketho nok’a tse ma ho ane ma ke tsåma‘µ, xin ma ‘nëhë ko ta naketho nok’a ni ma tänme xe y thogi o hmüte o sancta Maria, xin ma ‘nëhë ko ta naketho noke kåt’i e sancto, nok’a ga te pünniki nok’e yo ma nets’oki, xin ma ‘nëhë ga nmæwi nonµ pi thok’a ne påhå no na ngloria. Amen.

{345} ¶ Lo quarto eres obligado a restituyr los bienes agenos, si algunos tienes como son tierras //o/ dineros /o/ otra cosa agena porque no te puedes salvar, si no buelves a ca

{345} ¶ Nocca ma que [n]gayo, ne ttecqui ga ti cohi nocq[ue] ma meti, matza xoye qui pohtabate matza ma hoy, matza e tomin, matza e meda a[n]gayo e ma meti, q[ue] nagueg[ue] hinga xe ta ca [n]tzo ga ti puehe, nobue hinga ti cohi da anda

{345} ¶ Nok’a ma kµ-ngayo, ne t’ëk’i ga ti kohi nok’e ma mæti, matsa xoye ki phåtabate matsa ma håy, matsa e tomin, matsa e me’da angayo e ma mæti, ke nagege hinga xe ta ka ntså ga ti pøhø, no’bµ hinga ti kohi ‘da an’da

 


F. [382_61 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(345 cont.) (ca)da uno lo que es suyo. Y lo mesmo si deves algunos alquileres a los maceguales, que an trabajado, labrando tus tierras /o/ haziendote tus casas /o/ embiandolos con cargas a otras partes. ets[etera].

(345 cont.) nocque tecq[uue] ni [n]meti, cah xi ma ngutho nobue ta xoye qui pohtabate nocca betipepih nocca a me [n]tzeti matza pi uacqui, matza pi hiebacque ni ngû cah co me[n] nihi matsa xe ĕ pi tutacqui nopue hapue ma nihni co má. ets[etera].

(345 cont.) nok’e tek’e ni nmæti, kha xi ma ngütho no’bµ ta xoye ki phåtabate nok’a bætipæphi nok’a a me ntsædi matsa pi wäk’i, matsa pi hyøbak’e ni ngü kha ko mæhni matsa xe ‘µ pi tütak’i nopµ hapµ ma hnini ko mä. Etcétera.

{346} ¶ A. Quierote contar otro e[j]emplo que acaecio en Alemania. Donde uvo un usurero muy rico, que gano muchos dineros a usura. Y vino a enfermar gravemente, da la enfermedad de que murio.

{346} ¶ A.Ta [n]ne ga petacque nocca [n]da na theti pa ta cah nopue cca ma nihni Alemania. Anda mi buey ttze no ga ti tzotitoy, ttze e ti poho, ttze ma tu[n]tahi nocque ti nequi nocq[ue] tomin nocca ni na tzotitoy. Cah pi yë ay xi tze ma noho a[n] quehey, nona [n]quehey q[ue] e tu.

{346} ¶ A.Ta n-ne ga petak’e nok’a n’da na thëti pa ta kha nopµ k’a ma hnini Alemania. An’da mi ‘bµy tse no ga ti tsotitåy, tse e ti påhå, tse ma ntüntahi nok’e ti nëki nok’e tomin nok’a ni na tsotitåy. Kha pi ‘yë ay xi tse ma noho an këhëy, nona nkëhëy ke e tü.

{347} B. Estonces viendose propinquo a la muerte, començo a considerar (aunque tarde) los muchos dineros que avia mal ganado a usura afligiendo a los pobres. Començo a pensar en los tormentos del ynfierno, y en la dificultad que tenia, para hazer penitencia de sus peccados, y de restituyr a cada uno lo mal llevado.

{347} B. Ambepah tho pi nûh nocca xo ga ta e tu pi beni, pi tze ay [n]muy (yo xi cah xo ga ta tu) nocca ttze ma tu[n]tahi nocqu[ue] ni tomines hinga ma ho que nequi, na tzotitoy tho e nequi nocca e ho tzi thutho nocca be huecate. Cah xi[n] ma nehe pi tzo ay [n]muy nocca ta te no ĕ ayo nitu, cah ttze pi tzu, nocca hin ma ta cah que te tzon ma ĕ nocque yo ni netzoqui, xin ma nehe que ti cohi nocq[ue] ma meti nocco da oda co hia[n]nabi.

{347} B. Am’bæphatho pi hnü nok’a xo ga ta e tü pi mbëni, pi tsø ay nmµy (yo xi kha xo ga ta tü) nok’a tse ma ntüntahi nok’ue ni tomines hinga ma ho ke nëki, na tsotitåy tho e nëki nok’a e ho tsithutho nok’a be huecate. Kha xin ma ‘nëhë pi tså ay nmµy nok’a ta te no ‘µ ayo nïtü, kha tse pi tsü, nok’a hin ma ta kha ke te tsån ma ‘µ nok’e yo ni nets’oki, xin ma ‘nëhë ke ti kohi nok’e ma mæti nok’o ‘da o’da ko hyännabi.

{348} C. Y finalmente llamo a un sacerdote conoido suyo, y le dijo. Señor muy

{348} C. Cah que xa pi tzohni a[n]dan ga mocah ma na pati, pi yëmbi. Ma tayque, ttze ti ti hie[n]ni, xi[n] ma nehe

{348} C. Kha ke xa pi tsohni an’dan ga måkhä ma na päti, pi yëmbi. Ma tayke, ts’e ti ti hyënni, xin ma ‘nëhë

 


F. [382_62 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(348 cont.) enfermo estoy, y propinquo a la muerte ya los sentidos me faltan, y assi no puedo hazer testamento y ordenar de mis bienes, ni restituyr las usuras que llevado a los pobres, y necessitados.

(348 cont.) ttze xo ga ta tû, cah nocca ni ma ttete mi na pehni nocca ma na nûh pa ta puni, que naguegue hin ma na tzo ga ti cah nocca [n]testame[n]to, nocca ga ta quehni nocqu[ue] ma [n]meti, xi hin na na tzo ga ti cotzabate pue[n] ta tzotitoy, nocca hinga ma quahni nocca ta ĕni nocco me huecate.

(348 cont.) tse xo ga ta tü, kha nok’a ni ma t’øte mi na phëni nok’a ma na hnü pa ta püni, ke nagege hin ma na tså ga ti kha nok’a ntestamento, nok’a ga ta khµni nok’e ma nmæti, xi hin na na tså ga ti ko’tsabate pµnta tsotitåy, nok’a hinga ma khwäni nok’a ta ‘µni nok’o me hwëkate.

{349} D. Si quereys dar cuenta a Dios de mi anima, y a mi prometerme la absolucion de mis peccados : todos mis bienes os entregare, para que hagays dellos lo que segun Dios vieredes que conviene para salvacion de mi anima y descargo de vuestra consciencia.

{349} D. Cah nubue qui [n]ne co ta naguetho, nocca ma anima ga ti xeca[n]benibi no en dios, xi[n] ma nehe ga ti pu[n]nagui nocque yo ma netzoqui : nocque] hangu ma [n]meti cotti ti tzogacqui, nocca ga te pohxgui, nocca ca ta gueg[ue] nocca ma muheh e[n] dios nocca te no ma[n]huehiqui nocca xe ga ta puehe no na ma anima nocca [n]gu qui [n]ne.

{349} D. Kha nubµ ki n-ne ko ta nagetho, nok’a ma anima ga ti xøkanbënibi no en dios, xin ma ‘nëhë ga ti pünnagi nok’e yo ma nets’oki : nok’e hangü ma nmæti kåt’i ti tsogak’i, nok’a ga te phåxgi, nok’a ka ta gege nok’a ma hmühµ en dios nok’a te no ma nhwëhiki nok’a xe ga ta pøhø no na ma anima nok’a ngü ki n-ne.

{350} E. Como el sacerdote vido al usurero contrito de sus peccados, y verdadero penitente, le respondio, que el se encargava de su anima, y de sus bienes, para distribuyrlos conforme a la voluntad de Dios, y confesose de sus peccados, y le absolvio dellos.

{350} E. Nocco ga mocah nobue me nû nocca no ti pue[n]nabate ti tzinti ay [n]muynate nocq[ue] yo netzoqui, xin mathati  o ti tzo[n]ma ĕ, cah nocca no ga tzotitoy y ti tuti nocca ni anima, xin ma nehe nocq[ue] ni [n]meti, nocca te cotzabate nocca [n]gu na [n]ne no e[n] dios, xi[n] ma nehe na thaanqua nocq[ue] yo ni netzoqui, da cotti tho pi punnabi.

{350} E. Nok’o ga måkhä no’bµ me nû nok’a no ti puennabate ti tsinti ay nmµynate nok’e yo nets’oki, xin mathati  o ti tsonma ĕ, kha nok’a no ga tsotitåy y ti tuti nok’a ni anima, xin ma ‘nëhë nok’e ni nmæti, nok’a te cotsabate nok’a ngu na n-ne no en dios, xin ma ‘nëhë na thaanqua nok’e yo ni nets’oki, ‘da kåt’i tho pi punnabi.

{351} F. Y con esto murio el enfermo. El sacerdote acordandose de

{351} F. Cah que xa [n]tzehni pi tu nocca yti hie[n]ni. Cah nocco ga mocah pi beni nocca tecca

{351} F. Kha ke xa ntshøni pi tü nok’a iti hyënni. Kha nok’o ga måkhä pi mbëni nok’a tek’a

 


F. [382_62 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(351 cont.) lo que avia prometido al usurero, en qua[n]to pudo, restituyo todas las usuras, que avia llevado contra consciencia, y dio mucho dineros a los pobres en limosna por su anima.

File which is labelled 62 v is actually 63 v. The real 62 v is missing from the CD.

 

{352} G. Y con esto llevaron a enterrar al defuncto a un monesterio de mo[n]jes. Y puesto el cuerpo en la yglesia, los monjes puestos en su orden en dos choros cercaron el cuerpo, cantando los P.salmos acostumbrados de los defunctos.

{352} G.

 

{353} H. Y aquella noche estando los monje velando el defuncto, aparecieron de la parte de la mano yzquierda delas andas, quatro espiritus muy feos, a los quales como vieron los monjes espantados de la vision todos dieron a huyr, salvo un viejo que se quedo a ver, lo que passaba.

{353} H.

 

{354} I. Y de la misma manera de la parte de la

{354} I.

 

 


F. [382_63 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

mano derecha contra los quatro demonios parecieron quatro Angeles de Dios muy hermosos, y resplandecientes.

 

 

{355} K. Y luego el primer domonio que estava a la cabecera del muerto alego aquel verso de David, que dize. // Di[j]o y propuso el loco usurero y mal [chris]piano dentro de su anima, que queria peccar, y adquirir muchos bienes temporales por modos ylicitos, porque no avia puesto el temor de Dios delante los ojos de su consideracion, ni se acordava de las quatro cosas ultimas que esperan los hombres al fin de sus dias, que es la hora de la muerte, y el dia del juyzio, y las penas eternas del ynfierno, y la gloria eterna del Parayso.

{355} K.

 

{356} L. El segundo demonio alego el segundo verso// del mesmo Pslmo, que dize. El anima deste degunto es nuestra, porque con engaños adquirio las riquezas q[ue] tenia.

{356} L.

 

 


F. [382_63 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(356 cont.) sin tener respecto al acatamiento de Dios, en cuya presencia vivio, y assi su maldad es hallada y manifesta con odio y aborrecimiento de todos.

(356 cont.) na thä[n]beni nocca anima me pa te e[n] dios, nocca tze ma ne nû, o ni hmi ti tzoqui, cah que naque[n]na nocca ni na tzithu ani  na puecca pi nûh, nocca ne ĕtzote, xi[n] ma nehe ttze ti me huecate te nogua y ximayä mahoy.

(356 cont.) na thämbeni nok’a anima me pa te en dios, nok’a tse ma ne nü, o ni hmi ti ts’oki, kha ke nakenna nok’a ni na tsithu ani  na pøk’a pi hnü, nok’a ne ‘µtsäte, xin ma ‘nëhë ts’e ti me hwëkate te nogwa y ximayä mahåy.

{357} M. El tercero demonio alego el verso tercero, que dize. Las palabras de su boca siempre fueron yniquas, y malas y llenas de engaño, con que engaño a los pobres con sus astucias, y maldades, y no quiso entender la ley de Dios, para obrar conforme a sus divinos mandamientos.

{357} M. Nocca na hiu nocca no exquah pi yëna nocca na hiu verso, pi maá. Nocca ni na hia no na noti tzoqui nocca na pue ayo ne, xe  thogui hing[ui] ho, nocca a[n]] eni nocco mehuecate ano na yĕya, xi[n] ma nehe no na pueca, cah tin ti yüu nocca te yĕte nocca ni na ttete e[n] dios, nocca xe ta ca mmepi nocca ngu y cah nocca ni maca ttete.

{357} M. Nok’a na hyü nok’a no ‘µxkhwa pi ‘yëna nok’a na hyü verso, pi mä. Nok’a ni na hyä no na no ti ts’oki nok’a na pø ayo ne, xe  thogi hingi ho, nok’a an ‘µni nok’o mehwëkate ano na ‘yµya, xin ma ‘nëhë no na pøka, kha tin ti yü nok’a te ‘yĕde nok’a ni na t’ëte en dios, nok’a xe ta ca mmæpi nok’a ngü i kha nok’a ni mäkä t’ëte.

{358} N. El quarto demonio alego el quarto verso del mesmo Psalmo, que dize. Dentro de su coraçon siempre trato la maldad con que engañar a sus pro[j]imos, seguiendo todas las carreras de la avaricia, y usuras, y no quiso aborrecer la maldad dellas.

{358} N. Nocca na coho no exquah pi mete nocca na coho verso, q[ue] xi[n] ma guetho nocca [n]Psalmo, pi ma Nona no ti tzoqui a[n]bo ni [nmuy xe y thogui na tzĕte hinga ma ho na hia na pue ayo ne, nocca na[n] eni nocq[ue] ni [n]micahyäyvi, nocca e nequi nocq[ue] ni [n]meti, ana yĕyatho, xi[n] ma nehe no ne pue[n]nabatetho hin ti yüta hie[n]]ti nocca nona tzithu.

{358} N. Nok’a na koho no ‘µxkhwa pi mete nok’a na koho verso, ke xin ma getho nok’a nPsalmo, pi mä. Nona no ti ts’oki anbo ni nmµy xe y thogi na tsĕte hinga ma ho na hya na pø ayo ne, nok’a nan ‘µni nok’e ni nmikhäyäywi, nok’a e nëki nok’e ni nmæti, ana ‘yµyatho, xin ma ‘nëhë no ne pønnabatetho hin ti ‘yüta hyënti nok’a nona tsithü.

{359} O. Luego di[j]eron todos los quatro demonios. Si Dios es justo,

{359} O. Cah cotti o coho yo exquah pi maá. Nobue co ta guegue nocq[ue] [e]n dios,

{359} O. Kha kåt’i o koho yo ‘µxkhwa pi mä. No’bµ ko ta gege nok’e en dios,

 


F.S [64 r y 64 v] faltan

F. [382_65 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(359 cont.) no puede faltar, por lo qual el anima deste defuncto es nuestra.

(359 cont.) nocca ni ma cahia hinga ha[n]bue ta ta puni, q[ue] nocca ni a[n]i[m]a no na [n]tu ma [n]metiheh.

(359 cont.) nok’a ni ma kha ya hinga ham’bµ ta ta puni, que nok’a ni anima no na ntu ma nmætihe.

{360} Y. Este hombre tuvo contrición de sus peccados, y se confesso prescibio la absolucion dellos, y entrego todos sus bienes para que se restiyuesse[n] las usuras mal adquiridas, y que todo lo demas se diesse en limosna a los pobres.

{360} Y. Nona no titzoqui ani [n]muy na te pi tzonti nocque yo netzoqui, xi[n] ma nehe pi qua[n]hni [n]muy, xi[n] ma nehe po ti pu[n]nibi nocq[ue] ha[n]ngu yo netzoqui xi[n] ma nehe pi cottzabate nocq[ue] hangu e ma metinocca [n]tzhotitho pi mu[n]ttzi no ne puentabate tho, cah nocq[ue] meda pa ti unni, po ti huequi nocq[ue] me huecate.

{360} Y. Nona no ti-ts’oki ani nmµy na te pi tsonti nok’e yo nets’oki, xin ma ‘nëhë pi khwäni nmµy, xin ma ‘nëhë po ti pünnibi nok’e hangü yo nets’oki xin ma ‘nëhë pi kots’abate nok’e hangü e ma mæti nok’a ntshotitho pi münts’i no ne pµntabate tho, kha nok’e me’da pa ti ‘unni, po ti hwëki nok’e me hwëcate.

{361} Z. La qual apaga los peccados, como el agua apaga el fuego. Y Dios dize. en qualquiera hora que el peccador gemiere y se arreintiere de sus peccados, no me acordare mas dellos.

{361} Z. Que naque[n]na pi huetti nocq[ue] ni netzoqui, a[n]gu na te no tehe ti huetti nocca no tzibi. Nocco ma muheh e[n] Dios ana cah na hia nocca pi maá. Nobue ta hambue nocca no ti tzoqui ti ngatzi, ta ni [n]muynate ti tzo[n]ti nocq[ue] ni netzoqui ttze ta hie[n]ti hinto ma[n]da [n]niti ga [n]pe[n]nabi.

{361} Z. Ke nakenna pi hwët’i nok’e ni nets’oki, angü na te no tehe ti hwët’i nok’a no tsibi. Nok’o ma hmühµ en Dios ana kha na hyä nok’a pi mä. No’bµ ta ham’bµ nok’a no ti ts’oki ti ngätsi, ta ni nmµynate ti tsonti nok’e ni nets’oki tse ta hyënti hinto man’da n-niti ga mbënnabi.

{362} A.A. Los demonios oy das estas razones, y authoridades de la sagrada escriptura, que alegran los Sanctos angeles, quedaron confundidos y vencidos y luego se desaparecieron.

{362} A.A. Nocque yo exquah, nobue ma yĕte nona na hia nocca ga y ttopoh a[n] ttotzequa, nocca pi maá nocque ni Angeles no en Dios, ttze cah yo quete ttze pi tzonate nocca e huitzi, que xa pa ta puni côh mati nequi.

{362} A.A. Nok’e yo ‘µxkhwa, no’bµ ma ‘yøte nona na hyä nok’a ga y t’opho an t’otsµkwä, nok’a pi mä nok’e ni Angeles no en Dios, tse kha yo kete tse pi tsonate nok’a e hwitsi, ke xa pa ta püni kho’o ma ti nëgi.

{363} B.B. Y los Sanctos angeles llevaron el anima del defuncto a la compañia, de las que dize christo en el Evangelio. Los angeles de Dios se gozan
                                                I. j.

{363} B.B. Cah nocque ni Angeles pi moho nocca ni anima nocca [n]tû, nocca xin te po ay [n]yäni, nocca ngu na [n]maá nocco ma muheh e Jesu[christo], nopue cca [n]S[an]to Evangelio. Nocq[ue] ni Angeles nocco ma muheh e[n] dios ttze

{363} B.B. Kha nok’e ni Angeles pi måhå nok’a ni anima nok’a ntü, nok’a xin te po ay nyäni, nok’a ngü na nmä nok’o ma hmühµ e Jesuchristo, nopue k’a nSanto Evangelio. Nok’e ni Angeles nok’o ma hmühµ en dios tse

 


F. [382_65 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(363 cont.) en el cielo acerca del peccador que haze penitencia.

(363 cont.) ti pohnate nona [n]bo [n]ma hetzi nobue anda no ti tzoqui q[ue] nagueg[ue] ne tzo[n]ma ĕ nocq[ue] yo netzoqui.

(363 cont.) ti phånate nona mbo nmahëts’i no’bµ an’da no ti ts’oki ke nagege ne tsonma ĕ nok’e yo nets’oki.

{364} C.C. O hijo mio mira aca como es buena la penitencia, auque se haga al fin de la vida, como la hizo este usurero como agora lo as oydo.

{364} C.C. Ma maca batzicquiq[ue] cah ta me nû gua tengu ma [n]ho nocca ne tzonma ĕ yo xi cah ta [n]mepahtho ta ta cah, nocca [n]gu pi cah nocca no ti pue[n]tabate, nocca xo co yĕ nya.

{364} C.C. Ma mäkä bätsik’i-ke kha ta me nü gwa tengü ma nho nok’a ne tsånma ‘µ yo xi kha ta n’mephatho ta ta kha, nok’a ngü pi kha nok’a no ti pµntabate, nok’a xo ko ‘yø nya.

{365} ¶ Lo quinto eres obligado de perdonar de todo tu coraçon a todos que te an ofendido porpalabra /o/ por obra, haziendolos llamar a tu presencia y rogandolos que te perdonen qualquier enojo que les ayas hecho. Por que sabe te que Dios no te perdonara tus peccados, si tu no perdonaras a todos lo que te an ofendido. Conforme aquello que dezimos en el Pater noster orando a Dios. Señor perdonanos nuestras deudas ypeccados : assi como nosotros perdonamos a todos nuestros deudores. E[j]emplo tenemos desto en chr[is]to nuestro redemptor que estando en la cruz crucificado, perdono a los que le crucificaron, rogando a Dios

                                    (padre)

{365} ¶ Nocca na quetta ngayo, ne ttecqui ga ti pu[n]nibi cotti ni nmuy nocque hangu pi tzo[n]nacca ni [n]muy no na hia, matza ani ta cah, qui ntzohni a ni hmi ta yëhe, xin ma nehe ga ti xecambeni nocca te punnacqui matza xo yĕ no na [n]puecue nocca q[ue] pi ta ba [n]beniheh. Que nagueg[ue] ta me pati nocco ma muheh e[n] dios hin ti pu[n]nicqui nocq[ue] ni netzoqui, cah nobue hinga co ga ti pu[n]nibi nocco pi tzo[n]nacca ni[n]muy. Que que[n]na nocca ta [n]mahmue nocca [n]P[ate]r n[oste]r nocca no te xeca[n]beni nocque en dios. O ma muhcquique co en dios ta me pu[n]nagahe nocqu[ue] yo ma netzoquihe : nocca [n]gu q[ue] pu[n]nabi nocq[ue]mti tzonna ca [n]muyheh. Que[n]na na theti ani nyäni nocco ni ma que pueteheh nocca ma muheh e Jesu[christo] nobue po ti xi[n]naba ni ye nopue cca nCruz nocq[ue] o Judios, pi pu[n]nabi nocque pi xinnaba ni ye, pi xecambeni nocca ni maca Ta

{365} ¶ Nok’a na kµt’a ngayo, ne t’ëk’i ga ti pünnibi kåt’i ni nmµy nok’e hangü pi ts’onnak’a ni nmµy no na hyä, matsa ani ta kha, ki nzohni a ni hmi ta ‘yëhë, xin ma ‘nëhë ga ti xøkambëni nok’a te pünnak’i matsa xo yĕ no na npøkwæ nok’a ke pi ta ba nbënihµ. Ke nagege ta me päti nok’o ma hmühµ en dios hin ti pünnik’i nok’e ni nets’oki, kha no’bµ hinga ko ga ti pünnibi nok’o pi ts’onnak’a ninmµy. Ke kenna nok’a ta nmähmµ nok’a nPater noster nok’a no te xøgambëni nok’e en dios. O ma hmük’i-ke ko en dios ta me pünnagahe nok’e yo ma nets’okihe : nok’a ngü ke pünnabi nok’e ti ts’onnaga nmµyheh. Kenna na thëti ani nyäni nok’o ni ma ke pøtehµ nok’a ma hmühµ e Jesuchristo no’bµ po ti xinnaba ni ‘yæ nopµ k’a nCruz nok’e o Judios, pi pünnabi nok’e pi xinnaba ni ‘yæ, pi xøgambëni nok’a ni mäkä Ta

 


F. [382_66 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(365 cont.) padre por sus crucificadores. Y lo mesmo hizo el protomartyr Sanct Estevan rogando a Dios por los que le apedrearon. Y assi lo an hecho todos los Sanctos, perdona[n]do a sus contrarios, y a los que los mataron.

(365 cont.) en Dios que naguegue nocq[ue] yo ti xinnabate a[n] ye : Cah xin ma [n]gu pi cah nocco metto martyr Sanct Estevan, pi xecambeni no en dios que naguegue nocca no te ccahni. Cah xi[n] ma [n]gutho po ti cahpi nocq[ue] Sanctos e martyres nocq[ue] pi tho con naguetho nocco ma muheh e[n] dios po ti pu[n]nibi nocque ni ne ĕtzote, nocq[ue] ni ga hiote.

(365 cont.) en Dios ke nagege nok’e yo ti xinnabate an ‘yæ : Kha xin ma ngü pi kha nok’o ‘met’o martyr Sanct Estevan, pi xøgambëni no en dios ke nagege nok’a no te k’ahni. Kha xin ma ngütho po ti khapi nok’e Sanctos e martyres nok’e pi tho con nagetho nok’o ma hmühµ en dios po ti pünnibi nok’e ni ne ‘µtsåte, nok’e ni ga hyote.

{366} ¶ A. Otro E[j]emplo que acaecio en Alemania, un soldado llamado Joan mato al padre de otro soldado llamado Diego.

{366} ¶ A. Anda [n]gayo na theti pa ta cah nopue cca ma nihni Alemania, anda no ga mue[n] ma pagui ni thu Joa[n] pi hiopa ni ta nocco xi[n] moda soldado ni thu Diego.

{366} ¶ A. Anda ngayo na thëti pa ta kha nopµ k’a ma hnini Alemania, an’da no ga møn ma bagi ni thü Joan pi hyopa ni ta nok’o xin mo’da soldado ni thü Diego.

{367} B. Y acaecio que Diego quiso matar a Joan, en vengança de que le avia muerto a su padre. Joan se le hinco de rodillas a Diego, y le rogava mucho,que por los meritos de la passion de christo y de su Sanctissima Cruz, en la qual quiso ser crucificado, y muerto por la redempcion del mundo que tuviesse misericordia del.

{367} B. Nobue ma ta cah nocq[ue] Diego nan na to q[ue] hio maha nocq[ue] Joan, nocca te hia[n]ntabi que naguegue nocca e hiopi nocca ni ta. Cah nocque Joan que xa ntzheni pin tatayämuh ani hmi no e Diego, ttze ti xecambeninate, pi xipih, co ta naquetho nocca ni ma q[ue] tzo[n]ma ĕ nocco ma muheh e Jesu[christo] xi[n] ma nehe nocca ti datti ma ho ani cruz, q[ue] guegue co nacq[ue] ca thoheh nocca o te xi[n]naba ni ye, xi[n] ma nehe pi tû nocca que e puecaheh nogaheh to me ximayä mahoy, q[ue] ta naq[ue]tho ta me pu[n]nagui.

{367} B. No’bµ ma ta kha nok’e Diego nan na to ke hyo mähä nok’e Joan, nok’a te hyanntabi ke nagege nok’a e hyopi nok’a ni ta. Kha nok’e Joan ke xa ntshøni pi ndändayämuh ani hmi no e Diego, ts’e ti xøgambëninate, pi xiphi, ko ta naketho nok’a ni ma ke tsånma’µ nok’o ma hmühµ e Jesuchristo xin ma ‘nëhë nok’a ti dat’i ma ho ani cruz, ke gege ko nak’e ka thohµ nok’a o te xinnaba ni ‘yæ, xin ma ‘nëhë pi tü nok’a ke e pøkhahµ nogahµ to me ximayä mahoy, ke ta naketho ta me pünnagi.

{368} C. Diego se compungio mucho, en oyr la memoria de la passion de Christo, y se puso a considerar que

                                                I. ij.

{368} C. Cah nocq[ue] Diego ttze bi tzetta yn muy nobue me yĕte nocca ni na pehni nocca ni netzo[n]ma ĕ nocco ma muheh e Jesu[christo] pi tzo ay [n]muy

{368} C. Kha nok’e Diego tse bi tsøt’a yn mµy no’bµ me ‘yøte nok’a ni na phëni nok’a ni ne tsånma ‘µ nok’o ma hmühµ e Jesuchristo pi tso ay nmµy

 


F. [382_66 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(368 cont.) avia de hazer, y en fin vencio la misericordia a la yra, y le levanto del suelo, y le di[j]o : en honra de la passion de Christo, y de su Sancta Cruz, porque me perdone mis peccados el que murio en ella por mi redempcion, no solame[n]te te perdono, pero aun quiero ser tu amigo, y le abraço en señal de paz.

(368 cont.) nocca tecca ti cah, nocca a vittzi nocca ne huecate naquetho nocca na [n]puecue, xin pi xipih ga moy, nocca q[ue] naguegue nocca ni na tte[n] ma [n]tzuh nocca ni ne tzo[n]ma ĕ nocca ma muheh e Jesu[christo], xin ti datti ma ho nocca ni cruz, q[ue] nagueg[ue] pi pu[n]nagui nocq[ue] yo ma netzoqui, nocca que e tu q[ue] nag[ue]gue ami ne puehe nocco ma muheh e Jesu[christo] hinga que he[n]tho nocca ta na pu[n]ncqui, cah xi[n] ma [n]gutho to ma ttecqui, pi hiepih que e nequi nocca ne[n]ho qui [n]muy.

(368 cont.) nok’a tek’a ti kha, nok’a a wïts’i nok’a ne hwëcate naketho nok’a na nbøkwæ, xin pi xiphi ga ‘måy, nok’a ke nagege nok’a ni na t’ënmantshü nok’a ni ne tsånma ‘µ nok’a ma hmühµ e Jesuchristo, xin ti dat’i ma ho nok’a ni cruz, ke nagege pi pünnagi nok’e yo ma nets’oki, nok’a ke e tü ke nagege ami ne pøhø nok’o ma hmühµ e Jesuchristo hinga ke høntho nok’a ta-na pünnk’i, kha xin ma ngütho to ma t’ëk’i, pi hyµphi ke e nëgi nok’a ne nho ki nmµy.

{369} D. De alli a pocos dias Diego passo la mar para yr a la guerra contra los Moros y Turcos, y fue a Hierusalem y con otros compañeros visito la yglesia donde esta el sepulcro donde Christo nuestro redemptor fue enterrado, con[n] otros peregrinos que yban en su compañia de su mesma tierra.

{369} D. Cah xo na cah ma y pa no e Diego pi maá nopue a tatehe na ta cah ma pagui ayo [n]yäni yo Moros xi[n] ma nehe yo Turcos, pi ma nopue a[n] Hierusalem, xi[n] ma ne cquette pi cah no[ue a[n] nicah nopue y cah mi ttotti nocco ma muhehe e Jesu[christo] a mi ma q[ue] pueteheh nopuecque pi ttogui, xi[n] ma nehe nocq[ue] meda e ga neyü nocq[ue] da ga mohmue nopue cque anda ma nihni.

{369} D. Kha xo na kha ma y pa no e Diego pi ma nopµ a tätehe na ta kha ma bagi ayo nyäni yo Moros xin ma ‘nëhë yo Turcos, pi ma nopµ an Hierusalem, xin ma ne k’et’e pi kha nopµ an nikha nopµ y kha mi t’ot’i nok’o ma hmühµ e Jesuchristo a mi ma ke pøtehµ nopøk’e pi t’ågui, xin ma ‘nëhë nok’e me’da e ga ne’yü nok’e ‘da ga måhmµ nopµ k’e an’da ma hnini.

{370} E. Y como entraron en la yglesia, y Diego pasasse delante del altar, donde estava un crucifi[j]o, la ymagen de Christo, le hizo una ynclinacion profunda desde la cruz.

                                    (y como)

{370} E. Cah nobue me yetti nopue cca [n]nicah nocq[ue] Diego xin ma nehe nocque meda ette ĕ ca pi thogui nopue ni [n]te y altar, nocca ga mi moy nocca [n]crucifixo nocca ni nepuetevi nocca ma muheh e Jesu[christo], que xa pi nyee nopueccan an crucifixo.

{370} E. Kha no’bµ me yµt’i nopµ k’a n-nïkhä nok’e Diego xin ma ‘nëhë nok’e me’da e t’e ‘µ ka pi thogi nopµ ni ndë y altar, nok’a ga mi ‘måy nok’a ncrucifixo nok’a ni nepøtewi nok’a ma hmühµ e Jesuchristo, ke xa pi nyë nopµ k’an an crucifixo.

 


F. [382_67 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{371} F. Y como todos los compañeros, y el viessen que la ymagen de Christo hizo aquella ynclinacion, quando todos passaron delante de ella, no supieron a quien dellos hizo la ynclinacion. Y assi acordaron entre si, de que cada uno por si pasasse delante de la yagen, para saber quien era aquel a quien se ynclino la ymagen. Y caecio que quando passo Diego se le ynclino a el solo, como antes, y no a los demas.

{371} F. Cah nocque cotti e tteĕ xi[n] ma nehe no e Diego nobue me nû nocca ni nepuetevi nocco ma muheh e Jesu[christo] nobue mi nyeé, nobue me tho ani hmi nocca ne puete, hin ma na pan maha nocco tecco que nagueg[ue] nobue ni nyee. Que naque[n]na nocca e beni nocco daoda ta tho ani hmi nocca ne puete, nocca xe ta ga [n] nocco [n]pati, nocco tecco co queg[ue] nocco yti tzoya nocca ne puete. Angu pa ta cah nobue co guegue no e Diego o datho pi tzoya nocca ngu a[n] metto pa ta cah, côh ga te o to moda to que tzoya.

{371} F. Kha nok’e kåt’i e t’ø xin ma ‘nëhë no e Diego no’bµ me nü nok’a ni ne pøtewi nok’o ma hmühµ e Jesuchristo no’bµ mi nyë, no’bµ me tho ani hmi nok’a ne pøte, hin ma na pä-mähä nok’o tek’o ke nagege no’bµ ni nyë. Ke nakenna nok’a e bëni nok’o ‘da’o’da ta tho ani hmi nok’a ne pøte, nok’a xe ta ga n nok’o npäti, nok’o tek’o ko kege nok’o iti tsåya nok’a ne pøte. Angu pa ta kha no’bµ ko gege no e Diego o ‘datho pi tsåya nok’a ngu an ‘mæt’o pa ta kha, kho’o ga te’o to mo’da to ke tsåya.

{372} G. Los compañeros le preguntaro[n], que era la causa, por que la ymagen se le ynclino a el mas que a los otros.

{372} G. Nocque ttze pi yonni tecca pa ta cah que naguegue nocca ne puete yti tzoya nocque Diego nocca côh ga te o ta moda to que tzoya.

{372} G. Nok’e tse pi ‘yånni tek’a pa ta kha ke nagege nok’a ne pøte iti tsåya nok’e Diego nok’a kho’o ga te’o ta mo’da to ke tsåya.

{373} H. A los quales respondio, que el era yndigno de tanta honrra, como Dios le hizo. Y entonces se acordo como perdono al que mato a su padre por amor de Christo crucificado.

{373} H. Que naquenna e ta ti nocque Diego ani ne nyätti nocca ttze ma noho na tte[n]mantzuh, nocca pi cahpi no en Dios. Cah q[ue]bue me ta[n]beni, nocca tengu o te pu[n]nibi nocca bi hio ni ta que nagueg[ue] ani ne [n]mate nocco ma muheh e Jesu[christo’ nopue cca ncruz po ti xi[n]naba ni ye.

{373} H. Ke nakenna e ta ti nok’e Diego ani ne nyät’i nok’a tse ma noho na t’ënmantshü, nok’a pi khäpi no en Dios. Kha ke’bµ me tänbëni, nok’a tengü o te pünnibi nok’a bi hyo ni ta ke nagege ani ne hmäte nok’o ma hmühµ e Jesuchristo’ nopµ k’a ncruz po ti xinnaba ni ‘yæ.

{375} I. Y como contasse esto a los compañeros se maravillaron de ver como nuestro

                                                I. iij.

{375} I. Nobue me metape nocq[ue] ttee tzeti tzhu[n]to na te, nocca tengu nocco ma muheh e[n] Dios.

{375} I. No’bµ me metape nok’e t’ø tsæ ti tshüntånate, nok’a tengü nok’o ma hmühµ en Dios.

 


F. [382_67 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(374 cont.) señor Dios paga con muchas ventajas los servicios que los hombres le hazen en este mundo.

(374 cont.) tze ma noho nocca ne cutti nocco tecco ti punnibi nocque yo o nocque ni ga cuntote nogua y ximayä mahoy.

(374 cont.) tse ma noho nok’a ne küt’i nok’o tek’o ti pünnibi nok’e yo ‘o nok’e ni ga küntote nogwa y ximayä mahåy.

{375} K. De donde tenemos e[j]emplo, quan agradable es a nuestro Señor Dios el perdonar las ynjurias, que nos hazen nuestros enemigos. ets[etera] Por tanto di agora de todo tu coraçon O mi Dios y mi Señor perdoname mis peccados, como yo perdono a mis pro[j]imos. ets[etera]

{375} K. Que ne nequi nona na theti; nocca ttze ne ne[n]maho nocco ma muheh e[n] Dios nocco tecco ti pu[n]nibi nocque yo o nocq[ue] yo ga cu[n]tote. Kha que naquenya ta me maá cotti ta ni nmuy nate. O ma muhequique co en Dios kha ta me punnagui nocque yo ma netzoqui nocca ngu ta ga pu[n]nibi nocq[ue] ma[n] mikhayäyhe. ets[etera]

{375} K. Ke ne nëgi nona na theti; nok’a tse ne nenmaho nok’o ma hmühµ en Dios nok’o tek’o ti pünnibi nok’e yo ‘o nok’e yo ga küntote. Kha ke nakenya ta me mä kåt’i ta ni nmµy nate. O ma hmühekike ko en Dios kha ta me pünnagi nok’e yo ma nets’oki nok’a ngu ta ga pünnibi nok’e man mikhä’yäyhe. Etcétera

{376} ¶ Haziendo estas cinco cosas de todo tu coraçon hermano mio en JesuChristo, ten mucha esperança en su divina bondad que te perdonara todos tus peccados y te llevara a su Sancta gloria.

{376} ¶ Ta nin mue[n]nate que cah nona e quetta ngayo anta cucquiq[ue] ani ma mati nequi co ta naquetho nocco ma muheh e Jesu[Christo], ga me[n] tĕmi nocca ti dati maho nocca xe ta que punnicqui nocq[ue] yo ni netzoqui nocco ma muheh e[n] Dios xi[n] ma nehe qui[n] meui nona ni [n]gu gloria.

{376} ¶ Ta nin mønnate ke kha nona e kµt’a ngayo anta kük’i-ke ani ma mäti nëgi ko ta naketho nok’o ma hmühµ e JesuChristo, ga men tø’mi nok’a ti ‘dati maho nok’a xe ta ke pünnik’i nok’e yo ni nets’oki nok’o ma hmühµ en Dios xin ma ‘nëhë kin mæwi nona ni ngü gloria.

{377} ¶ Tambien te conviene mucho acordarte siempre de todos los misterios de nuestra redempcion, Como es el de su Sancta encarnacio[n] y de su Sancto nacimie[n]to

                                    (y de to)

{377} ¶ Cah xi[n] ma nehe ttze ti hioncqui xi ti thogui qui mbeni nocque ha[n]gu ma tshu[n]to nocca na gueg[ue] nocca [n] te pueheheh. Que guegue nocca e hia nocca ni maca ngue, nocca ga e miy. Xin ma nehe nocco hangu

{377} ¶ Kha xin ma ‘nëhë ts’e ti hyonk’i xi ti thogi ki mbëni nok’e hangü ma tshüntå nok’a nagege nok’a n te pøhøhµ. Ke gege nok’a e hyä nok’a ni mäkä ngø, nok’a ga e miy. Xin ma ‘nëhë nok’o hangü

 


F. [382_68 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(376 cont) y de toda su Sancta vida. Y en especial de su Sanctissima passion y muerte, acordandote como fue presso por nosotros, y açotado atado a una columna, y despues coronado de espinas y crucificado por nuestra redempcion. Y assi mesmo te as de acorar de todos los demas misterios de nuestr redempcion, como es de su Sanctissima resurreccion, y Ascension y subida a los cielos, a donde subio para aparejarte lugar en la gloria de su padre eterno. ets[etera] Sanctiguate muchas vezes con la señal de la cruz diziendo el per signum crucis y el in nomine patris, por que huyen los demonios, viendo esta señal de la Sancta cruz.

(376 cont) nocca ayo nogua y ximayä mahoy nocco ma muheh e Jesu[christo]. Que ttze guegue nocca ni ma q[ue] y tzô ma ĕ nocca ni maca tû, ta me peni nocca tengu nocq[ue] yo Judios nocca e cohtti nona gue cathoheh, nocca emey a yo bonto nopuecque pi ttetti;xin pi ma ta mma mini, po ti xinnaba ni ye co naque cathoheh. Cah xi[n] ma nehe ti hioni que mbeni nocque ha[n]gu e matzhu[n]to nocca ma[n]bepaah tho nocca pi cah, nocca e hiatze y hia, xin ma nehe pi nexatzehe nona [n]pon ma hettzi, nonĕ, po ti hogacqui none ga ni nmuy, none pi thocca ni ne poho no nan gloria.Xin ma y[n] yäni nocca ni maca Ta e[n] Dios. ets[etera]. Cah xe ti thogui quee mepi ya nocca ni na mehia an cruz qui [n]maá nocca [n]Persignum[n] crucis xin ma nehe nocca ni nomine patris, q[ue] naguegue que ne dagui na tzu nocq[ue] yo exquah nobue que nû nocca na mehia nocca [n]Sancta Cruz.

(376 cont) nok’a ayo nogwa y ximayä mahåy nok’o ma hmühµ e Jesuchristo. Ke tse gege nok’a ni ma ke y tsåma’µ nok’a ni mäkä tü, ta me pëni nok’a tengü nok’e yo Judios nok’a e khot’i nona ge kathohµ, nok’a ‘ëmëy a yo bonto nopøk’e pi t’ët’i;xin pi ma ta mma ‘mini, po ti xinnaba ni ‘yæ ko nake kathohµ. Kha xin ma ‘nëhë ti hyoni ke mbëni nok’e hangü e matshüntå nok’a man’bæpha tho nok’a pi kha, nok’a e hyatshæ y hyä, xin ma ‘nëhë pi nexatsæhæ nona mbo mahëts’i, nonµ, po ti hogak’i nonµ ga ni n’mµy, nonµ pi thok’a ni ne påhå no nan gloria.Xin ma yn yäni nok’a ni mäkä Ta en Dios. Etcétera. Kha xe ti thogi ke e mæpi ya nok’a ni na hmeyæ an cruz ki nmä nok’a nPersignumn crucis xin ma ‘nëhë nok’a ni nomine patris, ke nagege ke ne ‘dagi na tsü nok’e yo ‘µxkhwa no’bµ ke nü nok’a na hmeyæ nok’a nSancta Cruz.

{378} ¶ A. Que otro e[j]emplo que caecio en Alemania en una ciudad llamada Vuest, como una criada de un sacerdote saliesse una tarde de casa, y viesse al demonio

                                                I. iiij.

{378} ¶ A. Ta me yĕte nona nda ngayo na theti pa ta cah nopue Alemania ani thu Vuest. Anda a[n] tanxu mi bue ay [n]yäni anda[n] ga mocah, pa puehe ayo thi xo que ntee pi nû anda no exquah a[n]gu na te

{378} ¶ A. Ta me ‘yøte nona n’da ngayo na thëti pa ta kha nopµ Alemania ani thü Vuest. An’da an tänxü mi ‘bµ ay nyäni an’dan ga måkhä, pa pøhø ayo thi xo ke nde pi nü an’da no ‘µxkhwa angü na te

 


F. [382_68 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(378 cont) en forma de un mancebo que la amava. Ella se espanto en verle, y luego se sanctiguo con la señal de la cruz, y luego desaparecio el demonio.

(378 cont) anta tte que nequi na[n] ne na tziya ma ti mati. Cah nocca [n]tanxu nobue me nû nocca no exquah ttze pi pinnate, que xa [n]tzheni pi mepi ya nocca ni na mehya a[n] cruz, q[ue] xa pa ta puni nocca no diablo.

(378 cont) anta t’e ke nëgi nan ne na tsiya ma ti mäti. Kha nok’a ntänxü no’bµ me nü nok’a no ‘µxkhwa tse pi pinnate, ke xa ntshøni pi mæpi ya nok’a ni na hmeyæ an cruz, ke xa pa ta püni nok’a no diablo.

{379} B. A la qual apareciendole otra vez el demonio, se torno ella a sanctiguar con la señal de la cruz. A la qual di[j]o el demonio. Si no ubieres hecho esa señal de la cruz no bolvieras viva a casa.

{379} B. Nocca no exquah xi[n] ma[n]da nniti pi nu nocca [n]tanxu, que xa xi[n] pi cah nocca na mehya a[n] Cruz. Que xa pi xipih nocca no exquah. Nobue hinga que ta quecca co cah nocca na mehya a[n] Cruz, hinga que ba ma ha ani [n]gu co hocca maha.

{379} B. Nok’a no ‘µxkhwa xin man’da n-niti pi nü nok’a ntänxü, ke xa xin pi kha nok’a na hmeyæ an Cruz. Ke xa pi xiphi nok’a no ‘µxkhwa. No’bµ hinga ke ta kek’a ko kha nok’a na hmeyæ an Cruz, hinga ke ba ma ha ani ngü ko hok’a mähä.

{380} C. A la qual como la llamasse ella no quiso salir de casa por que le conocio assi en la voz, como en el aspecto, que era el demonio, y cayo espantada con su vista, y quedo sin sentido. O hermano mio mira como es maravillosa la señal de la cruz.

{380} C. Que naquenna nocca ntanxu yo xi to ma[n]da nniti to q[ue] tzopoh hin pi pueni no puecque ani ngu, q[ue] naguecq[ue] pi yĕte da no exquah, angu o cahyäy gan nû que xa pi meni ttze pi tzunate nobue me nû xi[n] ma nehe ttze pi tu ay [n]muy. O anta cucqui que ta me nû nocca tengu ttze na tzhunto nocca ni na mehya noccan Cruz.

{380} C. Ke nakenna nok’a ntänxü yo xi to man’da n-niti to ke tsopho hin pi pøni nopµk’e ani ngü, ke nagek’e pi ‘yøte ‘da no ‘µxkhwa, angü o khä’yäy gan nü ke xa pi meni tse pi tsünate no’bµ me nü xin ma ‘nëhë tse pi tü ay nmµy. O anta kük’i-ke ta me nü nok’a tengü tse na tshüntå nok’a ni na hmeyæ nok’an Cruz.

{381} ¶ Por tanto te conviene mucho acordarte siempre de la passion de nuestro señor Jesuchristo y de la sancta cruz en que murio, y suplicarle co[n]

                                                (La)

{381} ¶ Que naque[n]na ttze ti hioncqui xe y thogui qui tha[n]beni nocca ni ne tzo[n]ma ĕ nocco ma muheh e Jesu[christo]. Xi[n] ma neheti datti ma ho a[n] Cruz nocca ga pi tû ga pi ttetti, nocca ga te xeca[n](beni)

{381} ¶ Ke nakenna ts’e ti hyonk’i xe y thogi ki thämbëni nok’a ni ne tsånma ‘µ nok’o ma hmühµ e Jesuchristo. Xin ma ‘nëhë ti ‘dat’i ma ho an Cruz nok’a ga pi tü ga pi t’ët’i, nok’a ga te xøkambëni

 


F. [382_69 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(381 cont) La oracion que le sigue que te perdone tus peccados. O mi Dios y mi señor Jesuchristo ruegote por tu Sanctissima passion y muerte y por la sancta cruz en que muriste, que me quieras perdonar todos mis peccados, y assi como tu sancta anima salio en la sancta de tu sanctissimo cuerpo, y fue al limbo a sacar del a los sanctos Padres, que estavan esperando tu sancta passion y muerte. Y assi como resucitaste al tercero dia. Y a los quarenta dias subiste a los cielos. Assi te suplico muy humildemente de todo mi coraçon, quieras recebir mi anima a la hora de mi muerte, y llevarla a tu sancta gloria, para que para siempre jamas te alabe con tus sanctos angeles, y con todos tus sanctos. Amen.

(381 cont) (xecan)beni que guegue nocca none xecambeni nocca xe ta que pu[n]nicqui nocq[ue] yo ni netzoqui. Yyuh o ma muhequiq[ue] en Dios mi na yäcquique co Jesu[christo], t ti xegaccabenicqui que naguegue nocca ni ma que tzômaĕ ani maca tû, xi[n] ma nehe ti datti ma ho ani cruz nopuecque ga co tû, nocca ga te pu[n]nigui nocque hangu yo ma netzoqui, cah nobue me pueni nocca ni maca anima nopuecca ncruz pi tiqui nocca ni maca [n]gue, nocca e maá nopuecca[n] limbo ga co pi puetze nocq[ue] yabue e ma taheh, nopuecq[ue] ma na tĕmi nocca ni maque tzôma ĕ ani ma ga tû. Que naguegue a[n] hiupa co hiatze ni hia. Cah a[n] yote ma pa nona ma hetzi. Que naque[n]na tze ta ti xegacca mbenicqui ama [n]muynate, ga ti yüpagui nona ma anima, nobue ga ta tû nocca ga te meui none pi thocca[n] que poho nonan gloria, q[ue] naguegue xe y thogui ta ne[n]manhocqui xi[n] ma ne puecca  ni[n] yäni nocque ni ma mati e angeles, xi[n] ma nehe nocq[ue] hangu e Sanctos. Amen.

(381 cont) (xøkan)bëni ke gege nok’a nonµ xøkambëni nok’a xe ta ke pünnik’i nok’e yo ni nets’oki. Yyuh o ma hmühekike en Dios mi na yäk’i-ke ko Jesuchristo, ti xøgak’a-bëni-k’i-ke nagege nok’a ni mäke tsåma’µ ani mäkä tü, xin ma ‘nëhë ti-dat’i ma-ho ani cruz nopµk’e ga ko tü, nok’a ga te pünnigi nok’e hangü yo ma nets’oki, kha nobue me pueni nok’a ni mäkä anima nopµk’a ncruz pi tiki nok’a ni mäkä ngø, nok’a e ma nopµk’an limbo ga ko pi pøtse nok’e yabµ e ma tahµ, nopµk’e ma na tø’mi nok’a ni mäke tsåma’µ ani mägä tü. Ke nagege an hyüpa ko hyätsæ ni hyä. Kha an yote ma pa nona mahëts’i. Ke nakenna tse ta ti xøgak’a-mbënik’i ama nmµynate, ga ti yüpagi nona ma anima, no’bµ ga ta tü nok’a ga te mæwi nonµ pi thok’an ke pähä nonan gloria, ke nagege xe y thogi ta nønmanhok’i xin ma ‘në pøk’a  nin yäni nok’e ni ma mäti e angeles, xin ma ‘nëhë nok’e hangü e Sanctos. Amen.

{382} A. Otro e[j]emplo que acaeci en Alemania., uvo una monja donzella

{382} A. Anda ngayo na theti pa ta cah nopuecque Alemania, anda an muhte a[n] monja

{382} A. An’da ngayo na thëti pa ta kha nopµk’e Alemania, an’da an hmüte an monja

 


F. [382_69 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(382 cont.) que fue muy incitada de un seglar q[ue] consintiesse con el.

(382 cont.) ma ti puehnaba ni[n] muy a[n]da no nyohe nocca te tsocavi.

(382 cont.) ma ti phønaba nin mµy an’da no nyohµ nok’a te ts’okawi.

{383} B. La qual por ynstigacion del demonio llamado Behemoth, cuyo suplo enciende las brasas de la lu[j]uria, fue tan ynflamada en su amor, que acordo de consentir con la voluntad, y palabras, y obras con su peticion prometiendole que despues de completas viniesse a un lugar señalado y que se yrian ambos a dos.

{383} B. Que naguegue nocca ne puehnabate ma muy no na cuh[n]totetho nocca no exquah ni thu Behemoth, ttze a[n]gu na huittanate, xi[n] ma nehe na thetanate nocca naquetho nocca none yo a[n] tteni, nocca tze a[n]gunate ttze na tse ĕ a[n] muy nocca ne mati, nocca ne beni ti pueh[n]naba y[n] muy ani na neh xi[n] ma nehe ani na hia, xi[n] ma nehe ani ta cah, xi[n] ma nehe pi yëti nobue ta xegue a[n] completas ta tĕmi nopuecque y me payabi nocca da ta ca [n]mevi.

{383} B. Ke nagege nok’a ne phønabate ma mµy nona khüntotetho nok’a no ‘µxlhwa ni thu Behemoth, tse angü na hwit’anate, xin ma ‘nëhë na thetanate nok’a naketho nok’a nonµ yo an t’ëni, nok’a tse angünate tse na tse ‘µ an mµy nok’a ne mäti, nok’a ne bëni ti phønnaba yn mµy ani na hne xin ma ‘nëhë ani na hyä, xin ma ‘nëhë ani ta kha, xin ma ‘nëhë pi ‘yëti no’bµ ta xøge an completas ta tø’mi nopµk’e y me payabi nok’a ‘da ta ka nmæwi.

{384} C. Dichas co[m]pletas como todas las monjas fuessen al dormitorio, y ella quisiesse salir con el seglar a la puerta por donde avia de salir, vido a christo crucificado de manos y pies que le cerrava la salida.

{384} C. Cah nobue mi mah nocca[n] completas nocque cotti e mo[n]jas po ti pa nopuecq[ue] ma oy, cah nocca no ntanxu xo ga ta pue[n] maha to pa nû nocca no [n]yohe, nopue an tĕ e cuhtti nocca te pueni, pi nû nocca ma muheh e Jesu[christo] yti xinque ni ye xi[n] ma nehe nocq[ue] ni gua y cuhtti nopue a[n] coxthi.

{384} C. Kha no’bµ mi hmä nok’an completas nok’e kåt’i e monjas po ti pa nopµk’e ma ‘oy, kha nok’a no ntänxü xo ga ta pøn mähä to pa nü nok’a no nyohµ, nopµ an tø e khüt’i nok’a te pøni, pi nü nok’a ma hmühµ e Jesuchristo yti xinke ni ‘yæ xin ma ‘nëhë nok’e ni gwa y khüt’i nopµ an goxthi.

{385} D. Y ella estava tan ciega de aquella passion ynfernal que luego acudio a otra puerta para salirse por ella (sin advertir lo que Dios obrava en ella)

{385} D. Nocca no tanxu que ttze e cotta yo to nocca na tze e ay[n] muy naquetho nocca none po a[n] tteni, que xa xi[n] mada pi maá nopue a[n] coxthi, nocca te pueni (nocca hin ma ne ta [n]beni nocca tecca pi cahpi no e[n] dios)

{385} D. Nok’a no tänxü ke tse e kot’a yo då nok’a na tse e ayn mµy naketho nok’a nonµ po an t’ëni, ke xa xin ma’da pi ma nopµ an goxthi, nok’a te pøni (nok’a hin ma ne ta mbëni nok’a tek’a pi khapi no en dios)

{386} E. La qual tambien hallo cerrada, y estava tan ciega que

{386} E. Que naguegue pi nû nocca na cuhtti, cah nocca ttze a coto, cotti

{386} E. Que nagege pi nü nok’a na khüt’i, kha nok’a tse a godå, kåt’i

 


F. [382_70 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(386 cont.) fue a todas las puertas, y en todas hallo a christo crucificado que la ympedia que no saliesse.

(386 cont.) tho pi nyo atĕe cuhtti, cah cottitho ca pi nû nocco ma muheh e Jesu[christo], yti xinta ni ye nocca hin te pueni.

(386 cont.) tho pi n’yo atøe khüt’i, kha kåt’itho ka pi nü nok’o ma hmühµ e Jesuchristo, yti xinta ni ‘yæ nok’a hin te pøni.

{387} F. Entonces ella bolvio en si y espantada di[j]o. No es la voluntad de Dios q[ue] vaya con este seglar. Y esta monja tenia de costumbre de dezir cada dia una oracion en memoria y reverencia de la passion del hijo de dios.

{387} F. Que xa a chohy nocca no tanxu ttze pi pinnate, pi maá. Hin na nne nocco ma muheh en dios nocca ga mebe nocca no [n]yohe.Nona no mo[n]ja ttze a[n]gu y cah ani na neh yn ana[n] maá nobue que hiaxabue nocca ni ne xeca[n]beni ni na tte[n]mantzuh nocca ni ne maque tzo[n]ma ĕ nocca ni maca batzi no en Dios.

{387} F. Ke xa a kohi nok’a no tänxü tse pi pinnate, pi mä. Hin na n-ne nok’o ma hmühµ en dios nok’a ga mæ’be nok’a no nyohµ.Nona no monja tse angü y kha ani na hne yn anan mä no’bµ ke hyaxa’bµ nok’a ni ne xøkanbëni ni na t’ënmantshü nok’a ni ne mäke tsånma’µ nok’a ni mäkä bätsi no en Dios.

{388} G. A la qual quiso su divina magestad pagalle aquella buena obra en librarle desta ofensa suya con esta vision. La qual temblando fue delante la ymagen de la madre de Dios, y puesta de rodillas le suplico le alcance perdon en su bendito hijo de la offensa, que te queria hazer.

{388} G. Que naque[n]na y nepi [n]muy nocca ma muheh e[n]dios, ti puetabe nocca ni na pe[n]cah nocca que e puehe que naguetho nocca ne tzo[n]namuy, pi necabi nopue cotti ayo [n]tĕe cuhtti. Que naque[n]na ttze na pinate, tze pi piti pi maá ani hmi nocca ni ne pueteui nocca ni maca[n] me e[n] dios, pi ntantayämuh bi xeca[n]beni nocca te pu[n]nibi nocca ni maca batzinocca e tzo[n]naba y[n] muy nocca tecca to que ca maha.

{388} G. Ke nakenna y nepi nmµy nok’a ma hmühµ en dios, ti pøtabe nok’a ni na pënkha nok’a ke e pøhø ke nagetho nok’a ne ts’onnamµy, pi nekabi nopµ kåt’i ayo ntøe khüt’i. Ke nakenna tse na pinate, tse pi piti pi ma ani hmi nok’a ni ne pøteui nok’a ni mäkän me en dios, pi ndäntayähmü bi xøkanbëni nok’a te pünnibi nok’a ni mäkä bätsi nok’a e tsonnaba yn mµy nok’a tek’a to ke ca mähä.

{389} H. A la qual como la ymagen le bolviesse el rostro, que no la queria ver, ni mirar. La monja deseando alcançar su favor delante de su hijo, como se acercassemas : la mano de la ymagen le dio na bofetada, diziendole

{389} H. Nocca ni ne puetevi nocca ni maca[n] me e]n dios pi pueni hin na[n] ne ta nû, hin pi hianti. Nocca no mo[n]ja ma na tziya nopuecque tze ta tzeni ani hmi nocca ni maca batzi, cah nobue ttze ma tze[n]ga yn yäni, ani yee nocca ane puete nocca e ccahnaba ni hmi, cah pi xipih,

{389} H. Nok’a ni ne pøtewi nok’a ni mäkän me en dios pi pµni hin na n-ne ta nû, hin pi hyanti. Nok’a no monja ma na tsiya nopµk’e tse ta tsøni ani hmi nok’a ni mäkä bätsi, kha no’bµ tse ma tsønga yn yäni, ani ‘yæ nok’a ane pøte nok’a e k’ahnaba ni hmi, kha pi xipih,

 


F. [382_70 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

{390} I. O loca a donde quieres yr, vete al dormitorio con las demas monjas. La bofetada fue de tan intenso dolor que la derroco en tierra, y estuvo assi cayda hasta ora de [maytines].

{390} I. Nocqui ca no puehga[n]muy ga tanxû hapue ga[n] necqui [n]maá, ne maá nopuecca ma oy nopue pi buey nocq[ue] meda e mo[n]jas. Cah nocca o te ccahanba ni hmi ttze pi tzoma[n]ĕ pi tzo ayo hoy, cah xe mi me[n]tho cotti tzeni nocca[n] maytines nocca mate nxuy.

{390} I. Nok’i ca no phøganmµy ga tänxü hapµ ga n-nek’i nma, ne ma nopµk’a ma ‘oy nopµ pi ‘bµy nok’e me’da e monjas. Kha nok’a o te k’ahanba ni hmi tse pi tsåman’µ pi tso ayo håy, kha xe mi ‘mæntho kåt’i tsøni nok’an maytines nok’a made nxüy.

{391} K. Y como ella no fue a [maytines], pensaron las monjas que estava elevada en divina contemplacion, o dormiendo fueron al oratorio a buscarla, y la hallaron muy desmayada.

{391} K. Cah xi hin pi maá nobue mi mah nocca maytines, ma na ĕna nocque monjas matza yti cah ani nmuynate, cah matza y aha, po ti pa pa thoni nopuecque no te cah, cah nobue me nûh ttze pi tu ay nmuy, hi[n] ma na [n]peni.

{391} K. Kha xi hin pi ma no’bµ mi hmä nok’a maytines, ma na ‘ëna nok’e monjas matsa yti kha ani nmµynate, kha matsa y ‘ähä, po ti pa pa thoni nopµk’e no te kha, kha no’bµ me hnü tse pi tü ay nmµy, hin ma na npëni.

{392} L. La qual despues que bolvio en si, conto a las monjas todo lo que le avia passado. La bofetada aunque fue grande, pero por ella fue libre de la tentacion, y gran emfermedad del anima, requeria gran medicina. ets[etera]

{392} L. Cah ma[n]bepahtho pi hiayhia, pi metabe nocque monjas nocq[ue] hangu pata cah ay xi. Nocca o te ccahnaba y mih yo xi cah ttze te ĕ, que naguegue que o te puehe naquetho nocca ni necate, xin ma nehe ttze ma noho nocca ni quehey nocca ni a[nim]a ma na oti ttze ma noho ne yëthi. ets[etera].

{392} L. Kha man’bæphatho pi hyäyhyä, pi metabe nok’e monjas nok’e hangü pa ta kha ay xi. Nok’a o te k’ahnaba y hmi yo xi kha tse te ‘µ, ke nagege ke o te pøhø naketho nok’a ni nekate, xin ma ‘nëhë tse ma noho nok’a ni këhëy nok’a ni anima ma na ‘åti tse ma noho ne ‘yëthi. Etcétera.

{393} ¶ Encomiendate agora mucho a la sacratissima virgen Maria madre de dios que es nuestra adbogada delante de su precioso y unico hijo Jesuchristo nuestro redemptor, que

                                    (ella)

{393} ¶ Cah ttze ta me xecambeni noya nocca ti datti ma ho o muhte nocco S[anct]a Maria nocca ni maca[n] me en dios, da amiga moxtehe nopuecque ani nyäni nocca ni maca batzi, nocco ma muheh e Jesu[christo] ami maque pueteheh, da ni[n] me

{393} ¶ Kha tse ta me xøkambëni noya nok’a ti-dat’i- ma-ho o hmüte nok’o Sancta Maria nok’a ni mäkän me en dios, ‘da ami ga måxtehµ nopµk’e ani nyäni nok’a ni mäkä bätsi, nok’o ma hmühµ e Jesuchristo ami mäke pøtehµ, ‘da nin me

 


F. [382_71 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

cella es madre de misericordia e intercessora de todos los peccadores.

(386 cont.) nocca ne huecate, cah aá ani ga moxte nocco cotti yo ti tzoqui.

(386 cont.) nok’a ne hwëkate, kha aá ani ga måxte nok’o kåt’i yo ti ts’oki.

{394} ¶ A. Otro e[j]emplo que acaecio en una ciudad de Alamania uvo un monje de la orden de Cister muy devoto de la madre de Dios llamado Pedro, el qual estando emfermo le suplico mucho fuesse servida de le co[n]solar con su vista.

{394} ¶ A. Que naque[n]na nona a[n]da ngayo na theti pa ta cah nopuecca ma nihni Alemania, mi buey andan ga mocah ttze ma na pepi ma ti xecambeni nocca ani maca [n]me no e[n] dios ni thu Pedro, nobue qui hie[n]ni xe ti xecambeninate nocca te mo ayn muy, nocca te nû.

{394} ¶ A. Ke nakenna nona n’da ngayo na theti pa ta kha nopµk’a ma hnini Alemania, mi ‘bµy an’dan ga måkhä tse ma na pæpi ma ti xøkambëni nok’a ani mäkä nme no en dios ni thü Pedro, no’bµ ki hyënni xe ti xøkambëninate nok’a te mo ayn mµy, nok’a te nü.

{395} B. La qual lo hizo assi, que estando el en un huerto levantados los ojos del anima y del cuerpo en el cielo ynvocando su visitacion, subitamente le aparecio una donzella muy hermosa, la qual le di[j]o.

{395} B. Que naque[n]na noua pa ta cah, no e Pedro maha anda ma vaccani ni buey y nettzanate ama yä mi ntzopoh nocca ni maca [n]me e[n] Dios. Cah hin pi tambeni pi neque anda an muhte ttze o ma ho, cah pi xipih.

{395} B. Ke nakenna nowa pa ta kha, no e Pedro mähä an’da ma wäk’ani ni ‘bµy y nets’a-nate ama yä mi ntsopho nok’a ni mäkä nme en Dios. Kha hin pi tämbëni pi neke an’da an hmüte tse o maho, kha pi xiphi.

{396} C. Hermano Pedro quieres oyr mi canto. El le respondio mucho desseo te. La qual le canto un cantar del cielo tan suave, que apenas lo podian sufrir los oydos humanos.

{396} C. Mi ttecqui xa que Pedro va ca nne qui yete no na mi thuhugo? Cah no e Pedro pi xipih, que ttze ti tziya ca â. Cah que xa pi tupi nocca [n]da ngayo an thuhu nona mahetzi, ttze na tzettanate ma muy ne cohhyanate, nocca hinga tze na ĕte nogua y ximaya-mahoy mi na tteteheh.

{396} C. Mi t’µk’i xa ke Pedro wa ka n-ne ki ‘yøte nona mi thühügo? Kha no e Pedro pi xiphi, ke ts’e ti tsiya ka ‘ä. Kha ke xa pi tüpi nok’a n’da ngayo an thühü nona mahëts’i, tse na tsøt’anate ma mµy ne khohyanate, nok’a hinga tse na ‘øte nogwa y ximayä-mahåy mi na t’øtehµ.

{397} D. Y acabado el canto se fue aquella señora. Y luego

{397} D. Cah nobue ma gatzi nocca ni thuhu, q[ue] xa pi maá nocco ttixu.

{397} D. Kha no’bµ ma gätsi nok’a ni thühü, ke xa pi ma nok’o t’ixü.

 


F. [382_71 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(397 cont.) entro otra donzella de la mesma manera que la primera, y tambien le canto otro cantar del cielo, y luego se fue.

(397 cont.) Que xa pi yetta ccoda an muhte que xin ma[n]gutho nocca nbetto pi nû, que xin pi tupi nocca [n]da ngayo nocca[n] thuhu nona mahetzi, q[ue] xa pi ma nobue me tuhu.

(397 cont.) Ke xa pi yµt’a k’o’da an hmüte ke xin mangütho nok’a n’bæt’o pi nü, ke xin pi tüpi nok’a n’da ngayo nok’an thühü nona mahëts’i, ke xa pi ma no’bµ me tühü.

{398} E. Al monje Pedro le parescieron que estas dos donzellas gloriosas virgines y martyres q[ue] eran Sancta Cathalina y Sancta Ynes, segun las ynsignia que trayan.

{398} E. Nocca ga mocah no e Pedro pi nû co guegue noq[ue] muhte nona mahetzi ay [n]gu nocque martyres, da co guegue nocco Sancta Cathalina, xin ma nehe nocco Sancta Ynes, nocca [n]gu que nequi.

{398} E. Nok’a ga måkhä no e Pedro pi nü ko gege noke hmüte nona mahëts’i ay ngü nok’e martyres, ‘da ko gege nok’o Sancta Cathalina, xin ma ‘nëhë nok’o Sancta Ynes, nok’a ngü ke nëki.

{399} F. Y dalla un poco entro en el huerto y llego a donde estava el la gloriossa madre de Dios, que quiso visitar a su siervo muy fiel, la qual nunca desmanpara, ni en esta vida , ni en la otra a todos los que se encomienda a ella, y le sirven de coraçon.

{399} F. Cah xi[n] manda [n]niti y ttze ca tzetho a quetti nopue ama vaccani no e P[edr]o cah xi[n] ma quetti nocco ti-datti-ma-ho nocco ni maca [n]me e[n] dios, pi nepi [n]muy nocca te tzoya no e P[edr]o nocca ni ga mepate, ttze o ga pencah, que naguegue hinga ha[n]bue na thiqui nogua y ximayä-mahoy, xi[n] ma nehe nona mahetzi, nocco y[n] beni xi[n] ma ni[n]muynate na pepi.

{399} F. Kha xin man’da n-niti y tse ca tsøtho a kµt’i nopµ ama wäk’ani no e Pedro kha xin ma kµt’i nok’o ti-dat’i-ma-ho nok’o ni mäkä nme en dios, pi nepi nmµy nok’a te tsåya no e Pedro nok’a ni ga mæpate, tse o ga penkha, ke nagege hinga ham’bµ na thiki nogwa y ximayä-mahoy, xin ma ‘nëhë nona mahëts’i, nok’o yn bëni xin ma ni nmµynate na pæpi.

{400} G. Venia la sacratissima virgen cercada de mucha multitud de Angeles, la qual con la gran resplandor que traya, esclarecio las tieblas de la noche escura.

{400} G. Cah pa ehe nocco ti-datti-ma-ho o muhte, pa cohmi hin que metetho nocque Angeles, que naguegue nocca ttze ma noho ma hiattzi nocca ga ne necabi que e nequi, pa ta puni nocca no mexuy nobue mi [n]xuy.

{400} G. Kha pa ‘ëë nok’o ti-dat’i-ma-ho o hmüte, pa kho’mi hin ke metetho nok’e Angeles, ke nagege nok’a tse ma noho ma hiats’i nok’a ga ne nekabi ke e nëki, pa ta püni nok’a no ‘mæxuy no’bµ mi nxüy.

{401} H. Y en llegandose a el con palabras muy dulzes y blan(das)

{401} H. Nobue ma tze[n]ga yäni no e P[edr]o cah pi me tzopoh nocca ttze xon-û

{401} H. No’bµ ma tsønga yäni no e Pedro kha pi me tsopho nok’a tse xon-‘u

 


F. [382_72 r]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(401 cont.) (blan)das le començo a consolar deziendole. O charissimo hijo quierote pagar los servicios muy fieles y devotos que me as hecho con una musica muy suave.

(401 cont.) nocca ma ca ni na hia pi huittaba y[n] muy pi yëmbi. Ami maca ttecqui xa ta [n]ne ga cuhttacqui, nocca ani na pencah nocca que pepagui, nocca que xegaca mbenigui nocca [n]da ngayo a[n] thuhu nocca tze xo quehi.

(401 cont.) nok’a mäkä ni na hyä pi hwit’aba yn mµy pi ‘yëmbi. Ami mäkä t’µk’i xa ta n-ne ga khüt’ak’i, nok’a ani na pënkha nok’a ke pæpagi, nok’a ke xøgaka-mbënigi nok’a n’da ngayo an thühü nok’a tse xo kµhi.

{402} I. Y como la sacratissima virge[n] començo a cantar, con tanta suavidad y dulzura, que quedo el como fuera de si, y cayo de rostro en tierra y quedo sano de su emfermedad. Y assi desaperecio toda aquella vision gloriosa. ets[cetera]. Mira hermano mio como consuela la madre de Dios a los que le sirven de su coraçon y le aman aqui en el mundo.

{402} I. Cah nocco ti-datti-ma-ho e muhte, pi tuhû, nocca ttze ma quehi xon-û an thuhu, cah noccoga mocah ttze pi tzunate nocca e ye[n] ma quehi nocca nthuhu, ttze pi tu ay [n]muy, que xa pi [n]menga tzeti, xin ma nehe pi yäni nocca no quehey. Que xa pa ta puni nocq[ue] hangu ma tzhunto nocque pi nû nocco ma ga ttixu. Ets[etera]. Cah ta me nu ma na a[n]ta cucquique, nocca tengu e hiuttaba y[n] muy nocca ni maca [n]me e[n] dios nocco ani [n]muynate na pepi yti mati nogua y ximayä-mahoy.

{402} I. Kha nok’o ti-dat’i-ma-ho e hmüte, pi tühü, nok’a tse ma kµhi xon-‘ü an thühü, kha nok’o ga måkhä tse pi tsünate nok’a e yµn ma kµhi nok’a nthühü, tse pi tü ay nmµy, ke xa pi nmenga tsæti, xin ma ‘nëhë pi yäni nok’a no këhëy. Ke xa pa ta püni nok’e hangü ma tshündå nok’e pi nü nok’o ma ga t’ixü. Etcétera. Kha ta me nü ma na anta kük’i-ke, nok’a tengü e hyüt’aba yn mµy nok’a ni mäkä nme en dios nok’o ani nmµynate na pæpi yti mäti nogwa y ximayä-mahoy.

{403} K. Por tanto te conviene mucho, te encomiendes della en especial en esta hora, rezando le muchas vezes la oracion del Ave Maria, y de la Salve regina, y otras oraciones. Y lo mesmo te as de encomendar mucho al Archangel sanct Miguel, y

{403} K. Que naque[n]na tze ti hioncqui, ani nyäni ga ti nquehtze nocco ni maca [n]me e[n] dios, cah tze ta quenya nocca xo ga te e tu, xe ti thogui quee cah nocca ne xeca[n]beni a[n] Ave M[ari]a xi[n] ma nehe Salve regina, xi[n] ma necque meda ne xeca[n]beni. Cah xi[n] ma[n]gutho ay [n]yäni ga ti ncueh tze nocco Archa[n]gel S[anct]o Miguel, xi[n] ma nehe nocque cotti

{403} K. Ke nakenna ts’e ti hyonk’i, ani nyäni ga ti nkhµtse nok’o ni mäkä nme en dios, kha tse ta kenya nok’a xo ga te e tü, xe ti thogi ke e kha nok’a ne xøkanbëni an Ave Maria xin ma ‘nëhë Salve regina, xin ma nek’e me’da ne xøkanbëni. Kha xin mangütho ay nyäni ga ti nkhwe tse nok’o Archangel Sancto Miguel, xin ma ‘nëhë nok’e kåt’i

 


F. [382_72 v]

Español

Otomí

Interpretación, DAB

(403 cont.) y a todos los Angeles del cielo, y en especial de tu guarda. Y a todos los Sanctos y Sanctas del cielo, para que rueguen a Dios por ti, que te quiera salvar, y llevar a tu amina a su gloria. Amen.

(403 cont.) e ni angeles nona mahetzi ay [n]gu, que tze guegue nocq[ue] ni angel nocca ni ga mote. Cah xi[n] ma nehe nocq[ue] cotti e Sanctos e Sanctas nona mahetzi ay [n]gu, nocca co ta guegue te xegacca [n]benicqui nocco ma muheh e[n] dios, nocca te puecque, xi[n] ma nehe ta mevi nocca ni anima none ni [n]gu gloria. Amen.

(403 cont.) e ni angeles nona mahëts’i ay ngü, ke tse gege nok’e ni angel nok’a ni ga måte. Kha xin ma ‘nëhë nok’e kåt’i e Sanctos e Sanctas nona mahëts’i ay ngü, nok’a ko ta gege te xøgak’a-nbënik’i nok’o ma hmühµ en dios, nok’a te pøk’e, xin ma ‘nëhë ta mæwi nok’a ni anima nonµ ni ngü gloria. Amen.

Del v[ica]rio A/.../R/.../G/.../Cristoval de Soto [rúbrica]

 

 

[Un sello de la biblioteca Nacional, con la indicacion:] Manuscritos

 

 

[Un sello que indica la:] Collection E. Eug. Goupil a Paris Ancienne Collection J.M.A. Aubin.

 

 

 

 

 

 

 

 

 



[1] En Epazoyucan, al norte de Tepeapulco, en territorio de los Agustinos, el Archivo General de la Nación proporciona datos que hubo 641 tributantes mexicanos y 443 otomíes. Citado en Ballesteros García, (1998, p. 17). Sahagún empezó su collección de materiales sobre la cultura náhua en Tepeapulco. Además era testigo a favor de Urbano en el Proceso inquisitorial de 1560.

[2] La parte entre diagonales fue trasladado a la página anterio.



[1] There seems to be some kind of vowel harmony where /i/ is lowered to /e/ before certain sounds. In this case, it may be the influence of the /y/.


 
Facsimilar Paleografía